Skoðun

Sátt fær ekki að standa

Þorsteinn Pálsson skrifar
Fram undan eru miklar umræður um rammaáætlun um verndun og nýtingu orkulindanna sem unnið hefur verið að í meir en áratug. Þetta er merk tilraun. Tilgangurinn er að tryggja jafnvægi milli ólíkra sjónarmiða á þessu sviði. Mun það takast?

Réttmæt athugasemd Jóns Gunnarssonar alþingismanns um Norðlingaölduveitu nú í vikunni beinir athyglinni að tvíþættu pólitísku álitaefni sem menn standa andspænis. Annað er spurningin um virðingu fyrir pólitískum sáttaniðurstöðum. Hitt er hvort líklegt megi telja að jafnvægi náist þegar undirtökin í landsstjórninni eru í höndum þeirra sem hafa þrengsta sýn á nýtingu.

Fyrir nokkrum árum kvað Jón Kristjánsson, þá settur umhverfisráðherra, upp úrskurð um Norðlingaölduveitu sem hélt Þjórsárverum með öllu utan við veituna. Skiljanlegt var að menn áttu þá erfitt með að una þessari ákvörðun út frá nýtingarhagsmunum því að meiri málamiðlunarkostir voru vissulega færir. En róttæk verndun var niðurstaðan. Hún lýsir í reynd afar merkri pólitískri ákvörðun.

Nú er þessum mjög svo takmarkaða en um leið hagkvæma nýtingarkosti á Norðlingaöldu ýtt út af borðinu. Sátt fær ekki að standa. Í áætluninni eru nýtingarhagsmunir virkjana í neðri hluta Þjórsá taldir ríkari en verndunarsjónarmiðin. Eigi að síður bendir flest til að VG muni eftir öðrum leiðum bregða fæti fyrir virkjanir á því svæði.

Hættan er sú að þeir sem þrengsta sýn hafa á orkunýtingu líti á rammaáætlunina sem áfanga en ekki niðurstöðu. Það getur leitt til sömu afstöðu frá hinni hliðinni. En sé það svo að öfgasjónarmiðin uni aldrei niðurstöðum sem fela í sér málamiðlanir er til lítils unnið.

Hvers vegna ráða öfgarnar?

Hin hliðin á þessum pólitíska vanda er svarið við spurningunni: Hvers vegna ráða öfgarnar svo miklu sem raun ber vitni að undanförnu? Endurspeglar Alþingi ekki þær meðalhófshugmyndir sem virðast ráðandi úti í samfélaginu? Með hæfilegri einföldun má segja að vandinn felist í þeirri lykilstöðu sem VG er komið í með því að ríkisstjórn verður ekki mynduð án þess.

Í byrjun kjörtímabilsins ákvað Samfylkingin að fórna þeim frjálslyndu sjónarmiðum sem hún var stofnuð um til þess að geta hafið samstarf við VG. Það byggðist á málamiðlun um ESB-aðildarumsókn sem ekki var líklegt að þeir tveir flokkar gætu lokið. Nú hafa báðir stjórnarandstöðuflokkarnir sett fram þá úrslitakosti fyrir stjórnarsamvinnu, hvort heldur er fyrir eða eftir kosningar, að aðildarviðræðunum verði tafarlaust slitið. Þetta þýðir að þeir geta bara unnið með VG.

Allir flokkarnir þrír sem með einhverjum hætti eiga lönd að miðju stjórnmálanna hafa þannig talið rétt að fórna möguleikum á breiðu samstarfi á þeim málefnavettvangi. Þar liggja þó tækifærin til þess að ná sátt um hófsamleg sjónarmið varðandi nýtingu orkulindanna og hraðari hagvöxt en ella er kostur á. Þetta er í hnotskurn sú málefnakreppa sem stjórnmálin eru föst í.

Þegar málamiðlun hefur verið útilokuð á einu sviði leiðir það oft til þess að hún er ekki fær á öðrum sviðum. Veruleg hætta er því á að meirihlutasjónarmið um hófsama nýtingarstefnu verði fyrir borð borin. Á miðju stjórnmálanna og til hægri sýnist vera ríkur stuðningur við hófsama orkunýtingu. Þau sjónarmið gætu þó sem hægast frosið úti vegna pólitísku málefnakreppunnar.

Hagvöxtur og velferð

Andstaða VG gegn orkunýtingu gengur mun lengra en unnt er að rökstyðja með tilvísun í náttúruvernd. Meginrök flokksins byggjast á staðhæfingum um að engin þörf sé á þeim hagvexti sem aðrir sækjast eftir með hóflegri nýtingu. Í raun snúast deilurnar um þá staðhæfingu.

Íhaldssemi varðandi röskun á náttúru landsins er góð og gild. Íhaldssemi er einnig réttmæt þegar kemur að hagvexti. Kjarni málsins er hins vegar sá að hvergi er gengið nærri þessum sjónarmiðum varðandi þau úrlausnarefni sem við blasa til að reisa þjóðarbúskapinn við eftir hrun.

Það skýrist best með því að jafnvel forystumenn VG nefna ekki lengur að útflutningstekjur vegna þeirrar verðmætasköpunar sem leitt hefur af Kárahnjúkavirkjun séu til óþurftar. Hefði VG tekist að stöðva þá framkvæmd væru alvarlegir þverbrestir þegar komnir í velferðarkerfið.

Vandinn er hins vegar sá að brestirnir eru að byrja að myndast vegna þess að hófsöm nýtingarstefna er þrátt fyrir þessa reynslu nú forboðin. Fyrir þá sök er hagvöxtur ekki nægur til að standa undir velferðarkerfinu til frambúðar. Nú liggur valdið hjá VG; líka ábyrgðin á velferðinni. Án hagvaxtar brestur hún.

Þetta er pólitískt baksvið þeirrar umræðu sem nú hefst um rammaáætlunina. Hún verður ekki slitin frá þeim veruleika.




Skoðun

Sjá meira


×