Afglæpavæðing einkaneyslu fíkniefna gæti orðið íslenskur veruleiki

Það vakti athygli í vikunni þegar borgarstjóri Kaupmannahafnar og varaformaður Jafnaðarmannaflokksins, Frank Jensen, sagðist opinberlega styðja afglæpavæðingu einkaneyslu fíkniefna, sem sagt að það eitt að neyta fíkniefna sé ekki glæpasamlegt.

Dönsk fíkniefnalöggjöf gæti verið endurskoðuð í vetur með tilliti til þessa. Jensen bætist þar í hóp fólks um allan heim sem vilja opna á þessa umræðu.

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin lagði til ekki alls fyrir löngu að afglæpavæða einkaneyslu á fíkniefnum.

Kristján Þór Júlíusson, heilbrigðisráðherra, skipaði nefnd sem hefur það hlutverk að móta stefnu til að draga úr skaðlegum afleiðingum og hliðarverkunum vímuefnaneyslu.

Nefndin, leidd af Borgari Þór Einarssyni, byggir á þingsályktun sem Birgitta Jónsdóttir, þingmaður Pírata, flutti á Alþingi. 

Borgar Þór, héraðsdómslögmaður er formaður nefndarinnar en auk hans skipaði Kristján Þór þau Helga Hrafn Gunnarsson, þingmann Pírata, og Bryndísi Björk Ásgeirsdóttur, dósent í sálfræði við Háskólann í Reykjavík. Auk þeirra eiga landlæknir, stjórn SÁÁ, ríkislögreglustjóri, framkvæmdastjóri geðsviðs Landspítalans, Rauði kross Íslands og velferðarsvið Reykjavíkurborgar einn fulltrúa hvert. Búist er við niðurstöðu nefndarinnar í byrjun næsta árs.

Nefndarmenn hittust í fyrsta skipti á miðvikudaginn var og ræddu meðal annars þessa hugmynd. Búist er við niðurstöðu nefndarinnar í byrjun næsta árs.

Fréttablaðið tók púlsinn á Borgari Þór, heilbrigðisráðherra og öðrum stjórnmálamönnum, fagaðilum, sálfræðingi og fyrrverandi lögreglumanni.

Ekki eru allir á eitt sáttir.

Núverandi ástand vill enginn búa við

Kristján Þór Júlíusson

heilbrigðisráðherra

„Ég er enn þá hallur undir þá skoðun að afglæpavæða fíkniefni. Ástæðan fyrir því er einföld – núverandi ástand er eitthvað sem enginn vill búa við. Við sjáum það víða að fólk og stjórnvöld eru orðin langþreytt. Þá hlýtur það að vera skylda okkar að skoða allar leiðir sem við teljum að gætu leitt til breytinga til batnaðar í þessum efnum. Ef afglæpavæðing einkaneyslu gefur okkur færi til þess, og það mun vonandi koma í ljós í þessu starfi nefndarinnar, þá finnst mér líklegt að það horfi til þess að það myndist einhver samstaða í þessari glímu við þetta vandamál.

Það er eðlilegt að hugmyndir í þessa veru séu gagnrýndar. Við erum alin upp við annað viðhorf og við erum að stíga skref inn á ókunnar lendur. En ég vænti þess og til þess er stofnað til þessa starfs nefndarinnar að leita svara við flestum af þessum spurningum, um meiri upplýsingar og mat á áhrifum á því að breyta um stefnu sem við höfum rekið í langan tíma á Íslandi.

Við megum heldur ekki gleyma því að stjórnvöld settu sér það markmið að Ísland yrði vímuefnalaust árið 2000. Svo er ekki í dag, árið 2014, en við höfum ekki tekið neina grundvallarumræðu um hvort við eigum að breyta í meginatriðum áherslum okkar frá því sem áður var.

Ég er ekki viss um að allt verði óbreytt, eftir að starfi nefndarinnar lýkur. Það er engin fyrirframgefin niðurstaða í þessu en bara umræðan sem þetta hefur vakið leiðir það af sér að það verður ekki allt eins og það var. Niðurstaðan af þessu nefndarstarfi, hver sem svo hún verður, kallar á dýpri umræðu um þessi mál.“

Engin fyrirframgefin niðurstaða

Borgar Þór Einarsson

héraðsdómslögmaður og formaður nefndar

„Verkefnið er skýrt frá löggjafarvaldinu.

Nefndin á að móta nýja stefnu til að draga úr þeim skaða af völdum vímuefnaneyslu sem er staðreynd. Hópurinn er að skoða þetta með opnum huga án þess að nein fyrirframgefin niðurstaða liggi fyrir og við vinnum þetta mjög mikið á forsendum meðferðaraðila og félagsþjónustunnar.

Í starfi hópsins erum við ekki að fjalla um mismun á tegundum ólöglegra vímuefna, það er horft til þeirra allra í sama tilliti.

Þegar nefndin hittist fyrst á miðvikudaginn ræddum við hvað myndi gerast af við myndum afglæpavæða neyslu og vörslu fíkniefna, eins og hefur verið í umræðunni. Það liggur fyrir að umönnun fíkla og þeirra aðbúnaður verður betri. En hvað gerist í stóra samhenginu? Það að flytja inn, selja og dreifa fíkniefnum verður áfram í höndum glæpamanna og allt það fjárstreymi sem þar fer í gegn verður hjá þeim. Þegar þú afglæpavæðir vörsluna og neysluna, ertu að stækka markaðinn fyrir þá sem selja og dreifa fíkniefnum? Þetta er til dæmis gagnrýnin á hina svokölluðu „portúgölsku leið.“

Þá er einnig hægt að líta til þess sem þeir gerðu í Koloradó í BNA, en þar er skrefið stigið til fulls og sala og dreifing er líka í verkahring ríkisins. Er það kannski eitthvað sem ætti að skoða? Það er ljóst að það er margt að ræða, og við munum nota fyrstu vikurnar til að ræða þetta opinskátt og horfa til þess sem aðrir eru að gera í heiminum.

Ekki sannfærð

Björt Ólafsdóttir

þingmaður Bjartrar framtíðar og með BA-gráðu í sálfræði.



„Sú þingsályktunartillaga sem Píratar lögðu til lýtur að því að einkaneysla fíkniefna sé heilbrigðisvandamál, en ekki vandamál dómstólanna. Við í Bjartri framtíð studdum þessa tillögu, en það er ekki sama umræða og lögleiðing einkaneyslu fíkniefna, því þar erum við komin skrefinu lengra og þessu tvennu er ekki saman að jafna. 

Helgi Hrafn, fyrsti flutningsmaður tillögunnar, gerir það mjög skýrt í allri sinni vinnu í velferðarnefnd að hann er ekki endilega að tala um lögleiðingu, heldur hvernig við eigum að takast á við þann veruleika að fíklar eru til staðar og þeir eru að miklu leyti meðhöndlaðir í dómskerfinu – er það að hjálpa þessum fíklum? Er það að hjálpa samfélaginu? Skilar það árangri? Eða er betra að huga að fleiri leiðum í því og þá að skoða málið út frá heilbrigðisvinkli? Þessu játum við. Þetta er mikilvæg umræða og mikilvægt skref og við viljum tala um þetta. 

Ég er hins vegar ekki sannfærð um að afglæpavæðing einkaneyslu sé rétta leiðin. Ég hef í mínum störfum á geðdeildum Landspítalans og í mínu námi séð að neysla á kannabisefnum – svo dæmi sé tekið og rannsóknir styðja það – er gríðarlega ávanabindandi og getur haft rosalegar afleiðingar. 

Neysla þessara efna getur leitt til þess að fólk verður alvarlega veikt og varanlega. Mikil neysla getur leitt til geðklofa og hefur gert það í mörgum tilvikum og það er alvarlegasti geðsjúkdómur sem við erum að fást við því hann er svo varanlegur. Það er erfitt að vinna sig til baka – við erum að tala um lífeðlisfræðilegar breytingar sem eru varanlegar og það er hættan sem ég held að Íslendingar geri sér ekki nógu vel grein fyrir, eða við í þessari umræðu. Kannski vegna þess að í öðrum löndum sjáum við að kannabisneysla er svo viðurkennd félagslega.

En það breytir því ekki hvað rannsóknir sýna okkur. Margir nefna þau rök að áfengi og önnur efni séu líka skaðleg en það gerir kannabisneyslu ekkert betri. Þau rök eru út úr kú. Það er ekki á allra vitorði, því við erum enn feimin að tala um geðsjúkdóma, hvaða áhrif kannabisneysla getur haft.“

Er glæpur að vera fíkill?

