Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar 5. september 2025 15:03 Kæru þingmenn. Ég skil að þið séuð mögulega illa hvíldir eftir málþófið fyrir sumarfríið eða í hringiðu pólitískrar hávaðamengunar. Ég skil líka einkenni pólitískra varnarviðbragða sem byggjast á skoðanakönnunum, pólitískri hollustu og valdaþörf. Samhengi, hegðun, orð eða þögn geta skýrt svo margt flókið. Það er mitt sérsvið. Þess vegna vil ég einfalda ykkur vinnuna með ókeypis upprifjun fyrir þá sem þurfa á grunnatriðum. Svona áður en þið snúið aftur í verðmæt samfélagsverkefni sem ég hef útvistað til ykkar og borga ykkur laun til að sinna. Grunnatriði mannréttinda Jafnrétti er ekki hugmyndafræði. Hugmyndafræði er að halda því fram að jafnrétti sé hugmyndafræði. Kyn er flóknara en hugmyndin um að það séu aðeins tvö kyn. Vísindi sýna að kyn og kynvitund eru margslungin hugtök. Þegar þau eru sett í einfaldar sögur er það eins og að kenna ennþá að jörðin sé flöt. Orð hafa afleiðingar. Að segja annað er eins og að pissa í sundlaug og vona að enginn taki eftir því. Hlutleysi er ekki til. Það er bara þægileg leið til að sitja hjá og láta aðra bera skaðann. Mannréttindi eru ekki skoðun. Þú færð ekki að kjósa þig frá tilvist annarra. Það er ekki heimspekiumræða, hugmyndafræði eða spurning um tjáningarfrelsi þegar rætt er um kyn, tilvist og réttindi jaðarsettra hópa eða hinsegin fólks – þá er í raun verið að ræða um líf og öryggi. Gulur september – staðreyndir sem við öll þurfum að muna Lífið getur orðið svo þungt að þjáningin verður meiri en orkan til að lifa. Sjálfsvíg eru atburður sem speglast inn í fjölskyldur, vinahópa og samfélagið allt. Þau skilja eftir sig tómarúm sem nær langt út fyrir þann sem lést – í minningum, líkamsminni og daglegum samskiptum. Þau vekja spurningar sem aldrei fá einföld svör: ‘Af hverju?’ og ‘Hvað hefðum við getað gert?’ Þjáning sem leiðir til sjálfsvígs á sér sjaldnast eina orsök; hún sprettur af flóknum mynstrum sem endurspegla líka hvernig samfélagið sjálft bregst, eða bregst ekki, við. Árið 2023 létust 47 manns af völdum sjálfsvíga á Íslandi. Fimm ára meðaltalið er 41. Þetta er ein stærsta dánarorsök á Íslandi. Sama ár létust 8 í umferðarslysum. Meðalfjöldi kvenna sem deyr árlega úr brjóstakrabbameini er 50. Þessar tölur eiga ekki að bera saman lífsgildi heldur minna á að samfélagið getur forgangsraðað. Við fjárfestum í umferðaröryggi og í snemmgreiningu krabbameina – við getum líka fjárfest í því að grípa fólk áður en þjáningin verður of mikil. Ein af þeim bylgjum sem ýtir undir þjáningu er hatursorðræða. Hún er ekki bara orð, heldur félagslegur skaðvaldur sem grefur undan tilfinningu fólks fyrir að tilheyra. Hún bætist ofan á vanlíðan og magnar upp kvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir – sérstaklega hjá ungu hinsegin fólki. Þetta er ekki jaðarmál heldur hreint forvarnarmál. Við verðum að líka að skilja að þegar þjáning er nýtt sem eldsneyti í hatursorðræðu verður hún hluti af bakslagsiðnaðinum, sem er marglaga módel sem græðir á vanlíðan. Bakslagsiðnaðurinn – dæmi um hvernig hann virkar Hann byggir á að nýta vanlíðan, sérstaklega ungra karlmanna sem upplifa sig utangátta í breyttu samfélagi. Söguleg og samtímadæmi, eins og Incel- og MGTOW-hreyfingarnar erlendis, sýna okkur hvernig slík vanlíðan er nýtt. Hann selur þeim og samfélaginu einfaldar skýringar og