Þétting byggðar – nokkur mistök gjaldfella ekki stefnuna Samúel Torfi Pétursson skrifar 13. maí 2025 10:00 Nýlega opnaði bakarí við Háteigsveg í Reykjavík á jarðhæð húss sem hafði staðið ónotuð í lengri tíma. Það er kannski ekki í frásögur færandi, en það vekur áhuga að opnunin verður nokkrum árum eftir að lokið var við mjög stórt húsnæðisverkefni í grenndinni sem kennt er við Einholt/Þverholt. Þar voru fyrir úreltar iðnaðarbyggingar látnar víkja fyrir hátt í 300 íbúðum sem skipulagðar voru sem 4-5 hæða randbyggð utan um aflangan inngarð frá norðri til suðurs. Fyrir vikið búa nú í neðanverðu Holtahverfinu líklega um og yfir 600 íbúum meira en fyrir, eða sem nemur íbúafjölda Eyrarbakka. Og það skiptir sköpum fyrir lítil bakarí að hafa slíkan kúnnahóp í grenndinni til að tryggja að reksturinn gangi upp. Hverfið allt hagnast líka. Dæmisögurnar eru fleiri í þessu hverfi um ný þjónustufyrirtæki sem tóku til starfa sem afleiðing af þéttingu byggðar, bæði á þessum reit sem og öðrum reitum í nágrenninu. Ávinningurinn fyrir sveitarfélagið af verkefninu við Einholt/Þverholt er t.d. að ekki þurfti að leggja nýjar götur eða lagnir í jörðu vegna uppbyggingarinnar. Ekki þurfti að búa til nýjar eða lengja strætóleiðir til að þjónusta það heldur frekar efla það sem fyrir er. Hefði þessari byggð verið fundinn staður á jaðri borgarinnar hefði allt þetta þurft til, og íbúarnir líklega víðs fjarri þeirri nærþjónustu sem það annars hefur í seilingarfjarlægð, og getur nálgast án þess að þurfa að setjast inn í bíl í hvert sinn sem það þarf að reka sín erindi. Einholt/Þverholt er sömuleiðis nærri mörgum stórum atvinnusvæðum í göngu- og hjólafjarlægð og býður þannig upp á valkost um samgöngur sem hverfi fjarri atvinnusvæðum geta tæpast gert. Og fleiri punkta um gagnsemi þéttingar byggðar má týna til, þótt staldrað verði við hér. Vitanlega eru tvær hliðar á peningnum. Starfsemin sem var fyrir við Einholt/Þverholt hvarf ekki, heldur fann sér nýjan stað fjær borgarmiðjunni. En þá á lóðum og í byggingum sem hentaði þeirra starfsemi betur en áður. Og því hefur vitanlega fylgt gatnagerð og almenningssamgöngur. En það er betra og eðlilegra að starfsemi sem þarf hlutfallslega mikið land, og sem getur verið truflandi, raðist á jaðarinn og íbúðarbyggð, sem almennt nýtir land sitt vel, sem næst miðjunni. Þetta er t.d. það sem drífur áfram uppbygginguna við Ártúnshöfða, sem nú er farin af stað. Í dag er unnið eftir áætlun um að höfuðborgarsvæðið byggist upp innan svonefndra vaxtarmarka, sem hafa það að markmiði að beina landnotkun sem nýtir land sitt vel, jafnt íbúðabyggð og þrifalega atvinnubyggð, inn á við en landfrekri starfsemi á jaðrana. Eftir fremstra megni sé reynt að blanda íbúðarbyggð við slíka atvinnubyggð til að draga sem mest úr ferðalögum fólks um langar leiðir til og frá vinnu, en það ýtir undir það að fólk velji bílinn frekar en aðra ferðamáta. Til að styðja við það sem best er samhliða byggð upp Borgarlína, sérrými fyrir almenningsvagna sem líkjast sporvögnum en eru þó á gúmmídekkjum. Sérrýmið gerir að verkum að hægt er að bjóða upp á tíðni ferða þannig að ætíð sé von á næsta vagni stuttu síðar eftir að hafa misst af þeim fyrri fyrir óheppni. Það verður bylting í þjónustu almenningssamgangna, þegar það kerfi nær fullri virkni. Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu hafa unnið eftir þessari áætlun síðustu árin og þéttingarverkefnin orðin mjög mörg. Bæði verkefni sem hafa orðið að veruleika og önnur sem eru enn bara í undirbúningi. Það er því kannski ekki von en að sums staðar hafi hlutirnir ekki gengið upp eins og best verður á kosið. Krafan um hraða afgreiðslu og uppbyggingu eftir hið mikla fólksfjölgunartímabil síðustu ára hefur vitanlega ekki hjálpað til. Í Suður-Mjódd var hluti fjölbýlishúss skipulagður með íbúðir þar sem megin íverurými snéru að útvegg stórbyggingar undir vörudreifingu og kjötvinnslu. Það er óheppileg útkoma, hvar svo sem sökin liggur. Dæmið frá Suður-Mjódd hefur mikið verið nýtt í vetur til að strá fræjum efasemda hvernig staðið er að þróun byggðar undanfarið, jafnvel um að þétt borgarbyggð sé ekki rétta leiðin fram á við. Önnur dæmi, þar sem e.t.v. skortir á ákveðin lágmarksgæði, hafa verið týnd til þessu til stuðnings. Einkum er pólitísk undirrót þarna á ferð, en líka málefnaleg gagnrýni fagaðila. En á meðan það má vel taka undir sitthvað sem gagnrýnt hefur verið er vert að benda á hin fjöldamörgu verkefni sem teljast hafa heppnast með stakri prýði á síðustu árum og eru, góðu heilli, mun fleiri en hin. Það er hægt að nota þau sem efnivið til grundvallar nýjum verkefnum og jafnvel endurskoða eitthvað af því sem er í undirbúningi til að tryggja góða útkomu. En að setja góð áform til hliðar og hefja hugmyndafræði 20. aldar upp aftur, með þungum fókus á útþenslu byggðar og hreyfanleika að mestu bundinn við aðgengi að einkabíl væri afturför og vonandi eitthvað sem ekki þarf að hafa áhyggjur að gerist á ný. Höfundur er skipulagsverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reykjavík Skipulag Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Skoðun Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Sjá meira
Nýlega opnaði bakarí við Háteigsveg í Reykjavík á jarðhæð húss sem hafði staðið ónotuð í lengri tíma. Það er kannski ekki í frásögur færandi, en það vekur áhuga að opnunin verður nokkrum árum eftir að lokið var við mjög stórt húsnæðisverkefni í grenndinni sem kennt er við Einholt/Þverholt. Þar voru fyrir úreltar iðnaðarbyggingar látnar víkja fyrir hátt í 300 íbúðum sem skipulagðar voru sem 4-5 hæða randbyggð utan um aflangan inngarð frá norðri til suðurs. Fyrir vikið búa nú í neðanverðu Holtahverfinu líklega um og yfir 600 íbúum meira en fyrir, eða sem nemur íbúafjölda Eyrarbakka. Og það skiptir sköpum fyrir lítil bakarí að hafa slíkan kúnnahóp í grenndinni til að tryggja að reksturinn gangi upp. Hverfið allt hagnast líka. Dæmisögurnar eru fleiri í þessu hverfi um ný þjónustufyrirtæki sem tóku til starfa sem afleiðing af þéttingu byggðar, bæði á þessum reit sem og öðrum reitum í nágrenninu. Ávinningurinn fyrir sveitarfélagið af verkefninu við Einholt/Þverholt er t.d. að ekki þurfti að leggja nýjar götur eða lagnir í jörðu vegna uppbyggingarinnar. Ekki þurfti að búa til nýjar eða lengja strætóleiðir til að þjónusta það heldur frekar efla það sem fyrir er. Hefði þessari byggð verið fundinn staður á jaðri borgarinnar hefði allt þetta þurft til, og íbúarnir líklega víðs fjarri þeirri nærþjónustu sem það annars hefur í seilingarfjarlægð, og getur nálgast án þess að þurfa að setjast inn í bíl í hvert sinn sem það þarf að reka sín erindi. Einholt/Þverholt er sömuleiðis nærri mörgum stórum atvinnusvæðum í göngu- og hjólafjarlægð og býður þannig upp á valkost um samgöngur sem hverfi fjarri atvinnusvæðum geta tæpast gert. Og fleiri punkta um gagnsemi þéttingar byggðar má týna til, þótt staldrað verði við hér. Vitanlega eru tvær hliðar á peningnum. Starfsemin sem var fyrir við Einholt/Þverholt hvarf ekki, heldur fann sér nýjan stað fjær borgarmiðjunni. En þá á lóðum og í byggingum sem hentaði þeirra starfsemi betur en áður. Og því hefur vitanlega fylgt gatnagerð og almenningssamgöngur. En það er betra og eðlilegra að starfsemi sem þarf hlutfallslega mikið land, og sem getur verið truflandi, raðist á jaðarinn og íbúðarbyggð, sem almennt nýtir land sitt vel, sem næst miðjunni. Þetta er t.d. það sem drífur áfram uppbygginguna við Ártúnshöfða, sem nú er farin af stað. Í dag er unnið eftir áætlun um að höfuðborgarsvæðið byggist upp innan svonefndra vaxtarmarka, sem hafa það að markmiði að beina landnotkun sem nýtir land sitt vel, jafnt íbúðabyggð og þrifalega atvinnubyggð, inn á við en landfrekri starfsemi á jaðrana. Eftir fremstra megni sé reynt að blanda íbúðarbyggð við slíka atvinnubyggð til að draga sem mest úr ferðalögum fólks um langar leiðir til og frá vinnu, en það ýtir undir það að fólk velji bílinn frekar en aðra ferðamáta. Til að styðja við það sem best er samhliða byggð upp Borgarlína, sérrými fyrir almenningsvagna sem líkjast sporvögnum en eru þó á gúmmídekkjum. Sérrýmið gerir að verkum að hægt er að bjóða upp á tíðni ferða þannig að ætíð sé von á næsta vagni stuttu síðar eftir að hafa misst af þeim fyrri fyrir óheppni. Það verður bylting í þjónustu almenningssamgangna, þegar það kerfi nær fullri virkni. Sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu hafa unnið eftir þessari áætlun síðustu árin og þéttingarverkefnin orðin mjög mörg. Bæði verkefni sem hafa orðið að veruleika og önnur sem eru enn bara í undirbúningi. Það er því kannski ekki von en að sums staðar hafi hlutirnir ekki gengið upp eins og best verður á kosið. Krafan um hraða afgreiðslu og uppbyggingu eftir hið mikla fólksfjölgunartímabil síðustu ára hefur vitanlega ekki hjálpað til. Í Suður-Mjódd var hluti fjölbýlishúss skipulagður með íbúðir þar sem megin íverurými snéru að útvegg stórbyggingar undir vörudreifingu og kjötvinnslu. Það er óheppileg útkoma, hvar svo sem sökin liggur. Dæmið frá Suður-Mjódd hefur mikið verið nýtt í vetur til að strá fræjum efasemda hvernig staðið er að þróun byggðar undanfarið, jafnvel um að þétt borgarbyggð sé ekki rétta leiðin fram á við. Önnur dæmi, þar sem e.t.v. skortir á ákveðin lágmarksgæði, hafa verið týnd til þessu til stuðnings. Einkum er pólitísk undirrót þarna á ferð, en líka málefnaleg gagnrýni fagaðila. En á meðan það má vel taka undir sitthvað sem gagnrýnt hefur verið er vert að benda á hin fjöldamörgu verkefni sem teljast hafa heppnast með stakri prýði á síðustu árum og eru, góðu heilli, mun fleiri en hin. Það er hægt að nota þau sem efnivið til grundvallar nýjum verkefnum og jafnvel endurskoða eitthvað af því sem er í undirbúningi til að tryggja góða útkomu. En að setja góð áform til hliðar og hefja hugmyndafræði 20. aldar upp aftur, með þungum fókus á útþenslu byggðar og hreyfanleika að mestu bundinn við aðgengi að einkabíl væri afturför og vonandi eitthvað sem ekki þarf að hafa áhyggjur að gerist á ný. Höfundur er skipulagsverkfræðingur.
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir Skoðun