Guðlaugur Þór Þórðarson

Varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins og fyrrverandi heilbrigðisráðherra



„Í stuttu máli er vandinn augljós. Maður er ekki fylgjandi notkun fíkniefna, en það breytir því ekki að menn verða að líta raunsætt á málið og mér hefur fundist frumkvæði okkar heilbrigðisráðherra gott í málinu. Uppleggið er skynsamlegt eins og það hefur verið hjá honum. Það þýðir ekkert að horfa á heiminn eins og við viljum hafa hann, heldur eins og hann er. Það breytir því ekki að það verður að uppfræða fólk um skaðsemi fíkniefna og hvetja ungt fólk til að halda sig frá þessu. 

Það er mjög mikilvægt að við tökum á glæpum í þjóðfélaginu en ef fólk er háð fíkniefnum er það eitt og sér nægilegt vandamál og mér hefur fundist þetta vera mjög réttmæt spurning. Það að þú sért fíkill, er það glæpur í sjálfu í sér? Er það skynsamlegt viðhorf?

Mér hefur fundist afskaplega mikilvægt að ræða þessa afglæpavæðingu, þau rök sem hafa komið fram eru skynsamleg og ég fagna umræðunni og fagna frumkvæðinu í þessu máli. En ég skal viðurkenna að ég er enginn sérfræðingur í þessu. En við komumst ekki hjá því að ræða þetta.“

 

Telur ekki rétt að vernda neytendur ólöglegra fíknefna

Elín Hirst

þingmaður Sjálfstæðisflokksins



„Neysla ólöglegra fíkniefna er orðin að stóru samfélagslegu vandamáli um allan heim sem fer vaxandi. Menn eru ráðþrota. Það er sama hvað hefur verið reynt í þessu málum, neyslan virðist bara aukast.

Líklega er það samfélagsgerðin sem hefur eitthvað með þetta að gera, hraðinn, annríkið, lífsgæðakapphlaupið, minni nánd o.s.frv., sem stuðlar að því að fleiri og fleiri flýja veruleikann og ánetjast fíkniefnum.

Mál af þessum toga kom einmitt til kasta Alþingis í vor en þá var samþykkt þingsályktun Pírata, um mótun nýrrar stefnu um til að draga úr skaðlegum afleiðingum og hliðarverkunum vímuefnaneyslu.

Alþingi ályktaði með miklum meirihluta atkvæða að fela ríkisstjórninni að endurskoða stefnu í vímuefnamálum á grundvelli úrræða á sviði heilbrigðis- og félagslega kerfisins, með það að markmiði að hjálpa fíkniefnasjúklingum til að ná bata í stað þess að refsa þeim. Ég sat reyndar hjá við þessa atkvæðagreiðslu, þrátt fyrir að ég fagnaði inntakinu, því ég var ósátt við orðalag í fyrirsögn tillögunnar þar sem talað var um ,,vernd fíkniefnaneytenda“. Ég taldi að þetta orðalag gæti misskilist, því ég er algerlega á móti lögleiðingu fíkniefna.

Ég tel heldur ekki rétt að vernda neytendur ólöglegra fíkniefna, heldur vil ég fyrst og fremst koma þeim til hjálpar sem eiga við fíkniefnavanda að stríða; þ.e. að hjálpa þeim sjúku. Ég tel að hjálp sé eina lausnin, en ekki refsing við því að vera fíkniefnasjúklingur. Ég vil heldur ekki að heimur fíkniefnasjúklinga verði einhver afkimi sem yfirvöld loka augunum fyrir.

Ég tel ekki að það sé vænlegt til árangurs að dæma menn í fangelsi fyrir vörslu lítils magns fíkniefna. En ég vil að menn standi alltaf ábyrgir gerða sinna og myndi vilja sjá að fólk sem gerist sekt um slík brot þyrfti að inna af hendi tiltekna samfélagsþjónustu í betrunarskyni, sem gæti verið bæði til gagns fyrir þá og aðra.“

Við erum komin í ógöngur varðandi dóma í fíkniefnamálum

Þórarinn Hjaltason

forstöðumaður Stuðla

„Ég hef áhyggjur af því að afglæpavæðing einkaneyslu auki við þá flóru fíkniefna sem fyrir er og að það verði meira um vímuefni á markaði. Þá eru þeim mun meiri líkur á að krakkar leiðist út í neyslu. Ég held líka að afglæpavæðingin breyti viðhorfum í samfélaginu og það er mikið áhyggjuefni – að neysla fari að verða samþykktari og þar af leiðandi algengari á meðal barna.

Mér finnst ekki á það bætandi. Margir krakkar sem koma inn til okkar hafa þau viðhorf að til að mynda kannabis sé allt að því að vera hollt og eru föst í einhverjum mýtum af ein­hverjum síðum á netinu þar sem verið er að lofa kannabis.

Að sama skapi er maður á því að við séum komin í ógöngur varðandi dóma í fíkniefnamálum og verið sé að glæpavæða þá sem á ekki að vera að glæpavæða. Ef einkaneysla verður gerð lögleg þá verður fræðsla og forvörn að fylgja með í pakkanum, sem ég vil reyndar að fari að mestu leyti fram í gegnum foreldra og uppeldi.

Við vitum að það verða alltaf einhverjir sem lenda í vanda með neysluna, ákveðið prósentuhlutfall, og því fleiri sem nota fíkniefni, þeim mun fleiri lenda í vanda þótt prósentan sé hin sama. En svo er spurningin þessi: Eigum við að láta þessa lágu prósentu skemma fyrir hinum?

Ég er hlynntur starfi þessarar nefndar, því á þessu máli eru tvær hliðar. Það er að mínu mati alveg ljóst að það er stórt skref að lögleiða einkaneysluna og við þurfum að vera mjög meðvituð um það að hafa eins mikla þekkingu og við getum á afleiðingum þess og hvernig við getum tæklað afleiðingarnar áður en ákvörðunin er tekin. Þetta hefur galla eins og þetta er, ég hugsa að það hafi trúlegast líka galla að afglæpavæða einkaneyslu.“

Við þurfum að stíga varlega til jarðar

Kristín Soffía Jónsdóttir

borgarfulltrúi Samfylkingarinnar



„Það sem mér finnst kannski einna helst vera gallinn við umræðuna um afglæpavæðingu er skortur á skýru markmiði og í því samhengi bind ég miklar vonir við störf nefndarinnar. Mér finnst einkennilegt að ræða afstöðu til stakra aðgerða án þess að ræða hvaða áhrifum við erum að reyna að ná fram.

Erum við að fara í afglæpavæðingu til að fækka glæpamönnum? Erum við að reyna að minnka neyslu eða breyta neyslumynstri? Eru þetta bein viðbrögð við því að kannabis er að verða félagslega viðurkenndari?

Það er óásættanlegt að neysla meðal barna og ungmenna sé orðin föst stærð og ég er til í að skoða allar aðgerðir sem miða að því markmiði. Ég tel þörf á meiri umræðu um hvert við stefnum áður en við ræðum hvernig við ætlum að komast þangað. Erum við viss um að allir aðilar sem nú beita sér í umræðunni deili framtíðarsýn og stefnu í þessum málaflokki?

Á sama tíma og við tölum mjög frjálslega um afglæpavæðingu einkaneyslu fíkniefna þá treystum við þjóðinni ekki til að geta keypt bjór úti í búð. Ég held að við þurfum að stíga varlega til jarðar. “

Hlynntur afglæpavæðingu

Vilhjálmur Árnason

þingmaður Sjálfstæðisflokksins og fyrrverandi lögreglumaður

„Mér finnst að eigi að afglæpavæða einkaneyslu fíkniefna. Að það eigi að færa þetta inn í heilbrigðisgeirann í stað þess að færa fólk til refsingar. Þannig að við erum að treysta á fagaðila.

Á meðan þetta er í refsivörslukerfinu þá er þetta ekki uppi á borðum. Fólk er í felum með þetta og þorir ekki að leita sér hjálpar. Ég þekki dæmi þess að foreldrar vilja ekki segja frá því að barnið þeirra sé í óreglu, því það fer á sakaskrá og fær ekki vinnuna sem það vill næstu fimm árin. Ég held að liður í því að ná sér á strik eftir að hafa verið í óreglu sé að hafa eitthvað að gera. Ef þú getur það ekki í fimm ár er meiri hætta á því að þú leitir aftur í efni.

Ég hef séð þetta með eigin augum. Ríkjandi stefna gengur ekki.

Þegar ég starfaði sem lögreglumaður fannst mér við oft vera að eltast við menn með einhverja smáskammta, í stað þess að ráðast á rót vandans, sem eru þeir sem selja og dreifa efnunum.

Maður var líka oft að lenda í því að spyrja fólk: Ertu búinn að neyta fíkniefna? Og svarið var: Nei, bara reykja gras. Ég held ekki að það sé rétt nálgun að löggan segi fólki að það sé hættulegt að reykja gras, heldur læknirinn. Hann er sá sem veit eitthvað um líkamann.“