Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar 27. apríl 2025 17:30 Þegar horft er til aldraðra er oft spurt um aldur, það er oft eitt af því fyrsta sem spurt er um þegar verið er að ræða málefni viðkomandi. Sá sem spyr tengir svarið oftsinnis sjálfkrafa við sínar mótuðu hugmyndir sem tengjast þeim aldri sem um ræðir. Fagfólk fellur í þessa gildru líkt og leikmenn á stundum. Það er að segja að aldur skipti máli við mat á einstaklingi, en er frekar lélegur mælikvarði almennt, hann er þó notaður meira en við áttum okkur á því miður. Það er hægt að taka nokkur dæmi þessu til skýringar sem flestir tengja vel við. Tveir aðilar eru að spjalla, þeir þekkjast ekki og eru að hittast í heita pottinum í sundi í fyrsta sinn. Báðir er hressilegir sundgarpar, orðnir leðurbrúnir af útiveru, reynslu af sólinni og ferðalögum. Þeir segja sögur af lífinu og tilverunni, eru báðir hættir störfum og komnir á eftirlaun. Á einhverjum tímapunkti samtalsins kemur að aldri þeirra, sá yngri segist vera 73 ára og farinn að finnast hann vera að eldast smám saman, hinn segist vera 83 ára og aldrei liðið betur. Þeim yngri bregður í brún þar sem hann taldi þennan nýja sundfélaga sinn vera á svipuðu róli, segir um hæl við hann “það er naumast að þú heldur þér vel !” Af augljósri aðdáun og von til þess að hann verði jafn sprækur eftir 10 ár. Það er oft horft til 67 ára aldurs sem viðmiðs um það að vera orðinn aldraður og er skilgreint í lögum. Það er ekki há tala og vel flestir á þeim aldri enn með nokkuð gott þrek og orku, margir kjósa að vinna til 70 ára aldurs þó þeir geti farið á eftirlaun fyrr. Sumir vinna enn lengur og er það vissulega mjög einstaklingsbundið og fer eftir því hvar þeir eru í starfi. Margir eru komnir með einhverja sjúkdóma og taka jafnvel lyf við fleiri en einum þeirra, en þeir eru býsna sjálfstæðir og eru færir um allar almennar athafnir daglegs lífs. Eftir því sem getu læknavísinda, betra umhverfis og vitundar um heilsu og sálfélagslegra þátta hefur fleygt fram á undanförnum áratugum eru mun fleiri sprækir aldraðir en áður og eiga mörg ár í það að verða “gamlir”. Það er ágætt að hafa í huga að öldrun er ekki það sama og að eldast og hrumleiki er ótengdur aldri viðkomandi í sjálfu sér, þó tíðnin aukist með hækkandi aldri. Þegar fagfólk er að ræða um hrumleika (frailty á ensku) er verið að horfa til getu og færni einstaklings til að sinna sjálfum sér, klæðast, borða, elda, sjá um fjármál sín, hreyfa sig með eða án hjálpartækja og halda jafnvægi svo eitthvað sé nefnt. Það eru til formleg mælitæki sem segja til um þetta og gefa einkunn sem eru óháðar aldri, nema að viðkomandi ætti að vera orðinn eldri en 65 ára áður en slíkt mat fari almennt fram og er þessum tækjum beitt sem hluta af mati á meðferð og nálgun á þarfir einstaklinga. Báðir þessir hópar sem ég nefni að framan fer hratt fjölgandi, en það eru sprækir aldraðir og hrumir aldraðir. Þrátt fyrir það að við vitum af þessum mun á einstaklingum hættir okkur enn til þess að nota aldur til skilgreiningar. Tökum annað dæmi sem lýsir þessu ágætlega og er bundið í daglegt líf lækna, þeir finna mun á því þegar verið er að ræða skjólstæðinga sem eru kominr á efri ár, til dæmis þegar verið er að senda skjólstæðing á sjúkrahús, milli stofnana eða með tilvísun til kollega sinna. Það er sorglega oft horft á aldur eða kennitölu viðkomandi og búið að mynda sér skoðun á hugsanlegu ástandi hans eða meðferðarmöguleikum. Það þrátt fyrir að um sé að ræða fagfólk fellur það í þessa gildru og dæmir, þannig er auðvelt að ímynda sér að almenningur geri það á sama hátt, eða jafnvel enn meir. Þetta köllum við aldursfordóma og í jafn upplýstu samfélagi og við lifum í dag ættu þeir ekki að fyrirfinnast. Fögnum því að okkur gengur vel og að þjóðin er að eldast, fögnum því að við eigum öfluga aldraða einstaklinga sem skila jafn miklu til samfélagsins og raun ber vitni. Leyfum þeim að blómstra þrátt fyrir að sumir séu hrumari en aðrir. Verum reiðubúin að grípa þá sem þurfa aðstoð á réttum tíma og með réttum úrræðum hvort sem er heima eða heiman. Við þurfum að gera betur, og vera reiðubúin að endurhugsa, aldur er nefnilega bara tala, munum það og leitumst eftir því að koma fram við alla einstaklinga af sömu virðingu. Höfundur er forstjóri Heilsuverndar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Guðmundsson Heilsa Mest lesið Halldór 23.8.2025 Halldór Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Þegar horft er til aldraðra er oft spurt um aldur, það er oft eitt af því fyrsta sem spurt er um þegar verið er að ræða málefni viðkomandi. Sá sem spyr tengir svarið oftsinnis sjálfkrafa við sínar mótuðu hugmyndir sem tengjast þeim aldri sem um ræðir. Fagfólk fellur í þessa gildru líkt og leikmenn á stundum. Það er að segja að aldur skipti máli við mat á einstaklingi, en er frekar lélegur mælikvarði almennt, hann er þó notaður meira en við áttum okkur á því miður. Það er hægt að taka nokkur dæmi þessu til skýringar sem flestir tengja vel við. Tveir aðilar eru að spjalla, þeir þekkjast ekki og eru að hittast í heita pottinum í sundi í fyrsta sinn. Báðir er hressilegir sundgarpar, orðnir leðurbrúnir af útiveru, reynslu af sólinni og ferðalögum. Þeir segja sögur af lífinu og tilverunni, eru báðir hættir störfum og komnir á eftirlaun. Á einhverjum tímapunkti samtalsins kemur að aldri þeirra, sá yngri segist vera 73 ára og farinn að finnast hann vera að eldast smám saman, hinn segist vera 83 ára og aldrei liðið betur. Þeim yngri bregður í brún þar sem hann taldi þennan nýja sundfélaga sinn vera á svipuðu róli, segir um hæl við hann “það er naumast að þú heldur þér vel !” Af augljósri aðdáun og von til þess að hann verði jafn sprækur eftir 10 ár. Það er oft horft til 67 ára aldurs sem viðmiðs um það að vera orðinn aldraður og er skilgreint í lögum. Það er ekki há tala og vel flestir á þeim aldri enn með nokkuð gott þrek og orku, margir kjósa að vinna til 70 ára aldurs þó þeir geti farið á eftirlaun fyrr. Sumir vinna enn lengur og er það vissulega mjög einstaklingsbundið og fer eftir því hvar þeir eru í starfi. Margir eru komnir með einhverja sjúkdóma og taka jafnvel lyf við fleiri en einum þeirra, en þeir eru býsna sjálfstæðir og eru færir um allar almennar athafnir daglegs lífs. Eftir því sem getu læknavísinda, betra umhverfis og vitundar um heilsu og sálfélagslegra þátta hefur fleygt fram á undanförnum áratugum eru mun fleiri sprækir aldraðir en áður og eiga mörg ár í það að verða “gamlir”. Það er ágætt að hafa í huga að öldrun er ekki það sama og að eldast og hrumleiki er ótengdur aldri viðkomandi í sjálfu sér, þó tíðnin aukist með hækkandi aldri. Þegar fagfólk er að ræða um hrumleika (frailty á ensku) er verið að horfa til getu og færni einstaklings til að sinna sjálfum sér, klæðast, borða, elda, sjá um fjármál sín, hreyfa sig með eða án hjálpartækja og halda jafnvægi svo eitthvað sé nefnt. Það eru til formleg mælitæki sem segja til um þetta og gefa einkunn sem eru óháðar aldri, nema að viðkomandi ætti að vera orðinn eldri en 65 ára áður en slíkt mat fari almennt fram og er þessum tækjum beitt sem hluta af mati á meðferð og nálgun á þarfir einstaklinga. Báðir þessir hópar sem ég nefni að framan fer hratt fjölgandi, en það eru sprækir aldraðir og hrumir aldraðir. Þrátt fyrir það að við vitum af þessum mun á einstaklingum hættir okkur enn til þess að nota aldur til skilgreiningar. Tökum annað dæmi sem lýsir þessu ágætlega og er bundið í daglegt líf lækna, þeir finna mun á því þegar verið er að ræða skjólstæðinga sem eru kominr á efri ár, til dæmis þegar verið er að senda skjólstæðing á sjúkrahús, milli stofnana eða með tilvísun til kollega sinna. Það er sorglega oft horft á aldur eða kennitölu viðkomandi og búið að mynda sér skoðun á hugsanlegu ástandi hans eða meðferðarmöguleikum. Það þrátt fyrir að um sé að ræða fagfólk fellur það í þessa gildru og dæmir, þannig er auðvelt að ímynda sér að almenningur geri það á sama hátt, eða jafnvel enn meir. Þetta köllum við aldursfordóma og í jafn upplýstu samfélagi og við lifum í dag ættu þeir ekki að fyrirfinnast. Fögnum því að okkur gengur vel og að þjóðin er að eldast, fögnum því að við eigum öfluga aldraða einstaklinga sem skila jafn miklu til samfélagsins og raun ber vitni. Leyfum þeim að blómstra þrátt fyrir að sumir séu hrumari en aðrir. Verum reiðubúin að grípa þá sem þurfa aðstoð á réttum tíma og með réttum úrræðum hvort sem er heima eða heiman. Við þurfum að gera betur, og vera reiðubúin að endurhugsa, aldur er nefnilega bara tala, munum það og leitumst eftir því að koma fram við alla einstaklinga af sömu virðingu. Höfundur er forstjóri Heilsuverndar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar