Hliðarveruleiki hræðsluáróðurs og „pólitískur forarpyttur“ Þórður Snær Júlíusson skrifar 3. apríl 2025 07:02 Gagnrýnendur þeirrar leiðréttingar á veiðigjöldum sem ráðast á í hafa klifað stanslaust á því að um einhverskonar landsbyggðarskatt sé að ræða. Aðför að hinum dreifðu byggðum. Það stenst enga skoðun. Þvert á móti liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nýta auknar tekjur vegna réttlátra veiðigjalda til að ráðast í vegaframkvæmdir á landsbyggðinni. Fjármunir verða færðir frá stórútgerð að mestu og í innviði fyrir alla. Mikið er látið með, án nokkurra vísun í staðreyndir eða tölur, að leiðrétt veiðigjöld leggist á „fjölskylduútgerðir“. Þessi smjörklípa lyktar af því að vera endurtekin leikjafræði þeirra sem fundu upp hugtakið „fjölskyldubílinn“ til að nota gegn áformum um bættar almenningssamgöngur, og gengur út á að setja fjölskyldu-forskeyti á hvað sem er til að skapa hughrif um almenna skírskotun. Áróður má sín hins vegar lítils gegn staðreyndum. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald Fyrst ber að nefna að veiðigjald er greitt af hagnaði. Hann mun áfram skiptast þannig að tvær af hverjum þremur krónum munu fara til útgerða en ein króna til ríkisins. Nú verður hins vegar greitt miðað við markaðsgjald, ekki einhliða verð sem útgerðin ákveður sjálf. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald. Næst er rétt að benda á að ef veiðigjaldið er sett á verðlag dagsins í dag þá hefur það dregist verulega saman á síðustu árum, úr tæplega 16 milljörðum króna í um tíu milljarða króna. Sú leiðrétting sem er verið að ráðast í er því lítið eitt umfram verðlagsbreytingu. Kerfið eins og það er í dag virkar svo þannig að í gildi er frítekjumark sem er að hámarki 3.390.432 krónur. Það þýðir að þeir sem fá á sig veiðigjald upp á þeirri upphæð þurfa ekki að greiða krónu. Alls leggjast gjöldin á um 919 fyrirtæki. Af þeim nýtta einungis um 100 frítekjumarkið að fullu. Hin rúmlega 800 eru því þegar með svigrúm í óbreyttu kerfi áður en þau reka sig upp í frítekjumarksþakið. Til að vernda þessi fyrirtæki enn frekar fyrir áhrifum verður frítekjumarkið hækkað upp í að hámarki átta milljónir króna og gert þrepaskipt. Þetta leiðir til þess að áhrifin á lítil og meðalstór fyrirtæki í sjávarútvegi verða hverfandi og í flestum tilfellum engin. Þeir sem áróðursmenn eru raunverulega að berjast fyrir Í nýjustu tölum Fiskistofu um hvernig kvótinn deilist niður á útgerðir kemur fram að tíu stærstu útgerðir landsins haldi samtals á tæplega 57 prósent alls úthlutaðs kvóta, og að 15 stærstu haldi á 69 prósent hans. Þrjú útgerðarfyrirtæki eru skráð á markað. Restin er í einkaeigu, oft fjölskyldna. Það eru þó ekki fjölskyldur sem munu fara á hliðina ef veiðigjöld verða leiðrétt, heldur fjölskyldur sem eru stóreignafólk á alþjóðlegan mælikvarða, eiga eignarhluti fyrir milljarða króna í ótengdum geirum og eru á meðal valdamesta fólks á landinu í gegnum ítök í viðskiptalífi, fjölmiðlum og stjórnmálum. Mögulega eru þetta „fjölskylduútgerðirnar“ sem hagsmunagæsluaðilar og -fjölmiðlar hefur svona miklar áhyggjur af. Við skulum kafa aðeins dýpra. Sex samstæður, stærstu sjávarútvegsfyrirtæki landsins, borguðu um helming allra veiðigjalda á síðasta ári. Samherji Ísland, Síldarvinnslan (Samherji á beint 30 prósent hlut í henni) og Vísir (í 100 prósent eigu Síldarvinnslunnar) borguðu samtals næstum 20 prósent af veiðigjaldinu. Brim, stærsta einstaka útgerð landsins, borgaði tæp tíu prósent, FISK Seafood og Vinnslustöðin (FISK á um þriðjung í henni) borguðu rúmlega átta prósent og Ísfélagið borgaði tæplega sjö prósent. Þetta eru langhagkvæmustu einingarnar í sjávarútvegi. Risafyrirtæki sem eiga meira og minna alla virðiskeðju sinna viðskipta og skila myljandi hagnaði á hverju ári. Raunar er það þannig að veiðigjaldið var einungis 7,6 prósent af rekstrarhagnaði tíu stærstu greiðenda þess á árinu 2023, sem greiddu 60 prósent allra veiðigjalda. Þarna mun þungi leiðréttra veiðigjalda lenda. Guggan er ekki lengur gul mjög víða Það er líka látið sem að sanngjörn innheimta veiðigjalda muni leiða af sér aukna samþjöppun. Það er óþarfa ótti, enda sú samþjöppun löngu búin að eiga sér stað. Framsal á kvóta hefur þegar tekið sjávarútveginn frá fjölmörgum byggðarlögum sem urðu til í kringum þann atvinnuveg, og hafa í kjölfarið þurft að finna sér annan tilgang. Guggan er ekki gul lengur mjög víða. Þessu til stuðnings má til að mynda vísa í bókun minnihluta byggðarráðs Múlaþings á fundi þess síðastliðinn þriðjudag. Þar segir meðal annars að stórútgerðin hafi „ ítrekað rústað sjávarútvegsstarfsemi í sjávarplássum Múlaþings er erfitt að sjá hvata sveitarfélagsins til þess að leggjast gegn því að sama útgerðin greiði sanngjarnt gjald til innviðauppbyggingar landsins. Það hljómar eins og pólitískur forarpyttur.“ Líkt og sagði í byrjun liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nota fjármunina sem fást með leiðréttingu veiðigjalda til að vinna á gríðarlegri innviðaskuld sem safnaðist saman í stjórnartíð síðustu ríkisstjórnar. Nú áætla Samtök iðnaðarins að innviðaskuldin í heild sé nú orðin um 680 milljarðar króna og þar af eru 265 til 290 milljarðar króna í vegakerfinu. Þarna er þörf á innspýtingu sem gagnast öllum landsmönnum, ekki bara örfáum. Önnur aðgerð sem er til þess gerð að stuðla að hraðari uppbyggingu vega á landsbyggðinni er álagning kílómetragjalds, sem munu láta bíla borga eftir notkun. Það er nefnilega þannig að ein ferð 20 tonna vörubíls slítur vegum á við tíu þúsund ferðir tveggja tonna fólksbíls. Það er eðlilegt að atvinnugreinar sem slíta vegum allra landsmanna þannig, greiði í samræmi við það slit. Ein þeirra atvinnugreina sem nýtir vegakerfið hvað mest til þungaflutninga er sjávarútvegur. Munu áfram hagnast gríðarlega Leiðrétting veiðigjalda er sanngjörn og réttlát leið sem er gerð á forsendum almannahagsmuna, ekki sérhagsmuna. Allur hræðsluáróðurinn, þar sem landsbyggð, fólk í vinnslu og verðmætasköpun þjóðarbúsins er sögð vera sett í hættu stenst enga nánari skoðun og á sér engar rætur í staðreyndum. Ef það þarf að gera aðlögun á útfærslu leiðréttra veiðigjalda til að hlífa litlum og meðalstórum útgerðum á landsbyggðinni frekar þá verður hún einfaldlega gerð. Fyrir liggur að arðsemi í sjávarútvegi er langt umfram það sem gengur og gerist í íslensku viðskiptalífi og að hún verði áfram tvisvar sinnum meiri eftir að veiðigjöldin verða leiðrétt. Þjóðin – landsbyggðin, höfuðborgarsvæðið og allt hitt – á fiskveiðiauðlindina og hún á rétt á réttu afgjaldi fyrir hana. Loksins kom ríkisstjórn til valda sem mun koma því í gegn. Höfundur er framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar og einn eigenda nytjastofna á Íslandsmiðum. Leiðrétting: Í upphaflegri útgáfu greinar var vísað í bókun byggðarráðs Múlaþings. Hið rétta er að um sé að ræða bókun minnihluta byggðarráðs. Þetta hefur verið leiðrétt. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórður Snær Júlíusson Samfylkingin Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Breytingar á veiðigjöldum Mest lesið Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Sjá meira
