Varnar- og öryggisstefna fyrir Ís­land: Á­hersla Norður­slóðir, NATO og sam­starf við Banda­ríkin

Samkvæmt tillögunni er markmið stefnunnar að „tryggja sjálfstæði, fullveldi, lýðræðislegt stjórnarfar, friðhelgi landamæra Íslands, öryggi borgaranna og vernd stjórnkerfis og mikilvægra innviða samfélagsins gegn hernaðarlegri ógn,“ en framkvæmd stefnunnar taki mið af ógnarmati og þróun öryggismála hverju sinni.

Í samræmi við tillögur þingmannahóps

Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir utanríkisráðherra boðaði mótun stefnunnar sem nú er komin til þingsins, en hún byggir meðal annars á vinnu samráðshóps þingmanna úr öllum flokkum sem sæti eiga á Alþingi, utan fulltrúa Miðflokksins sem sagði sig frá starfi nefndarinnar í sumar, áður en hópurinn skilaði af sér skýrslu fyrr í haust. 

Megináherslurnar þrettán sem settar eru fram í tillögunni sem nú liggur fyrir Alþingi er efnislega í svo gott sem fullu samræmi við það sem þingmannahópurinn lagði til, í sumum tilfellum orðrétt þær sömu.

„Stefna stjórnvalda um varnar- og öryggismál byggist á þeim skuldbindingum sem felast í stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna, Atlantshafsáttmálanum, tvíhliða samningum við önnur ríki og grunnstefnu Atlantshafsbandalagsins. Stefnan verði hluti þeirrar heildarmyndar sem þjóðaröryggisstefna fyrir Ísland felur í sér og taki til hernaðarlegra áhættuþátta. Ísland tryggi öryggi sitt gagnvart slíkri hættu með virkri samvinnu við önnur ríki og innan alþjóðastofnana samhliða uppbyggingu á innlendum, borgaralegum viðbúnaði og getu,“ segir meðal annars í tillögunni, sem á eftir að koma til umræðu á Alþingi.

Boðar ekki grundvallarbreytingu

Aðild Íslands að Atlantshafsbandalaginu og varnarsamningur við Bandaríkin verði meginstoðir stefnunnar, sem er í takt við gildandi þjóðaröryggisstefnu og þá utanríkisstefnu íslensk stjórnvöld hafa almennt rekið hvað lítur að öryggis- og varnarmálum, en stendur nú til að formfesta í nýrri varnar- og öryggisstefnu.

Fram kemur í greinargerð með þingsályktunartillögunni að þótt formleg stefna í varnar- og öryggismálum hafi ekki áður verið sett fram, hafi stjórnvöld þó til þessa unnið eftir „ákveðnum leiðarljósum á sviði varnar- og öryggismála.“ Þau leiðarljós sé meðal annars að finna í alþjóðlegum skuldbindingum, tvíhliðasamningum við önnur ríki sem og í íslenskum lögum og stefnumörkun á borð við þjóðaröryggisstefnu og varnarmálalögum svo fátt eitt sé nefnt.

Fram kemur einnig í greinargerðinni að á grundvelli stefnunnar verði mótuð aðgerðaáætlun um framkvæmd hennar ásamt kostnaðaráætlun, auk þess sem stefnan verði endurskoðuð innan þriggja ára eða eftir þörfum.

Þrettán megináherslur settar fram

Samkvæmt tillögunni er gert ráð fyrir að þetta verði megináherslur í varnar- og öryggisstefnu Íslands:

1. Að auka þátttöku í starfi og verkefnum Atlantshafsbandalagsins sem er meginvettvangur varnarsamvinnu Íslands. 

2. Að efla varnarsamstarf við Bandaríkin á grundvelli varnarsamnings frá 1951 með áherslu á sameiginlega varnarhagsmuni og áhættuþætti sem hafa áhrif á þá. 

3. Að styrkja þátttöku í svæðisbundnu samstarfi um varnar- og öryggismál með áherslu á norðurslóðir, norrænt varnarsamstarf, samstarf innan sameiginlegu viðbragðssveitarinnar og samstarf bandalagsríkja á norðurskautssvæðinu. 

4. Að þróa og efla varnar- og öryggissamvinnu við helstu samstarfsríki Íslands innan Evrópu, Evrópusambandið og Kanada á grundvelli sameiginlegra varnar- og öryggishagsmuna. 

5. Að tryggja auknar og stigvaxandi fjárveitingar til varnartengdra verkefna og innviða sem gera Íslandi kleift að auka varnarviðbúnað, innlendan borgaralegan viðbúnað og getu, þátttöku í varnarsamstarfi og standa við skuldbindingar Íslands. 

6. Að tryggja getu innan lands, mannauð, áætlanir, varnarmannvirki og búnað til að mæta öryggisáskorunum og uppfylla skuldbindingar.

7. Að efla áfallaþol íslensks samfélags, almannavarnir og vernd borgara gagnvart hernaðarógnum. 

8. Að auka greiningargetu og upplýsingamiðlun um áskoranir og ógnir sem geta haft áhrif á Ísland. 

9. Að stuðla að fleiri og umfangsmeiri varnaræfingum og virkri þátttöku íslenskra viðbragðsaðila til samræmis við líklegar sviðsmyndir og ógnir. 

10. Að stuðla að fjárfestingum, uppbyggingu og nýsköpun á sviði varnar- og öryggismála. 

11. Að efla þjálfun, kennslu og rannsóknir á sviði varnar- og öryggismála og bæta virka upplýsingamiðlun um málaflokkinn. 

12. Að íslensk löggjöf á sviði varnar- og öryggismála sé skýr og samræmd hvað varðar ábyrgð og heimildir stjórnvalda, ákvarðanatöku og verkaskiptingu, sem og aðkomu og eftirlitshlutverk Alþingis. 

13. Að þróa stofnanaumgjörð varnarmála sem tryggisamhæfingu, skilvirkni, ábyrgð og eftirlit, samhliða því að efla enn frekar samstarf innan stjórnsýslunnar um verkefni á sviði varnar- og öryggismála.