lausnir í stað þess að ræða raunverulegar ástæður: hraðar samfélagsbreytingar, skort á geðheilbrigðisþjónustu, innviðaskuldir í mennta, félags- og heilbrigðiskerfum, félagslega einangrun, tilgangs- og tengslaleysi o.frv. Hann notar samfélagsmiðla og algóritma til að magna upp hávaða og skyggja á raunverulega umræðu. Hann gerir mannréttindi að „hugmyndafræði“ í stað grundvallarreglu. Þetta er ekki málefnaleg umræða. Þetta er viðskipta-, valda og óttamódel sem græðir á vanlíðan. Að lokum, kæru þingmenn. Við gerum öll mistök – það er hluti af því að vera manneskja. En við þurfum líka að kunna að gangast við þeim, oftar og opinskátt. Þegar þið starfið í þjónandi forystuhlutverki er ekki nóg að hrista þau af sér. Þá þurfið þið að læra hraðar af mistökunum, því þau hafa stundum meiri áhrif á líf fólks en þið átti ykkur á í augnablikinu þegar þau verða. Þetta snýst ekki um pólitískar skoðanir eða tjáningarfrelsi. Þetta snýst um þjónandi forystu og hlutverk ykkar í nútímasamfélagi – þar sem við förum öll hraðar inn í framtíðina en taugakerfið okkar, og jafnvel heilinn sjálfur, ræður stundum við. Jafnréttisstofa hefur þegar unnið fyrir ykkur og býður upp á efni á ordinokkar.is ef ykkur vantar uppfærslu um áhrifamátt orðanna. Spurningin sem þið getið alltaf speglað ykkur í er einföld: Hvað ætla ég að segja barninu mínu eða barnabarninu þegar það mögulega spyr af hverju ég stóð með þeim sem seldu tortryggni, hatur og ótta – á móti fólki sem bara vildi fá að vera til? Gangi ykkur svo svakalega vel á Alþingi – alltaf. Höfundur er launagreiðandi, kennari og fjölskyldufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Geðheilbrigði Jafnréttismál Mest lesið Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Skoðun Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Kæru þingmenn. Ég skil að þið séuð mögulega illa hvíldir eftir málþófið fyrir sumarfríið eða í hringiðu pólitískrar hávaðamengunar. Ég skil líka einkenni pólitískra varnarviðbragða sem byggjast á skoðanakönnunum, pólitískri hollustu og valdaþörf. Samhengi, hegðun, orð eða þögn geta skýrt svo margt flókið. Það er mitt sérsvið. Þess vegna vil ég einfalda ykkur vinnuna með ókeypis upprifjun fyrir þá sem þurfa á grunnatriðum. Svona áður en þið snúið aftur í verðmæt samfélagsverkefni sem ég hef útvistað til ykkar og borga ykkur laun til að sinna. Grunnatriði mannréttinda Jafnrétti er ekki hugmyndafræði. Hugmyndafræði er að halda því fram að jafnrétti sé hugmyndafræði. Kyn er flóknara en hugmyndin um að það séu aðeins tvö kyn. Vísindi sýna að kyn og kynvitund eru margslungin hugtök. Þegar þau eru sett í einfaldar sögur er það eins og að kenna ennþá að jörðin sé flöt. Orð hafa afleiðingar. Að segja annað er eins og að pissa í sundlaug og vona að enginn taki eftir því. Hlutleysi er ekki til. Það er bara þægileg leið til að sitja hjá og láta aðra bera skaðann. Mannréttindi eru ekki skoðun. Þú færð ekki að kjósa þig frá tilvist annarra. Það er ekki heimspekiumræða, hugmyndafræði eða spurning um tjáningarfrelsi þegar rætt er um kyn, tilvist og réttindi jaðarsettra hópa eða hinsegin fólks – þá er í raun verið að ræða um líf og öryggi. Gulur september – staðreyndir sem við öll þurfum að muna Lífið getur orðið svo þungt að þjáningin verður meiri en orkan til að lifa. Sjálfsvíg eru atburður sem speglast inn í fjölskyldur, vinahópa og samfélagið allt. Þau skilja eftir sig tómarúm sem nær langt út fyrir þann sem lést – í minningum, líkamsminni og daglegum samskiptum. Þau vekja spurningar sem aldrei fá einföld svör: ‘Af hverju?’ og ‘Hvað hefðum við getað gert?’ Þjáning sem leiðir til sjálfsvígs á sér sjaldnast eina orsök; hún sprettur af flóknum mynstrum sem endurspegla líka hvernig samfélagið sjálft bregst, eða bregst ekki, við. Árið 2023 létust 47 manns af völdum sjálfsvíga á Íslandi. Fimm ára meðaltalið er 41. Þetta er ein stærsta dánarorsök á Íslandi. Sama ár létust 8 í umferðarslysum. Meðalfjöldi kvenna sem deyr árlega úr brjóstakrabbameini er 50. Þessar tölur eiga ekki að bera saman lífsgildi heldur minna á að samfélagið getur forgangsraðað. Við fjárfestum í umferðaröryggi og í snemmgreiningu krabbameina – við getum líka fjárfest í því að grípa fólk áður en þjáningin verður of mikil. Ein af þeim bylgjum sem ýtir undir þjáningu er hatursorðræða. Hún er ekki bara orð, heldur félagslegur skaðvaldur sem grefur undan tilfinningu fólks fyrir að tilheyra. Hún bætist ofan á vanlíðan og magnar upp kvíða, þunglyndi, sjálfsskaða og sjálfsvígshugsanir – sérstaklega hjá ungu hinsegin fólki. Þetta er ekki jaðarmál heldur hreint forvarnarmál. Við verðum að líka að skilja að þegar þjáning er nýtt sem eldsneyti í hatursorðræðu verður hún hluti af bakslagsiðnaðinum, sem er marglaga módel sem græðir á vanlíðan. Bakslagsiðnaðurinn – dæmi um hvernig hann virkar Hann byggir á að nýta vanlíðan, sérstaklega ungra karlmanna sem upplifa sig utangátta í breyttu samfélagi. Söguleg og samtímadæmi, eins og Incel- og MGTOW-hreyfingarnar erlendis, sýna okkur hvernig slík vanlíðan er nýtt. Hann selur þeim og samfélaginu einfaldar skýringar og lausnir í stað þess að ræða raunverulegar ástæður: hraðar samfélagsbreytingar, skort á geðheilbrigðisþjónustu, innviðaskuldir í mennta, félags- og heilbrigðiskerfum, félagslega einangrun, tilgangs- og tengslaleysi o.frv. Hann notar samfélagsmiðla og algóritma til að magna upp hávaða og skyggja á raunverulega umræðu. Hann gerir mannréttindi að „hugmyndafræði“ í stað grundvallarreglu. Þetta er ekki málefnaleg umræða. Þetta er viðskipta-, valda og óttamódel sem græðir á vanlíðan. Að lokum, kæru þingmenn. Við gerum öll mistök – það er hluti af því að vera manneskja. En við þurfum líka að kunna að gangast við þeim, oftar og opinskátt. Þegar þið starfið í þjónandi forystuhlutverki er ekki nóg að hrista þau af sér. Þá þurfið þið að læra hraðar af mistökunum, því þau hafa stundum meiri áhrif á líf fólks en þið átti ykkur á í augnablikinu þegar þau verða. Þetta snýst ekki um pólitískar skoðanir eða tjáningarfrelsi. Þetta snýst um þjónandi forystu og hlutverk ykkar í nútímasamfélagi – þar sem við förum öll hraðar inn í framtíðina en taugakerfið okkar, og jafnvel heilinn sjálfur, ræður stundum við. Jafnréttisstofa hefur þegar unnið fyrir ykkur og býður upp á efni á ordinokkar.is ef ykkur vantar uppfærslu um áhrifamátt orðanna. Spurningin sem þið getið alltaf speglað ykkur í er einföld: Hvað ætla ég að segja barninu mínu eða barnabarninu þegar það mögulega spyr af hverju ég stóð með þeim sem seldu tortryggni, hatur og ótta – á móti fólki sem bara vildi fá að vera til? Gangi ykkur svo svakalega vel á Alþingi – alltaf. Höfundur er launagreiðandi, kennari og fjölskyldufræðingur.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun