Í tilefni af leiðara ritstjóra Fréttablaðsins Halldóra Þorsteinsdóttir skrifar 15. nóvember 2018 14:58 Í leiðara Fréttablaðsins í gær fór ritstjóri blaðsins ófögrum orðum um fjölmiðlanefnd og ákvörðun hennar þar sem annar fjölmiðill var sektaður vegna áfengisauglýsinga. Virðist leiðarinn skrifaður í tilefni af dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þar sem umrædd ákvörðun fjölmiðlanefndar var staðfest. Í leiðaranum lýsir ritstjórinn meðal annars þeirri skoðun sinni að fjölmiðlanefnd sé föst í fornöld, fáar ríkisstofnanir séu jafn óþarfar og að menntamálaráðherra þurfi að búa svo um hnútana að fjölmiðlar „fái að starfa í friði fyrir óþarfri nefnd um lög sem standist ekki tímans tönn“. Er hlutverki nefndarinnar svo lýst sem því helstu að leggja stein í götu fjölmiðla með sektum, boðum og bönnum. Af þessu tilefni er rétt að benda á nokkur atriði sem tengjast fjölmiðlum og því lagalega umhverfi sem þeir starfa við í dag. Hvað snertir fullyrðingar um hina fornu og óþörfu fjölmiðlanefnd verður látið duga að nefna að bæði nefndinni og núgildandi fjölmiðlalögum var komið á fót árið 2011 eða fyrir sjö árum. Stofnun nefndarinnar og lögfesting laganna var liður í því að fylgja eftir skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli EES-samningsins. Með örfáum undantekningum, m.a. þeirri sem felst í umræddu áfengisauglýsingabanni, eiga langflestar þeirra reglna fjölmiðlalaga sem eftirlit fjölmiðlanefndar hefur beinst að samsvörun í tilskipunum Evrópusambandsins sem aftur taka mið af samevrópskum viðmiðum um eðlilega blaðamannshætti, fjölmiðlafrelsi og starfshætti fjölmiðla. Lögin kveða ekki einasta á um reglur sem fela í sér viðurkennd viðmið á sviði fjölmiðlaréttar heldur tilteknar lágmarksreglur sem íslenska ríkinu er skylt að þjóðarétti að virða. Þær lágmarksreglur eiga sér síðan langflestar fyrirmyndir meðal reglna nágrannaþjóða Íslands. Þó svo að skiljanlegt sé að ritstjórar fjölmiðla hafi neikvæða afstöðu gagnvart fjölmiðlaeftirliti, enda mannlegt að þola illa þann sem setur manni takmörk, er regluverk fjölmiðla mun flóknara en svo að unnt sé að leggja af lögin eða fjölmiðlanefnd á einu bretti. Hvað varðar síðan fullyrðingar ritstjórans í tengslum við fyrrgreinda ákvörðun verður afstaða hennar ekki skilin öðruvísi en svo að fjölmiðlanefnd hefði verið rétt að halda að sér höndum með viðbrögð þar sem öllum sé ljóst að ekki sé hægt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum. Regluverkið sé gallað og að vettugi virðandi. Það má vissulega taka undir það með ritstjóranum að óljóst sé hvort áfengisauglýsingabannið sé enn til þess fallið að stuðla að því markmiði sem að var stefnt, þ.e. að draga úr skaðlegum áhrifum aukinnar áfengisneyslu. Ritstjórinn veit hins vegar vel að ákvörðun um áfengisauglýsingabannið var tekin af löggjafanum á Alþingi en ekki fjölmiðlanefnd. Nefndin hefur einungis lögbundið eftirlit með lögunum og enga heimild til þess að hætta að framfylgja þeim á þeim grundvelli að henni þyki reglurnar óheppilegar, pólitískt rangar eða í ósamræmi við viðhorf almennings hverju sinni. Enn síður er nefndin í stakk búin að elta meinta ríkjandi strauma í samfélagsumræðunni eða haga störfum sínum þannig að þóknanleg séu þeim sem eftirlitinu sæta. Ekki frekar en lögreglumaður sem er ósammála reglum um hámarkshraða á tilteknu svæði getur ákveðið að hætta eftirliti með lögunum af því að „það er vonlaust að ná utan um þetta“ eða honum finnst lögin vera röng. Þessa skiptingu ríkisvalds í löggjafa og framkvæmdarvald, þýðingu lagareglna almennt og þá kröfu almennings að eftirlit sé haft með gildandi regluverki ætti ritstjórinn að þekkja vel. Bæði hann og hans starfsmenn hafa enda margoft tekið föstum tökum stjórnmálamenn, ráðamenn, fyrirtæki og einstaklinga sem hafa mögulega gerst brotleg við hinar ýmsu reglur og kallað eftir viðbrögðum eftirlitsaðila á viðkomandi sviði. Það er ábyrgðarhluti fjölmiðils, sem hefur mikilvægu upplýsingahlutverki að gegna gagnvart almenningi og skoðanamyndandi áhrif í samfélaginu, að sópa ekki undir teppi eða afneita regluverkinu eða þeirri umgjörð sem lögin boða þegar spjótin beinast að honum sjálfum. Fjölmiðlar verða að þola regluverk eins og önnur svið samfélagsins. Það er vissulega eðlilegt að ritstjóri láti í ljós skoðun sína á löggjöf um áfengisauglýsingabann og geri að umtalsefni erfiðar rekstrarlegar forsendur fjölmiðla. Það vekur hins vegar upp spurningar þegar ritstjóri eins stærsta fjölmiðilsins lætur í það skína að eðlilegt sé að virða að vettugi lög á hans sviði vegna þess að lögin standist ekki tímans tönn eða að nefnd sem hefur eftirlit á viðkomandi sviði sé ekki starfi sínu vaxin þar sem hún framfylgi óheppilegri löggjöf. Ef fyrirtæki á öðru sviði samfélagsins, t.d. í fjármálaþjónustu, heimtaði að reglur á sviðinu yrðu afnumdar og eftirliti hætt verður að treysta því að fjölmiðlar myndu fjalla um slíkt með gagnrýnum og málefnalegum hætti. Um leið verður að gera þá kröfu að umfjöllun um mál er varða fjölmiðlana sjálfa verði á grundvelli sömu grunngilda blaðamennsku og umfjöllun um önnur svið samfélagsins en að fjölmiðlar falli ekki í þá freistingu að fjalla um sjálfa sig með mildari höndum.Halldóra Þorsteinsdóttir lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og varaformaður fjölmiðlanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Þorsteinsdóttir Mest lesið Það er allt í lagi að vera þú sjálfur - Opið bréf til Snorra Mássonar Kári Stefánsson Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Sjálfskaparvíti Samfylkingar og Viðreisnar Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson Skoðun Er heilbrigði besta lausnin? Lukka Pálsdóttir Skoðun Baráttan um Ísland og sjálfstæði þjóðar Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Rödd mannréttinda, jöfnuðar og jafnréttis þarf að hljóma á Alþingi Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gera þarf skurk í búsetumálum eldri borgara Ólafur Ísleifsson skrifar Skoðun „Ég hefði nú ekkert á móti því að taka aðeins í tæjuna“ Eva Pandora Baldursdóttir skrifar Skoðun Vilt þú breytingu á stjórn landsins? Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Hugsjónir ójafnaðarmanns - svar við bréfi Kára Snorri Másson skrifar Skoðun Af hverju er nauðsyn að fá Sósíalista inn á þing og í næstu ríkisstjórn? Ólafur H. Ólafsson skrifar Skoðun Búsetufrelsi og lögheimilisskráning Heiðbrá Ólafsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og aðrar villur í umræðunni um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Geðveikir frasar – en það þarf að vera plan! Ragna Sigurðardóttir,Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson skrifar Skoðun Þess vegna er ég á lista VG í Suðurkjördæmi Þorsteinn Ólafsson skrifar Skoðun Svínsleg mismunun gagnvart eldra fólki Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Hverjir myrða konur? Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar Skoðun „Það sé ykkur til fæðu“ - hugleiðing um jólamat Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Ferðafrelsið er dýrmætt Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn er Samfylkingin Júlíus Viggó Ólafsson skrifar Skoðun Mannúðleg innflytjendastefna Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Hvað er vandamálið á húsnæðismarkaðinum og hvernig leysum við það Ómar Ingþórsson skrifar Skoðun Er heilbrigði besta lausnin? Lukka Pálsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir skrifar Skoðun Sjálfskaparvíti Samfylkingar og Viðreisnar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Evrópudagur sjúkraliða Sandra B. Franks skrifar Skoðun Baráttan um Ísland og sjálfstæði þjóðar Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Alvöru aðgerðir í húsnæðismálum – x við V Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Er skynsemi Sigmundar Davíðs o.fl. skynsamleg? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kýs ég Samfylkinguna? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Uppeldi, færni til framtíðar - fór í skúffu stjórnvalda! Una María Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Í leiðara Fréttablaðsins í gær fór ritstjóri blaðsins ófögrum orðum um fjölmiðlanefnd og ákvörðun hennar þar sem annar fjölmiðill var sektaður vegna áfengisauglýsinga. Virðist leiðarinn skrifaður í tilefni af dómi Héraðsdóms Reykjavíkur þar sem umrædd ákvörðun fjölmiðlanefndar var staðfest. Í leiðaranum lýsir ritstjórinn meðal annars þeirri skoðun sinni að fjölmiðlanefnd sé föst í fornöld, fáar ríkisstofnanir séu jafn óþarfar og að menntamálaráðherra þurfi að búa svo um hnútana að fjölmiðlar „fái að starfa í friði fyrir óþarfri nefnd um lög sem standist ekki tímans tönn“. Er hlutverki nefndarinnar svo lýst sem því helstu að leggja stein í götu fjölmiðla með sektum, boðum og bönnum. Af þessu tilefni er rétt að benda á nokkur atriði sem tengjast fjölmiðlum og því lagalega umhverfi sem þeir starfa við í dag. Hvað snertir fullyrðingar um hina fornu og óþörfu fjölmiðlanefnd verður látið duga að nefna að bæði nefndinni og núgildandi fjölmiðlalögum var komið á fót árið 2011 eða fyrir sjö árum. Stofnun nefndarinnar og lögfesting laganna var liður í því að fylgja eftir skuldbindingum íslenska ríkisins á grundvelli EES-samningsins. Með örfáum undantekningum, m.a. þeirri sem felst í umræddu áfengisauglýsingabanni, eiga langflestar þeirra reglna fjölmiðlalaga sem eftirlit fjölmiðlanefndar hefur beinst að samsvörun í tilskipunum Evrópusambandsins sem aftur taka mið af samevrópskum viðmiðum um eðlilega blaðamannshætti, fjölmiðlafrelsi og starfshætti fjölmiðla. Lögin kveða ekki einasta á um reglur sem fela í sér viðurkennd viðmið á sviði fjölmiðlaréttar heldur tilteknar lágmarksreglur sem íslenska ríkinu er skylt að þjóðarétti að virða. Þær lágmarksreglur eiga sér síðan langflestar fyrirmyndir meðal reglna nágrannaþjóða Íslands. Þó svo að skiljanlegt sé að ritstjórar fjölmiðla hafi neikvæða afstöðu gagnvart fjölmiðlaeftirliti, enda mannlegt að þola illa þann sem setur manni takmörk, er regluverk fjölmiðla mun flóknara en svo að unnt sé að leggja af lögin eða fjölmiðlanefnd á einu bretti. Hvað varðar síðan fullyrðingar ritstjórans í tengslum við fyrrgreinda ákvörðun verður afstaða hennar ekki skilin öðruvísi en svo að fjölmiðlanefnd hefði verið rétt að halda að sér höndum með viðbrögð þar sem öllum sé ljóst að ekki sé hægt að viðhalda banni við áfengisauglýsingum. Regluverkið sé gallað og að vettugi virðandi. Það má vissulega taka undir það með ritstjóranum að óljóst sé hvort áfengisauglýsingabannið sé enn til þess fallið að stuðla að því markmiði sem að var stefnt, þ.e. að draga úr skaðlegum áhrifum aukinnar áfengisneyslu. Ritstjórinn veit hins vegar vel að ákvörðun um áfengisauglýsingabannið var tekin af löggjafanum á Alþingi en ekki fjölmiðlanefnd. Nefndin hefur einungis lögbundið eftirlit með lögunum og enga heimild til þess að hætta að framfylgja þeim á þeim grundvelli að henni þyki reglurnar óheppilegar, pólitískt rangar eða í ósamræmi við viðhorf almennings hverju sinni. Enn síður er nefndin í stakk búin að elta meinta ríkjandi strauma í samfélagsumræðunni eða haga störfum sínum þannig að þóknanleg séu þeim sem eftirlitinu sæta. Ekki frekar en lögreglumaður sem er ósammála reglum um hámarkshraða á tilteknu svæði getur ákveðið að hætta eftirliti með lögunum af því að „það er vonlaust að ná utan um þetta“ eða honum finnst lögin vera röng. Þessa skiptingu ríkisvalds í löggjafa og framkvæmdarvald, þýðingu lagareglna almennt og þá kröfu almennings að eftirlit sé haft með gildandi regluverki ætti ritstjórinn að þekkja vel. Bæði hann og hans starfsmenn hafa enda margoft tekið föstum tökum stjórnmálamenn, ráðamenn, fyrirtæki og einstaklinga sem hafa mögulega gerst brotleg við hinar ýmsu reglur og kallað eftir viðbrögðum eftirlitsaðila á viðkomandi sviði. Það er ábyrgðarhluti fjölmiðils, sem hefur mikilvægu upplýsingahlutverki að gegna gagnvart almenningi og skoðanamyndandi áhrif í samfélaginu, að sópa ekki undir teppi eða afneita regluverkinu eða þeirri umgjörð sem lögin boða þegar spjótin beinast að honum sjálfum. Fjölmiðlar verða að þola regluverk eins og önnur svið samfélagsins. Það er vissulega eðlilegt að ritstjóri láti í ljós skoðun sína á löggjöf um áfengisauglýsingabann og geri að umtalsefni erfiðar rekstrarlegar forsendur fjölmiðla. Það vekur hins vegar upp spurningar þegar ritstjóri eins stærsta fjölmiðilsins lætur í það skína að eðlilegt sé að virða að vettugi lög á hans sviði vegna þess að lögin standist ekki tímans tönn eða að nefnd sem hefur eftirlit á viðkomandi sviði sé ekki starfi sínu vaxin þar sem hún framfylgi óheppilegri löggjöf. Ef fyrirtæki á öðru sviði samfélagsins, t.d. í fjármálaþjónustu, heimtaði að reglur á sviðinu yrðu afnumdar og eftirliti hætt verður að treysta því að fjölmiðlar myndu fjalla um slíkt með gagnrýnum og málefnalegum hætti. Um leið verður að gera þá kröfu að umfjöllun um mál er varða fjölmiðlana sjálfa verði á grundvelli sömu grunngilda blaðamennsku og umfjöllun um önnur svið samfélagsins en að fjölmiðlar falli ekki í þá freistingu að fjalla um sjálfa sig með mildari höndum.Halldóra Þorsteinsdóttir lektor við lagadeild Háskólans í Reykjavík og varaformaður fjölmiðlanefndar.
Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Rödd mannréttinda, jöfnuðar og jafnréttis þarf að hljóma á Alþingi Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Af hverju er nauðsyn að fá Sósíalista inn á þing og í næstu ríkisstjórn? Ólafur H. Ólafsson skrifar
Skoðun Geðveikir frasar – en það þarf að vera plan! Ragna Sigurðardóttir,Sigurþóra Bergsdóttir skrifar
Skoðun Þarf Ábyrg framtíð 14,1% til að komast í kappræður Heimildarinnar? Jóhannes Loftsson skrifar
Skoðun Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nándarhryðjuverk er mannréttindabrot sem fær lítil viðbrögð frá samfélaginu Birna Sól Daníelsdóttir, Helga Benediktsdóttir,Telma Lísa Elmarsdóttir skrifar
Skoðun Willum Þór – fyrir konur Heiðdís Geirsdóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Hjördís Guðný Guðmundsdóttir skrifar
Samfylkingin hafnar einkavæðingu í skólakerfinu Arnór Heiðar Benónýsson,Anna María Jónsdóttir Skoðun