Gagnrýnendur þeirrar leiðréttingar á veiðigjöldum sem ráðast á í hafa klifað stanslaust á því að um einhverskonar landsbyggðarskatt sé að ræða. Aðför að hinum dreifðu byggðum. Það stenst enga skoðun. Þvert á móti liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nýta auknar tekjur vegna réttlátra veiðigjalda til að ráðast í vegaframkvæmdir á landsbyggðinni. Fjármunir verða færðir frá stórútgerð að mestu og í innviði fyrir alla. Mikið er látið með, án nokkurra vísun í staðreyndir eða tölur, að leiðrétt veiðigjöld leggist á „fjölskylduútgerðir“. Þessi smjörklípa lyktar af því að vera endurtekin leikjafræði þeirra sem fundu upp hugtakið „fjölskyldubílinn“ til að nota gegn áformum um bættar almenningssamgöngur, og gengur út á að setja fjölskyldu-forskeyti á hvað sem er til að skapa hughrif um almenna skírskotun. Áróður má sín hins vegar lítils gegn staðreyndum. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald Fyrst ber að nefna að veiðigjald er greitt af hagnaði. Hann mun áfram skiptast þannig að tvær af hverjum þremur krónum munu fara til útgerða en ein króna til ríkisins. Nú verður hins vegar greitt miðað við markaðsgjald, ekki einhliða verð sem útgerðin ákveður sjálf. Ef það er enginn hagnaður þá er ekkert veiðigjald. Næst er rétt að benda á að ef veiðigjaldið er sett á verðlag dagsins í dag þá hefur það dregist verulega saman á síðustu árum, úr tæplega 16 milljörðum króna í um tíu milljarða króna. Sú leiðrétting sem er verið að ráðast í er því lítið eitt umfram verðlagsbreytingu. Kerfið eins og það er í dag virkar svo þannig að í gildi er frítekjumark sem er að hámarki 3.390.432 krónur. Það þýðir að þeir sem fá á sig veiðigjald upp á þeirri upphæð þurfa ekki að greiða krónu. Alls leggjast gjöldin á um 919 fyrirtæki. Af þeim nýtta einungis um 100 frítekjumarkið að fullu. Hin rúmlega 800 eru því þegar með svigrúm í óbreyttu kerfi áður en þau reka sig upp í frítekjumarksþakið. Til að vernda þessi fyrirtæki enn frekar fyrir áhrifum verður frítekjumarkið hækkað upp í að hámarki átta milljónir króna og gert þrepaskipt. Þetta leiðir til þess að áhrifin á lítil og meðalstór fyrirtæki í sjávarútvegi verða hverfandi og í flestum tilfellum engin. Þeir sem áróðursmenn eru raunverulega að berjast fyrir Í nýjustu tölum Fiskistofu um hvernig kvótinn deilist niður á útgerðir kemur fram að tíu stærstu útgerðir landsins haldi samtals á tæplega 57 prósent alls úthlutaðs kvóta, og að 15 stærstu haldi á 69 prósent hans. Þrjú útgerðarfyrirtæki eru skráð á markað. Restin er í einkaeigu, oft fjölskyldna. Það eru þó ekki fjölskyldur sem munu fara á hliðina ef veiðigjöld verða leiðrétt, heldur fjölskyldur sem eru stóreignafólk á alþjóðlegan mælikvarða, eiga eignarhluti fyrir milljarða króna í ótengdum geirum og eru á meðal valdamesta fólks á landinu í gegnum ítök í viðskiptalífi, fjölmiðlum og stjórnmálum. Mögulega eru þetta „fjölskylduútgerðirnar“ sem hagsmunagæsluaðilar og -fjölmiðlar hefur svona miklar áhyggjur af. Við skulum kafa aðeins dýpra. Sex samstæður, stærstu sjávarútvegsfyrirtæki landsins, borguðu um helming allra veiðigjalda á síðasta ári. Samherji Ísland, Síldarvinnslan (Samherji á beint 30 prósent hlut í henni) og Vísir (í 100 prósent eigu Síldarvinnslunnar) borguðu samtals næstum 20 prósent af veiðigjaldinu. Brim, stærsta einstaka útgerð