Klóra sér í kollinum yfir stórri reikistjörnu á braut um litla stjörnu Kjartan Kjartansson skrifar 6. júní 2025 10:49 Teikning listamanns af gasrisanum á braut um rauða dverginn TOI-6894. Parið er í stjörnumerkinu ljóninu, um 240 ljósárum frá jörðinni. Rannsóknir á því voru gerðar með TESS-geimsjónauka NASA og VLT-sjónauka Evrópsku stjörnustöðvarinnar á suðurhveli (ESO). Háskólinn í Warwick Stjörnufræðingar gætu þurft að endurskoða hugmyndir sínar um hvernig reikistjörnur myndast eftir að þeir uppgötvuðu stóra reikistjörnu á braut um litla stjörnu. Stjarnan er sú minnsta sem vitað er til að hýsi svo stóra reikistjörnu. Fram að þessu hefur tilgáta stjarnfræðinga um reikistjörnumyndun verið sú að í kringum litlar stjörnur sé ekki nægilegur efniviður til þess að stærri reikistjörnur nái að myndast. Því ættu aðeins reikistjörnur á stærð við jörðina eða Mars að finnast í kringum smærri stjörnur. Því kom uppgötvunin á gasrisa á stærð við Satúrnus á braut um rauðu dvergstjörnuna TOI-6894 þeim verulega á óvart. Móðurstjarnan er fjörutíu prósent minni en minnstu stjörnurnar með stórar reikistjörnur sem vitað var um áður. Hún hefur um fimmtung af massa sólarinnar okkar en um 250 sinnum daufari. „Þessi uppgötvun vekur þá spurningu hvernig svona lítil stjarna getur hýst svo stóra reikistjörnu og við eigum eftir að svara henni,“ segir Edward Bryant, stjörnufræðingur við Háskólann í Warwick á Englandi og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina, við Reuters-fréttastofuna. Gasrisar í Vetrarbrautinni gætu verið mun fleiri en talið var Gasrisinn sem gengur um TOI-6894 er aðeins stærri að þvermáli en Satúrnus en nokkuð minni en Júpíter. Hann er hins vegar mun massaminni en þessir tveir risar sólkerfisins okkar, með um 56 prósent af massa Satúrnusar en aðeins sautján prósent af massa Júpíters. Árið á reikistjörnunni er aðeins þrír dagar en hún er um fjörutíu sinnum nær móðurstjörnu sinni en jörðin er við sólina. Þótt að heitt sé við yfirborð reikistjörnunnar fellur hún þó ekki undir skilgreiningu á svonefndum heitum Júpíterum, gasrisum sem ganga þétt utan um móðurstjörnur sínar. Bryant segir að uppgötvunin þýði að mun fleiri gasrisar gætu verið í Vetrarbrautinni en áður var talið enda eru rauðar dvergstjörnur þær algengustu í henni. „Þessar niðurstöður gefa til kynna að jafnvel minnstu stjörnurnar í alheiminum geti í sumum tilfellum myndað mjög stórar reikistjörnur. Þetta þvingar okkur til þess að hugsa upp á nýtt sum líkön okkar um reikistjörnumyndun,“ segir Vincent Van Eylen frá Mullard-geimvísisindarannsóknarstofu University College í London og einn meðhöfundanna greinarinnar um rannsóknina. Til stendur að rannsaka efnasamsetningu reikistjörnunnar með James Webb-geimsjónaukanum á næsta ári. Bryant segist reikna með að hún sé með risavaxninn kjarna en gaslögin utan um hann séu aðallega úr vetni og helíni. Geimurinn Vísindi Tengdar fréttir Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. 23. apríl 2025 14:27 Yfir níu kílómetrum á sekúndu á vindasömustu plánetunni Skotvindur á fjarlægri fjarreikistjörnu er sá sterkasti sem nokkru sinni hefur mælst, yfir níu kílómetrar á sekúndu. Ný tækni er sögð gera stjörnufræðingum kleift að gera nákvæmari athuganir á veðri á fjarreikistjörnum á næstu árum. 21. janúar 2025 13:03 Mest lesið Fjölskyldufaðir stunginn meðan sonurinn horfði á Innlent Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Innlent Þjóðhátíð í Eyjum: Farþegafjöldi í Herjólfi komi á óvart Innlent Vann skemmdir á golfvelli og skildi eftir smokk Innlent Sagði foreldrana líklega hafa dottið í aðdraganda andlátsins Innlent „Manneskja sem er komin á þetta plan hlýtur að vera rökþrota“ Innlent Trump ræsir út kjarnorkukafbáta eftir „ögrandi“ ummæli Rússa Erlent „Ég upplifi þetta sem mikinn yfirgang og ofbeldi“ Innlent Tollar á vörur frá Íslandi verða 15 prósent samkvæmt forsetatilskipun Erlent Búast við þrumuveðri og vatnavöxtum Innlent Fleiri fréttir Trump ræsir út kjarnorkukafbáta eftir „ögrandi“ ummæli Rússa „Clinton áætlunin“ líklega tilbúningur rússneskra njósnara „Ekki taka. Endurheimta. Þetta er okkar“ Arabaríkin sameinast um afvopnun Hamas og fordæmingu á árásunum 7. október Bukele ryður leiðina að einræði í El Salvador Freista þess að hindra að Bandaríkin fargi miklu magni getnaðarvarna Hvatti ríki til að stuðla að stjórnarskiptum í Rússlandi Tollar á vörur frá Íslandi verða 15 prósent samkvæmt forsetatilskipun Leynilega geimfarið sent á sporbraut í áttunda sinn Samþykkja ný lög um spillingarrannsóknir eftir mótmæli Múhameð eykur forskotið og enginn nefndur Keir Gera miklar breytingar á kjördæmum Texas, að beiðni Trumps Suðureyjargöng skilyrt hækkun eftirlaunaaldurs Kínverjar leita leiða til að granda gervihnöttum Musks Í áfalli eftir að hafa fengið bréf frá árásarmanninum inn um lúguna Dregur í land og segir Starmer og félaga verðlauna Hamas Létu sprengjum rigna á Kænugarð Segja 30 hafa látist í skotárás Ísraelshers við dreifingu neyðargagna Kanada í hóp þeirra sem hyggjast viðurkenna sjálfstæði Palestínu Sjö dáið úr hungri síðasta sólarhringinn Rannsaka tengsl þyngdarstjórnunarlyfja við bráða brisbólgu Gargaði á flokksfélaga sína Fyrsta ástralska geimflaugin flaug í fjórtán sekúndur Maxwell vill friðhelgi fyrir vitnisburðinn Vill greiða sex milljarða tryggingu til að losna úr haldi Pokrovsk riðar til falls 8,8 stiga skjálfti í Rússlandi: Flóðbylgjuviðvaranir gefnar út víða um Kyrrahaf Arabaríki og lönd ESB kalla eftir tveggja ríkja lausn og afvopnun Hamas Ísland ekki í fararbroddi heldur fylgi öðrum í humátt á eftir „Hann stal henni“ Sjá meira
Fram að þessu hefur tilgáta stjarnfræðinga um reikistjörnumyndun verið sú að í kringum litlar stjörnur sé ekki nægilegur efniviður til þess að stærri reikistjörnur nái að myndast. Því ættu aðeins reikistjörnur á stærð við jörðina eða Mars að finnast í kringum smærri stjörnur. Því kom uppgötvunin á gasrisa á stærð við Satúrnus á braut um rauðu dvergstjörnuna TOI-6894 þeim verulega á óvart. Móðurstjarnan er fjörutíu prósent minni en minnstu stjörnurnar með stórar reikistjörnur sem vitað var um áður. Hún hefur um fimmtung af massa sólarinnar okkar en um 250 sinnum daufari. „Þessi uppgötvun vekur þá spurningu hvernig svona lítil stjarna getur hýst svo stóra reikistjörnu og við eigum eftir að svara henni,“ segir Edward Bryant, stjörnufræðingur við Háskólann í Warwick á Englandi og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina, við Reuters-fréttastofuna. Gasrisar í Vetrarbrautinni gætu verið mun fleiri en talið var Gasrisinn sem gengur um TOI-6894 er aðeins stærri að þvermáli en Satúrnus en nokkuð minni en Júpíter. Hann er hins vegar mun massaminni en þessir tveir risar sólkerfisins okkar, með um 56 prósent af massa Satúrnusar en aðeins sautján prósent af massa Júpíters. Árið á reikistjörnunni er aðeins þrír dagar en hún er um fjörutíu sinnum nær móðurstjörnu sinni en jörðin er við sólina. Þótt að heitt sé við yfirborð reikistjörnunnar fellur hún þó ekki undir skilgreiningu á svonefndum heitum Júpíterum, gasrisum sem ganga þétt utan um móðurstjörnur sínar. Bryant segir að uppgötvunin þýði að mun fleiri gasrisar gætu verið í Vetrarbrautinni en áður var talið enda eru rauðar dvergstjörnur þær algengustu í henni. „Þessar niðurstöður gefa til kynna að jafnvel minnstu stjörnurnar í alheiminum geti í sumum tilfellum myndað mjög stórar reikistjörnur. Þetta þvingar okkur til þess að hugsa upp á nýtt sum líkön okkar um reikistjörnumyndun,“ segir Vincent Van Eylen frá Mullard-geimvísisindarannsóknarstofu University College í London og einn meðhöfundanna greinarinnar um rannsóknina. Til stendur að rannsaka efnasamsetningu reikistjörnunnar með James Webb-geimsjónaukanum á næsta ári. Bryant segist reikna með að hún sé með risavaxninn kjarna en gaslögin utan um hann séu aðallega úr vetni og helíni.
Geimurinn Vísindi Tengdar fréttir Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. 23. apríl 2025 14:27 Yfir níu kílómetrum á sekúndu á vindasömustu plánetunni Skotvindur á fjarlægri fjarreikistjörnu er sá sterkasti sem nokkru sinni hefur mælst, yfir níu kílómetrar á sekúndu. Ný tækni er sögð gera stjörnufræðingum kleift að gera nákvæmari athuganir á veðri á fjarreikistjörnum á næstu árum. 21. janúar 2025 13:03 Mest lesið Fjölskyldufaðir stunginn meðan sonurinn horfði á Innlent Fékk sex milljónum of há laun og neitaði að endurgreiða þau Innlent Þjóðhátíð í Eyjum: Farþegafjöldi í Herjólfi komi á óvart Innlent Vann skemmdir á golfvelli og skildi eftir smokk Innlent Sagði foreldrana líklega hafa dottið í aðdraganda andlátsins Innlent „Manneskja sem er komin á þetta plan hlýtur að vera rökþrota“ Innlent Trump ræsir út kjarnorkukafbáta eftir „ögrandi“ ummæli Rússa Erlent „Ég upplifi þetta sem mikinn yfirgang og ofbeldi“ Innlent Tollar á vörur frá Íslandi verða 15 prósent samkvæmt forsetatilskipun Erlent Búast við þrumuveðri og vatnavöxtum Innlent Fleiri fréttir Trump ræsir út kjarnorkukafbáta eftir „ögrandi“ ummæli Rússa „Clinton áætlunin“ líklega tilbúningur rússneskra njósnara „Ekki taka. Endurheimta. Þetta er okkar“ Arabaríkin sameinast um afvopnun Hamas og fordæmingu á árásunum 7. október Bukele ryður leiðina að einræði í El Salvador Freista þess að hindra að Bandaríkin fargi miklu magni getnaðarvarna Hvatti ríki til að stuðla að stjórnarskiptum í Rússlandi Tollar á vörur frá Íslandi verða 15 prósent samkvæmt forsetatilskipun Leynilega geimfarið sent á sporbraut í áttunda sinn Samþykkja ný lög um spillingarrannsóknir eftir mótmæli Múhameð eykur forskotið og enginn nefndur Keir Gera miklar breytingar á kjördæmum Texas, að beiðni Trumps Suðureyjargöng skilyrt hækkun eftirlaunaaldurs Kínverjar leita leiða til að granda gervihnöttum Musks Í áfalli eftir að hafa fengið bréf frá árásarmanninum inn um lúguna Dregur í land og segir Starmer og félaga verðlauna Hamas Létu sprengjum rigna á Kænugarð Segja 30 hafa látist í skotárás Ísraelshers við dreifingu neyðargagna Kanada í hóp þeirra sem hyggjast viðurkenna sjálfstæði Palestínu Sjö dáið úr hungri síðasta sólarhringinn Rannsaka tengsl þyngdarstjórnunarlyfja við bráða brisbólgu Gargaði á flokksfélaga sína Fyrsta ástralska geimflaugin flaug í fjórtán sekúndur Maxwell vill friðhelgi fyrir vitnisburðinn Vill greiða sex milljarða tryggingu til að losna úr haldi Pokrovsk riðar til falls 8,8 stiga skjálfti í Rússlandi: Flóðbylgjuviðvaranir gefnar út víða um Kyrrahaf Arabaríki og lönd ESB kalla eftir tveggja ríkja lausn og afvopnun Hamas Ísland ekki í fararbroddi heldur fylgi öðrum í humátt á eftir „Hann stal henni“ Sjá meira
Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. 23. apríl 2025 14:27
Yfir níu kílómetrum á sekúndu á vindasömustu plánetunni Skotvindur á fjarlægri fjarreikistjörnu er sá sterkasti sem nokkru sinni hefur mælst, yfir níu kílómetrar á sekúndu. Ný tækni er sögð gera stjörnufræðingum kleift að gera nákvæmari athuganir á veðri á fjarreikistjörnum á næstu árum. 21. janúar 2025 13:03