Gulur september María Heimisdóttir skrifar 5. september 2025 11:33 Líkt og síðustu ár er septembermánuður tileinkaður sjálfsvígsforvörnum. Markmið átaksins, sem kennt er við Gulan september, er að vekja athygli á geðheilbrigðismálum og efla forvarnir gegn sjálfsvígum. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni falla yfir 720 þúsund manns fyrir eigin hendi á ári hverju. Hér á Íslandi dó að meðaltali 41 einstaklingur í sjálfsvígi á árunum 2019 – 2023, eða 11,3 á hverja 100.000 íbúa. Þetta er stór tala, en rannsóknir sýna að hvert sjálfsvíg hefur áhrif á mun stærri hóp eða yfir 135 manns. Þetta eru aðstandendur, vinir, félagar, nágrannar og fleiri langt út fyrir innsta hring hins látna. Á síðustu árum hefur einnig aukist þekking á þeim djúpstæðu áhrifum sem sjálfsvíg hafa á viðbragðsaðila, meðferðaraðila, vitni og aðra. Hvert sjálfsvíg er harmleikur og hlutverk okkar allra er að koma í veg fyrir þann harmleik eins og mögulegt er og að hlúa að þeim sem eftir sitja. Ný aðgerðaáætlun til ársins 2030 Á Íslandi vinnum við eftir Aðgerðaáætlun til að fækka sjálfsvígum en uppfærð aðgerðaáætlun var samþykkt af Ölmu Möller heilbrigðisráðherra í byrjun þessa árs og gildir til næstu 5 ára eða til 2030. Það er á ábyrgð embættis landlæknis að halda utan um framkvæmd aðgerðaáætlunarinnar. Áætlunin inniheldur markvissar og gagnreyndar sjálfsvígsforvarnir á öllum stigum forvarna, bæði almennar og sértækar. Þær kalla á víðtæka samvinnu ráðuneyta, stofnana og þjónustukerfa. Aðgerðirnar fela m.a. í sér samræmingu verklags, gerð fræðsluefnis, fræðslu til lykilaðila, vitundarvakningu og innifela aðgerðir sem snúa að því að takmarka aðgengi að hættulegum hlutum og aðstæðum. Nýtt mælaborð sem sýnir framvindu aðgerða má finna á vef embættis landlæknis. Einn þáttur áætlunarinnar er einmitt að efla þekkingu og umræðu um málaflokkinn og það gerum við með því að halda árlega vitundarvakningu um sjálfsvígsforvarnir. Þessa árlegu vitundarvakningu köllum við Gulan september og hún er nú haldin í þriðja sinn. Slagorð átaksins — „Er allt í gulu?“ — gengur út á að hvetja til þess að fólk tali opinskátt um eigin líðan. Að tala við aðra um eigin líðan ætti að vera sjálfsagt og auðvelt, en það reynist mörgum stórt og jafnvel ómögulegt skref. Þetta fyrsta skref er í raun stökk byggt á von – stökk sem við tökum þegar við treystum öðrum fyrir áhyggjum okkar og vandamálum, í þeirri trú að hugarangri okkar verði tekið með hlýju, kærleika og skilningi. Með því að eiga þetta samtal setjum við traust okkar á að okkur verði tekið með samhug og okkur rétt hjálparhönd. Þessi samhugur og hjálparhönd eru staðfesting á því að við erum ekki ein og að vonin er aldrei úti. Fjögur lykilskref í stuðningi Í ár vann undirbúningshópur Guls september póstkort með skilaboðum sem hafa það einmitt að markmiði að styrkja okkur í að opna á, bjóða, samtal við vini eða ættingja sem við höfum áhyggjur af. Ferlinu er skipt upp í 4 skref: Taktu eftir Hlustaðu Leitaðu lausna Fylgdu eftir Það þarf enga sérfræðiþekkingu til að bjóða hjálp, aðeins vilja og umhyggju fyrir fólkinu í kringum okkur. Áhersla á líðan eldra fólks Að þessu sinni beinist vitundarvakningin sérstaklega að eldri borgurum. Fjöldi fólks 75 ára og eldri sem fallið hefur fyrir eigin hendi frá 1999 til 2023 er 41, eða 8,8 á hverja 100.000 íbúa. Á aldursbilinu 60-74 ára hafa 148 einstaklingar svipt sig lífi frá aldamótum, eða 15,3 á hverja 100.000 íbúa hafa. Félagsleg einangrun og einmanaleiki eru þekktir áhættuþættir, en tölur benda til að um 5% eldra fólks hér á landi upplifi einmanaleika. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin skilgreinir félagslega einangrun sem lýðheilsuvanda til jafns við reykingar, ofneyslu áfengis, offitu og fleiri stórfelldar ógnir við almenna heilsu. Það er því til mikils að vinna þegar við tölum um að vinna bug á einmanaleika. Góðu fréttirnar eru þær að við öll getum tekið þátt í því að stemma stigu við félagslegri einangrun. Stundum þarf ekki meira en að taka upp tólið og hringja, eða banka upp á hjá fólki, að leita ráða hjá fólki eða hreinlega spjalla um hvað sem er – jafnvel spyrja hvernig fólk hafi það, eða „er allt í gulu“? Ekkert okkar getur gert allt en við getum öll gert eitthvað Samvinna er nauðsynleg Sjálfsvíg eru flókin og við skiljum alls ekki nægilega vel það ferli sem átt hefur sér stað áður en að sjálfsvígi kemur. Forvarnir, íhlutun og stuðningur eftir sjálfsvíg geta ekki verið á ábyrgð eins ráðuneytis, eða einnar stofnunar, því áhættuþættir og áhrif sjálfsvíga liggja svo víða. Samvinna er lykilatriði til að vel takist til í sjálfsvígsforvörnum. Til að ná árangri í að fækka sjálfsvígum þarf samstarf ráðuneyta, stofnana, félagasamtaka, mín og þín, okkar allra. Við verðum að senda út þau skilaboð að samtal um vanlíðan sé sjálfsagt og velkomið og að gefa fólki von um að því geti liðið betur og að það sé hjálp að fá! Hvert er hægt að leita? Þeim sem glíma við sjálfsvígshugsanir er bent á: Upplýsingasíma heilsugæslunnar s.1700, netspjallið heilsuvera.is, Hjálparsíma Rauða krossins s.1717, netspjallið 1717.is og á Píeta-símann s.552-2218. Þeim sem misst hafa ástvin í sjálfsvígi er bent á stuðning hjá Sorgarmiðstöð s. 551-4141, Upplýsingasíma heilsugæslunnar s. 1700, netspjallið heilsuvera.is, og á Píeta-símann s. 552-2218. Höfundur er landlæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein María Heimisdóttir Geðheilbrigði Heilbrigðismál Embætti landlæknis Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Sjá meira
Líkt og síðustu ár er septembermánuður tileinkaður sjálfsvígsforvörnum. Markmið átaksins, sem kennt er við Gulan september, er að vekja athygli á geðheilbrigðismálum og efla forvarnir gegn sjálfsvígum. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni falla yfir 720 þúsund manns fyrir eigin hendi á ári hverju. Hér á Íslandi dó að meðaltali 41 einstaklingur í sjálfsvígi á árunum 2019 – 2023, eða 11,3 á hverja 100.000 íbúa. Þetta er stór tala, en rannsóknir sýna að hvert sjálfsvíg hefur áhrif á mun stærri hóp eða yfir 135 manns. Þetta eru aðstandendur, vinir, félagar, nágrannar og fleiri langt út fyrir innsta hring hins látna. Á síðustu árum hefur einnig aukist þekking á þeim djúpstæðu áhrifum sem sjálfsvíg hafa á viðbragðsaðila, meðferðaraðila, vitni og aðra. Hvert sjálfsvíg er harmleikur og hlutverk okkar allra er að koma í veg fyrir þann harmleik eins og mögulegt er og að hlúa að þeim sem eftir sitja. Ný aðgerðaáætlun til ársins 2030 Á Íslandi vinnum við eftir Aðgerðaáætlun til að fækka sjálfsvígum en uppfærð aðgerðaáætlun var samþykkt af Ölmu Möller heilbrigðisráðherra í byrjun þessa árs og gildir til næstu 5 ára eða til 2030. Það er á ábyrgð embættis landlæknis að halda utan um framkvæmd aðgerðaáætlunarinnar. Áætlunin inniheldur markvissar og gagnreyndar sjálfsvígsforvarnir á öllum stigum forvarna, bæði almennar og sértækar. Þær kalla á víðtæka samvinnu ráðuneyta, stofnana og þjónustukerfa. Aðgerðirnar fela m.a. í sér samræmingu verklags, gerð fræðsluefnis, fræðslu til lykilaðila, vitundarvakningu og innifela aðgerðir sem snúa að því að takmarka aðgengi að hættulegum hlutum og aðstæðum. Nýtt mælaborð sem sýnir framvindu aðgerða má finna á vef embættis landlæknis. Einn þáttur áætlunarinnar er einmitt að efla þekkingu og umræðu um málaflokkinn og það gerum við með því að halda árlega vitundarvakningu um sjálfsvígsforvarnir. Þessa árlegu vitundarvakningu köllum við Gulan september og hún er nú haldin í þriðja sinn. Slagorð átaksins — „Er allt í gulu?“ — gengur út á að hvetja til þess að fólk tali opinskátt um eigin líðan. Að tala við aðra um eigin líðan ætti að vera sjálfsagt og auðvelt, en það reynist mörgum stórt og jafnvel ómögulegt skref. Þetta fyrsta skref er í raun stökk byggt á von – stökk sem við tökum þegar við treystum öðrum fyrir áhyggjum okkar og vandamálum, í þeirri trú að hugarangri okkar verði tekið með hlýju, kærleika og skilningi. Með því að eiga þetta samtal setjum við traust okkar á að okkur verði tekið með samhug og okkur rétt hjálparhönd. Þessi samhugur og hjálparhönd eru staðfesting á því að við erum ekki ein og að vonin er aldrei úti. Fjögur lykilskref í stuðningi Í ár vann undirbúningshópur Guls september póstkort með skilaboðum sem hafa það einmitt að markmiði að styrkja okkur í að opna á, bjóða, samtal við vini eða ættingja sem við höfum áhyggjur af. Ferlinu er skipt upp í 4 skref: Taktu eftir Hlustaðu Leitaðu lausna Fylgdu eftir Það þarf enga sérfræðiþekkingu til að bjóða hjálp, aðeins vilja og umhyggju fyrir fólkinu í kringum okkur. Áhersla á líðan eldra fólks Að þessu sinni beinist vitundarvakningin sérstaklega að eldri borgurum. Fjöldi fólks 75 ára og eldri sem fallið hefur fyrir eigin hendi frá 1999 til 2023 er 41, eða 8,8 á hverja 100.000 íbúa. Á aldursbilinu 60-74 ára hafa 148 einstaklingar svipt sig lífi frá aldamótum, eða 15,3 á hverja 100.000 íbúa hafa. Félagsleg einangrun og einmanaleiki eru þekktir áhættuþættir, en tölur benda til að um 5% eldra fólks hér á landi upplifi einmanaleika. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin skilgreinir félagslega einangrun sem lýðheilsuvanda til jafns við reykingar, ofneyslu áfengis, offitu og fleiri stórfelldar ógnir við almenna heilsu. Það er því til mikils að vinna þegar við tölum um að vinna bug á einmanaleika. Góðu fréttirnar eru þær að við öll getum tekið þátt í því að stemma stigu við félagslegri einangrun. Stundum þarf ekki meira en að taka upp tólið og hringja, eða banka upp á hjá fólki, að leita ráða hjá fólki eða hreinlega spjalla um hvað sem er – jafnvel spyrja hvernig fólk hafi það, eða „er allt í gulu“? Ekkert okkar getur gert allt en við getum öll gert eitthvað Samvinna er nauðsynleg Sjálfsvíg eru flókin og við skiljum alls ekki nægilega vel það ferli sem átt hefur sér stað áður en að sjálfsvígi kemur. Forvarnir, íhlutun og stuðningur eftir sjálfsvíg geta ekki verið á ábyrgð eins ráðuneytis, eða einnar stofnunar, því áhættuþættir og áhrif sjálfsvíga liggja svo víða. Samvinna er lykilatriði til að vel takist til í sjálfsvígsforvörnum. Til að ná árangri í að fækka sjálfsvígum þarf samstarf ráðuneyta, stofnana, félagasamtaka, mín og þín, okkar allra. Við verðum að senda út þau skilaboð að samtal um vanlíðan sé sjálfsagt og velkomið og að gefa fólki von um að því geti liðið betur og að það sé hjálp að fá! Hvert er hægt að leita? Þeim sem glíma við sjálfsvígshugsanir er bent á: Upplýsingasíma heilsugæslunnar s.1700, netspjallið heilsuvera.is, Hjálparsíma Rauða krossins s.1717, netspjallið 1717.is og á Píeta-símann s.552-2218. Þeim sem misst hafa ástvin í sjálfsvígi er bent á stuðning hjá Sorgarmiðstöð s. 551-4141, Upplýsingasíma heilsugæslunnar s. 1700, netspjallið heilsuvera.is, og á Píeta-símann s. 552-2218. Höfundur er landlæknir.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson Skoðun