landsins, borgaði tæp tíu prósent, FISK Seafood og Vinnslustöðin (FISK á um þriðjung í henni) borguðu rúmlega átta prósent og Ísfélagið borgaði tæplega sjö prósent. Þetta eru langhagkvæmustu einingarnar í sjávarútvegi. Risafyrirtæki sem eiga meira og minna alla virðiskeðju sinna viðskipta og skila myljandi hagnaði á hverju ári. Raunar er það þannig að veiðigjaldið var einungis 7,6 prósent af rekstrarhagnaði tíu stærstu greiðenda þess á árinu 2023, sem greiddu 60 prósent allra veiðigjalda. Þarna mun þungi leiðréttra veiðigjalda lenda. Guggan er ekki lengur gul mjög víða Það er líka látið sem að sanngjörn innheimta veiðigjalda muni leiða af sér aukna samþjöppun. Það er óþarfa ótti, enda sú samþjöppun löngu búin að eiga sér stað. Framsal á kvóta hefur þegar tekið sjávarútveginn frá fjölmörgum byggðarlögum sem urðu til í kringum þann atvinnuveg, og hafa í kjölfarið þurft að finna sér annan tilgang. Guggan er ekki gul lengur mjög víða. Þessu til stuðnings má til að mynda vísa í bókun minnihluta byggðarráðs Múlaþings á fundi þess síðastliðinn þriðjudag. Þar segir meðal annars að stórútgerðin hafi „ ítrekað rústað sjávarútvegsstarfsemi í sjávarplássum Múlaþings er erfitt að sjá hvata sveitarfélagsins til þess að leggjast gegn því að sama útgerðin greiði sanngjarnt gjald til innviðauppbyggingar landsins. Það hljómar eins og pólitískur forarpyttur.“ Líkt og sagði í byrjun liggur fyrir að sitjandi ríkisstjórn ætlar að nota fjármunina sem fást með leiðréttingu veiðigjalda til að vinna á gríðarlegri innviðaskuld sem safnaðist saman í stjórnartíð síðustu ríkisstjórnar. Nú áætla Samtök iðnaðarins að innviðaskuldin í heild sé nú orðin um 680 milljarðar króna og þar af eru 265 til 290 milljarðar króna í vegakerfinu. Þarna er þörf á innspýtingu sem gagnast öllum landsmönnum, ekki bara örfáum. Önnur aðgerð sem er til þess gerð að stuðla að hraðari uppbyggingu vega á landsbyggðinni er álagning kílómetragjalds, sem munu láta bíla borga eftir notkun. Það er nefnilega þannig að ein ferð 20 tonna vörubíls slítur vegum á við tíu þúsund ferðir tveggja tonna fólksbíls. Það er eðlilegt að atvinnugreinar sem slíta vegum allra landsmanna þannig, greiði í samræmi við það slit. Ein þeirra atvinnugreina sem nýtir vegakerfið hvað mest til þungaflutninga er sjávarútvegur. Munu áfram hagnast gríðarlega Leiðrétting veiðigjalda er sanngjörn og réttlát leið sem er gerð á forsendum almannahagsmuna, ekki sérhagsmuna. Allur hræðsluáróðurinn, þar sem landsbyggð, fólk í vinnslu og verðmætasköpun þjóðarbúsins er sögð vera sett í hættu stenst enga nánari skoðun og á sér engar rætur í staðreyndum. Ef það þarf að gera aðlögun á útfærslu leiðréttra veiðigjalda til að hlífa litlum og meðalstórum útgerðum á landsbyggðinni frekar þá verður hún einfaldlega gerð. Fyrir liggur að arðsemi í sjávarútvegi er langt umfram það sem gengur og gerist í íslensku viðskiptalífi og að hún verði áfram tvisvar sinnum meiri eftir að veiðigjöldin verða leiðrétt. Þjóðin – landsbyggðin, höfuðborgarsvæðið og allt hitt – á fiskveiðiauðlindina og hún á rétt á réttu afgjaldi fyrir hana. Loksins kom ríkisstjórn til valda sem mun koma því í gegn. Höfundur er framkvæmdastjóri þingflokks Samfylkingarinnar og einn eigenda nytjastofna á Íslandsmiðum. Leiðrétting: Í upphaflegri útgáfu greinar var vísað í bókun byggðarráðs Múlaþings. Hið rétta er að um sé að ræða bókun minnihluta byggðarráðs. Þetta hefur verið leiðrétt.
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun