Væntingar á veikum grunni Halldóra Þorsteinsdóttir skrifar 19. september 2013 06:00 Í síðustu viku birtist grein eftir Sigríði Rut Júlíusdóttur hrl. sem bar heitið „Skuldaniðurfellingarloforð og réttmætar væntingar“. Í greininni er því haldið fram að yfirlýsingar Framsóknarflokksins um að leiðrétta eigi höfuðstólshækkun verðtryggðra lána kunni að hafa myndað réttmætar væntingar og að einstaklingar geti átt lögvarinn rétt til þess að sköpuð verði sú aðstaða sem loforðið kvað á um. Reglan um réttmætar væntingar er óskráð meginregla í íslenskum rétti. Hana má orða þannig að borgarar geti undir ákveðnum kringumstæðum vænst þess að visst ástand muni haldast óbreytt eða að þeir fái sér til handa tiltekin réttindi á grundvelli réttmætra væntinga. Þrátt fyrir að gjarnan sé talað um „réttmætar væntingar“ sem sérstaka reglu er ljóst að hugtakið er einnig notað til þess að lýsa tilkalli okkar til tiltekinna réttinda sem við eigum samkvæmt stjórnarskrá, lögum, stjórnsýsluframkvæmd, samningi eða öðrum heimildum. Þannig höfum við t.d. réttmætar væntingar til þess að tjáningarfrelsi okkar og friðhelgi einkalífs samkvæmt 71. og 73. gr. stjórnarskrárinnar séu virt. Sömuleiðis höfum við réttmætar væntingar til þess að fá afhenta bifreið sem við höfum gert kaupsamning um og réttmætar væntingar til þess að börnunum okkar sé tryggð skólavist, enda kveðið á um þá skyldu hins opinbera í lögum. Við höfum hins vegar ekki réttmætar væntingar til einhvers sem við eigum ekki rétt á.Verulegur vafi Þrátt fyrir að nálgun Sigríðar sé óneitanlega áhugaverð og vel til þess fallin að skapa skemmtilegar umræður leikur verulegur vafi á því hvort umræddar yfirlýsingar kunni að hafa stofnað til eignarréttar sem njóti verndar 72. gr. stjórnarskrárinnar. Slík lögskýring er raunar svo langsótt að það má teljast næsta glæfralegt að setja hana fram án þess að gera skýrlega grein fyrir þeim fjölmörgu fyrirvörum sem á henni eru. Í fyrsta lagi hafa kosningaloforð hingað til ekki verið talin þess eðlis að borgarar geti byggt á þeim beinan rétt. Þvert á móti er alþekkt að frambjóðendur lofi skattalækkunum, vaxtabreytingum eða öðrum ívilnunum án þess að slík loforð séu skuldbindandi að lögum. Í öðru lagi rennir enginn þeirra dóma Mannréttindadómstóls Evrópu sem Sigríður vitnar til stoðum undir að yfirlýsingar líkt og þær sem hér um ræðir geti skapað eignarétt samkvæmt 72. gr. stjórnarskrárinnar eða 1. gr. 1. viðauka Mannréttindasáttmála Evrópu. Í málunum er annars vegar fjallað um réttmætar væntingar til þess að njóta réttinda sem kveðið er á um í lögum og hins vegar réttmætar væntingar sem stofnast hafa á grundvelli samnings. Dómarnir eru hins vegar á engan hátt til þess fallnir að styðja ályktun Sigríðar. Auk framangreinds hlýtur að þurfa að velta fyrir sér á hvaða grundvelli hugsanleg skaðabótakrafa yrði reist. Sigríður virðist miða við að krafan verði reist á skaðabótum „innan samninga“ eins og sagt er, eða svokallaðri samningsábyrgð. Skaðabótaskyldan hafi þannig stofnast vegna brota á þeim bindandi samningi eða samningsígildi sem yfirlýsingar Framsóknarflokksins hafa falið í sér. Það er rótgróin meginregla í samninga- og kröfurétti að einstaklingur getur ekki ráðstafað eign eða verðmætum sem hann á ekki nema hafa til þess fullnægjandi umboð.Kynni sér málið Jafnvel þótt litið yrði svo á að kröfuréttur almennings á grundvelli loforða Framsóknarflokksins gæti talist eign í skilningi 72. gr. stjórnarskrárinnar liggur í öllu falli ljóst fyrir að flokknum var óheimilt að ráðstafa þessari eign upp á sitt einsdæmi án þess að hafa til þess heimild úr fjárlögum. Um slíkar skuldbindingar ríkissjóðs verður enda ekki samið í Kastljósi eða kosningabæklingi. Ef skaðabótakrafan verður hins vegar reist á skaðabótum „utan samninga“, eða sakarreglunni, mun málsóknin byggja á því að íslenska ríkið hafi með saknæmum og ólögmætum hætti bakað sér bótaskyldu vegna yfirlýsinga stjórnvalda. Hin ætlaða ólögmæta háttsemi fælist þá í því athafnaleysi íslenska ríkisins að efna ekki kröfur sem skapast hefðu vegna réttmætra væntinga í kjölfar yfirlýsinga stjórnvalda. Sú niðurstaða er einnig hæpin svo ekki sé sterkar að orði kveðið. Að síðustu er rétt að benda á að væntingar manna, sem hljóta öðrum þræði að byggja á huglægu mati, eru eðli málsins samkvæmt ólíkar. Væri t.d. hægt að líta svo á að eingöngu kjósendur Framsóknarflokksins hafi réttmætar væntingar til þess að lán þeirra verði lækkuð eða á það líka við um þá sem tóku yfirlýsingunum með fyrirvara og kusu Vinstri græna? Ég hef t.d. ekki gert mér neinar væntingar í þessum efnum. Þýðir það þá að mín verðtryggðu lán verði ekki lækkuð eins og hjá Jóni sem hefur hvergi hvikað frá þeirri sannfæringu sinni að lánin verði stórlega lækkuð? Þessar spurningar eru einungis hluti af mörgum álitaefnum sem á reynir í tengslum við það hvort íslenskir borgarar geti byggt á réttmætum væntingum fyrir dómi í skaðabótamáli gegn íslenska ríkinu. Ég hvet því alla sem á annað borð íhuga slíkt dómsmál að kynna sér málið gaumgæfilega áður en þeir halda af stað. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Þorsteinsdóttir Mest lesið Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir Skoðun Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Skipta ekki öll börn jafn miklu máli? Greiðslur Reykjavíkurborgar fyrir nám barna utan sveitarfélags Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er sjálfbærni bara fyrir raungreinafólk? Saga Helgason skrifar Skoðun Börn í skjóli Kvennaathvarfsins Auður Magnúsdóttir skrifar Skoðun Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nýr vettvangur samskipta? Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson skrifar Skoðun Vilja Ísland í sambandsríki Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Blikkandi viðvörunarljós Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Evrópa er í hnignun“ – Er það samt? Lítum aðeins á söguna Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Vindmyllufyrirtæki í áskrift hjá íslenskum almenningi Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Metnaðarfull markmið og stórir sigrar Halla Helgadóttir skrifar Skoðun Hvers virði er vara ef hún er ekki seld? Jón Jósafat Björnsson skrifar Skoðun Aulatal um að Evrópa sé veik og getulaus Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Sjá meira
Í síðustu viku birtist grein eftir Sigríði Rut Júlíusdóttur hrl. sem bar heitið „Skuldaniðurfellingarloforð og réttmætar væntingar“. Í greininni er því haldið fram að yfirlýsingar Framsóknarflokksins um að leiðrétta eigi höfuðstólshækkun verðtryggðra lána kunni að hafa myndað réttmætar væntingar og að einstaklingar geti átt lögvarinn rétt til þess að sköpuð verði sú aðstaða sem loforðið kvað á um. Reglan um réttmætar væntingar er óskráð meginregla í íslenskum rétti. Hana má orða þannig að borgarar geti undir ákveðnum kringumstæðum vænst þess að visst ástand muni haldast óbreytt eða að þeir fái sér til handa tiltekin réttindi á grundvelli réttmætra væntinga. Þrátt fyrir að gjarnan sé talað um „réttmætar væntingar“ sem sérstaka reglu er ljóst að hugtakið er einnig notað til þess að lýsa tilkalli okkar til tiltekinna réttinda sem við eigum samkvæmt stjórnarskrá, lögum, stjórnsýsluframkvæmd, samningi eða öðrum heimildum. Þannig höfum við t.d. réttmætar væntingar til þess að tjáningarfrelsi okkar og friðhelgi einkalífs samkvæmt 71. og 73. gr. stjórnarskrárinnar séu virt. Sömuleiðis höfum við réttmætar væntingar til þess að fá afhenta bifreið sem við höfum gert kaupsamning um og réttmætar væntingar til þess að börnunum okkar sé tryggð skólavist, enda kveðið á um þá skyldu hins opinbera í lögum. Við höfum hins vegar ekki réttmætar væntingar til einhvers sem við eigum ekki rétt á.Verulegur vafi Þrátt fyrir að nálgun Sigríðar sé óneitanlega áhugaverð og vel til þess fallin að skapa skemmtilegar umræður leikur verulegur vafi á því hvort umræddar yfirlýsingar kunni að hafa stofnað til eignarréttar sem njóti verndar 72. gr. stjórnarskrárinnar. Slík lögskýring er raunar svo langsótt að það má teljast næsta glæfralegt að setja hana fram án þess að gera skýrlega grein fyrir þeim fjölmörgu fyrirvörum sem á henni eru. Í fyrsta lagi hafa kosningaloforð hingað til ekki verið talin þess eðlis að borgarar geti byggt á þeim beinan rétt. Þvert á móti er alþekkt að frambjóðendur lofi skattalækkunum, vaxtabreytingum eða öðrum ívilnunum án þess að slík loforð séu skuldbindandi að lögum. Í öðru lagi rennir enginn þeirra dóma Mannréttindadómstóls Evrópu sem Sigríður vitnar til stoðum undir að yfirlýsingar líkt og þær sem hér um ræðir geti skapað eignarétt samkvæmt 72. gr. stjórnarskrárinnar eða 1. gr. 1. viðauka Mannréttindasáttmála Evrópu. Í málunum er annars vegar fjallað um réttmætar væntingar til þess að njóta réttinda sem kveðið er á um í lögum og hins vegar réttmætar væntingar sem stofnast hafa á grundvelli samnings. Dómarnir eru hins vegar á engan hátt til þess fallnir að styðja ályktun Sigríðar. Auk framangreinds hlýtur að þurfa að velta fyrir sér á hvaða grundvelli hugsanleg skaðabótakrafa yrði reist. Sigríður virðist miða við að krafan verði reist á skaðabótum „innan samninga“ eins og sagt er, eða svokallaðri samningsábyrgð. Skaðabótaskyldan hafi þannig stofnast vegna brota á þeim bindandi samningi eða samningsígildi sem yfirlýsingar Framsóknarflokksins hafa falið í sér. Það er rótgróin meginregla í samninga- og kröfurétti að einstaklingur getur ekki ráðstafað eign eða verðmætum sem hann á ekki nema hafa til þess fullnægjandi umboð.Kynni sér málið Jafnvel þótt litið yrði svo á að kröfuréttur almennings á grundvelli loforða Framsóknarflokksins gæti talist eign í skilningi 72. gr. stjórnarskrárinnar liggur í öllu falli ljóst fyrir að flokknum var óheimilt að ráðstafa þessari eign upp á sitt einsdæmi án þess að hafa til þess heimild úr fjárlögum. Um slíkar skuldbindingar ríkissjóðs verður enda ekki samið í Kastljósi eða kosningabæklingi. Ef skaðabótakrafan verður hins vegar reist á skaðabótum „utan samninga“, eða sakarreglunni, mun málsóknin byggja á því að íslenska ríkið hafi með saknæmum og ólögmætum hætti bakað sér bótaskyldu vegna yfirlýsinga stjórnvalda. Hin ætlaða ólögmæta háttsemi fælist þá í því athafnaleysi íslenska ríkisins að efna ekki kröfur sem skapast hefðu vegna réttmætra væntinga í kjölfar yfirlýsinga stjórnvalda. Sú niðurstaða er einnig hæpin svo ekki sé sterkar að orði kveðið. Að síðustu er rétt að benda á að væntingar manna, sem hljóta öðrum þræði að byggja á huglægu mati, eru eðli málsins samkvæmt ólíkar. Væri t.d. hægt að líta svo á að eingöngu kjósendur Framsóknarflokksins hafi réttmætar væntingar til þess að lán þeirra verði lækkuð eða á það líka við um þá sem tóku yfirlýsingunum með fyrirvara og kusu Vinstri græna? Ég hef t.d. ekki gert mér neinar væntingar í þessum efnum. Þýðir það þá að mín verðtryggðu lán verði ekki lækkuð eins og hjá Jóni sem hefur hvergi hvikað frá þeirri sannfæringu sinni að lánin verði stórlega lækkuð? Þessar spurningar eru einungis hluti af mörgum álitaefnum sem á reynir í tengslum við það hvort íslenskir borgarar geti byggt á réttmætum væntingum fyrir dómi í skaðabótamáli gegn íslenska ríkinu. Ég hvet því alla sem á annað borð íhuga slíkt dómsmál að kynna sér málið gaumgæfilega áður en þeir halda af stað.
Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun
Skoðun Skipta ekki öll börn jafn miklu máli? Greiðslur Reykjavíkurborgar fyrir nám barna utan sveitarfélags Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson skrifar
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Börn, foreldrar og skólar í vanda: Hvernig eigum við að nálgast verkefnið? Margrét Sigmarsdóttir,Bergljót Gyða Guðmundsdóttir,Arndís Þorsteinsdóttir,Edda Vikar Guðmundsdóttir Skoðun
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Nokkur atriði sem almennum borgara finnst að helst megi ekki ræða – eða mjög sjaldan Hjalti Þórðarson Skoðun