Hvatvís grein um stöðu (að hluta) íslensku sem annars máls Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar 20. mars 2025 10:31 Já, ég átta mig á því að ég hljóma líkt og rispuð plata og gef mér í hroka mínum að einhver nenni að renna augunum yfir það sem ég hamra á lyklaborðið. Skrif mín sem lúta að þessu máli bera keim af þráhyggju og máske smá geggjun. Só bí it! En kannski má líta á það sem hér kemur sem eitthvað öðruvísi nálgun, nálgun þess sem er við það að leggja árar í bát þegar kemur að þessum málaflokki og segja bara „fokk it, íslensku er ekki viðbjargandi.” Sjáum hvert hvatvísin leiðir oss. Ég fæ ekki betur séð en að Ísland sé um margt í algerum draslflokki þegar kemur að máltileinkun innflytjenda. Byggi ég það mat mitt á því að hafa lifað og hrærst í heimi íslensku sem annars máls, verið þar vakinn og sofinn og leitast við að brydda upp á ýmsum nýjungum í málaflokknum með alltof mögrum árangri. Ég er sum sé maðurinn á bakvið Gefum íslensku séns – íslenskuvænt samfélag sem einhverjir kunna að hafa heyrt af eða lesið sér til um. Þetta er ágætis verkefni, þótt ég segi sjálfur frá, sem var spýtt í heiminn hjá Háskólasetri Vestfjarða, sem nýverið varð 20 ára (lengi lifi menntun á Vestfjörðum), en hefir nú flutt búferlum og er komið til Fræðslumiðstöðvar Vestfjarða. Kem ég ekki nálægt verkefninu lengur en treysti á að það blómstri þar sem aldrei fyrr. Gefum íslensku séns er og verðlaunaverkefni, afsakið gorgeirinn. Samt hefir það enn sem komið er ekki skilað þeim árangri sem ég batt vonir við hér fyrir vestan. Langt í frá. Eftir 3-4 ár er útkoman enn mjög mögur. Því miður. Þetta tekur fáránlega langan tíma. Við þetta má svo bæta að hefi ég kennt íslensku bæði sem erlent mál svo og annað mál í allt of langan tíma. Ég festist í þessu ginnungagapi fyrir að verða tuttugu árum og á mér líkast til engrar undankomu auðið. Og talandi um erlent mál þá er það þyngra en tárum tekur að sú skuli eiginlega vera raunin hérlendis að innflytjendur læri íslensku sem erlent mál sakir þess hve aðgengi að málinu er oft og tíðum bagalegt, að hvatinn til að nota málið sé vart til staðar að ekki sé sett pressa á fólk að nota málið sem það margt hvert leggur stund á í málaskóla þar sem vissulega þarf að bæta sig hvað fjölbreytni og framboð. Þetta eru ekki bara mín orð. Þetta segja nemendur mínir æ ofan í æ. Dæmi: Iðulega þegar ég fylgist með samskiptum (fluga á vegg) móðurmálshafa og innflytjenda eða þess aðila sem hefir málið ekki að móðurmáli þá skal móðurmálshafinn oftlega sýna þeim aðila sem reynir að tjá sig á íslensku þá megnustu vanvirðingu að svara á ensku. Annað hvort af því viðkomandi nennir ekki að bíða þær tvær til fimm sekúndur sem það oft tekur aðilann að melta það sem sagt var, eða þá að viðkomandi metur (hugsanlega) hinn aðilann framandlegan og byggir þá skoðun á útliti viðkomandi að hann/hún eða hán (djöfull er ég vók) kunni ekki málið, geti vart kunnað það. Stundum næ ég ekki að sitja á strák mínum og finn mig knúinn til að benda á að aðilinn tali íslensku, hann hafi rétt í þessu verið að því. Sannlega pirraður og nenni ekki einu sinni lengur að fara í grafgötur með það. Sé fólk í vafa má bara ósköp einfaldalega ákveða að „kunna ekki“ ensku. Þá þarftu að tala íslensku ekki satt? Eða ætlarðu kannski að tala pólsku? Hver svo sem ástæðan er þá eru skilaboðin skýr: Íslenska er ekki fyrir þig og fjandinn hafi mig ef ég reyni nú að gera svo lítið að liðsinna þér við að ná tökum á málinu. Enginn furða þótt enskan ríði röftum þegar íslenskan er æ sett í annað sæti og oftlega undirskipuð eins og til að mynda má sjá í Leifsstöð. Hér er bolli fyrir Íslendinga nema hvað þar ætti að standa: Ég nenni ekki að tala íslensku við þá sem læra hana. Og svo hvað íslensku sem opinbert mál, lögfesta stöðu þess og það að ýta þýðingum á pólsku og ensku út á hafsauga (fært í stílinn hér) varðar þá er verið að byrja á öfugum enda þar. Þegar forsendurnar til að ná tökum á málinu eru vægast sagt slælegar þá er til lítils, nema þá til þess að gera fólk enn meira hornreka, að leggja blátt bann við slíkum þýðingum. Hitt er svo annað mál að vissulega má líta á þýðingar yfir á þessi mál sem grófa mismunun gagnvart þeim sem hafa önnur tungumál að móðurmáli og spyrja sig hvort þetta ætti ekki að gilda fyrir alla. Hvers eiga þeir sem hafa króatísku að móðurmáli t.d. að gjalda!? Eiga þeir þá bara að læra íslensku!? Það er þó önnur saga. Vissulega má taka undir að íslenskan eigi að vera ráðandi, helst kannski allsráðandi, að of mikið af þýðingum letji til íslenskunotkunar. En það gerir einnig almenn enskunotkun í samfélaginu. Það væri því hyggilegra að byrja á þeim endanum. Þá skapast kannski forsendur til að „forðast notkun útlensku í samskiptum við borgara í lengstu lög“ svo ég vitni til orða Snorra Mássonar. En sennilega er okkur bara ekki viðbjargandi í þessum efnum. Höfundur er kennari íslensku sem annars máls við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk tunga Innflytjendamál Mest lesið Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson Skoðun Það er flókið að eiga næstum 500 milljarða króna á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugrekki getur af sér hugrekki Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helför gyðinga gegn íbúum Palestínu Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Leiðréttingin leiðrétt Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson skrifar Skoðun Hvað skiptir okkur mestu máli? Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægt skref til sáttar Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Staðið með þjóðinni Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Við vitum alveg upphafið Guðný Níelsen skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 3/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Varalitur á skattagrísinum Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Við eigum ekki efni á vonleysi né uppgjöf Magnús Magnússon skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli eitt: Tómlæti Íslendinga Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þegar líða fer að jólum Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Svansvottaðar íbúðir – fjárfesting í lífsgæðum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hættulegt tal Sjálfstæðisflokksins og Viðskiptaráðs Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Þetta má ekki gerast aftur! - Álag á útsvar Sveinn Ægir Birgisson skrifar Skoðun Meistaragráða í lífsreynslu Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnvöld, Óskar á heima hér! Þóra Andrésdóttir skrifar Skoðun Dvel þú í draumahöll Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Níðingsverk Jón Daníelsson skrifar Skoðun Umhverfi, heilsa og skólamáltíðir Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Æji nei innflytjendur Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Stríðsglæpir sem munu ekki gleymast! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Samstaða, kjarkur og þor Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Það er betra fyrir okkur öll að Háskóli Íslands efli fjarnám Darri Rafn Hólmarsson skrifar Skoðun Yfirfull fangelsi, brostið kerfi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar rafmagn hættir að vera sjálfsagður hlutur Árni B. Möller skrifar Sjá meira
Já, ég átta mig á því að ég hljóma líkt og rispuð plata og gef mér í hroka mínum að einhver nenni að renna augunum yfir það sem ég hamra á lyklaborðið. Skrif mín sem lúta að þessu máli bera keim af þráhyggju og máske smá geggjun. Só bí it! En kannski má líta á það sem hér kemur sem eitthvað öðruvísi nálgun, nálgun þess sem er við það að leggja árar í bát þegar kemur að þessum málaflokki og segja bara „fokk it, íslensku er ekki viðbjargandi.” Sjáum hvert hvatvísin leiðir oss. Ég fæ ekki betur séð en að Ísland sé um margt í algerum draslflokki þegar kemur að máltileinkun innflytjenda. Byggi ég það mat mitt á því að hafa lifað og hrærst í heimi íslensku sem annars máls, verið þar vakinn og sofinn og leitast við að brydda upp á ýmsum nýjungum í málaflokknum með alltof mögrum árangri. Ég er sum sé maðurinn á bakvið Gefum íslensku séns – íslenskuvænt samfélag sem einhverjir kunna að hafa heyrt af eða lesið sér til um. Þetta er ágætis verkefni, þótt ég segi sjálfur frá, sem var spýtt í heiminn hjá Háskólasetri Vestfjarða, sem nýverið varð 20 ára (lengi lifi menntun á Vestfjörðum), en hefir nú flutt búferlum og er komið til Fræðslumiðstöðvar Vestfjarða. Kem ég ekki nálægt verkefninu lengur en treysti á að það blómstri þar sem aldrei fyrr. Gefum íslensku séns er og verðlaunaverkefni, afsakið gorgeirinn. Samt hefir það enn sem komið er ekki skilað þeim árangri sem ég batt vonir við hér fyrir vestan. Langt í frá. Eftir 3-4 ár er útkoman enn mjög mögur. Því miður. Þetta tekur fáránlega langan tíma. Við þetta má svo bæta að hefi ég kennt íslensku bæði sem erlent mál svo og annað mál í allt of langan tíma. Ég festist í þessu ginnungagapi fyrir að verða tuttugu árum og á mér líkast til engrar undankomu auðið. Og talandi um erlent mál þá er það þyngra en tárum tekur að sú skuli eiginlega vera raunin hérlendis að innflytjendur læri íslensku sem erlent mál sakir þess hve aðgengi að málinu er oft og tíðum bagalegt, að hvatinn til að nota málið sé vart til staðar að ekki sé sett pressa á fólk að nota málið sem það margt hvert leggur stund á í málaskóla þar sem vissulega þarf að bæta sig hvað fjölbreytni og framboð. Þetta eru ekki bara mín orð. Þetta segja nemendur mínir æ ofan í æ. Dæmi: Iðulega þegar ég fylgist með samskiptum (fluga á vegg) móðurmálshafa og innflytjenda eða þess aðila sem hefir málið ekki að móðurmáli þá skal móðurmálshafinn oftlega sýna þeim aðila sem reynir að tjá sig á íslensku þá megnustu vanvirðingu að svara á ensku. Annað hvort af því viðkomandi nennir ekki að bíða þær tvær til fimm sekúndur sem það oft tekur aðilann að melta það sem sagt var, eða þá að viðkomandi metur (hugsanlega) hinn aðilann framandlegan og byggir þá skoðun á útliti viðkomandi að hann/hún eða hán (djöfull er ég vók) kunni ekki málið, geti vart kunnað það. Stundum næ ég ekki að sitja á strák mínum og finn mig knúinn til að benda á að aðilinn tali íslensku, hann hafi rétt í þessu verið að því. Sannlega pirraður og nenni ekki einu sinni lengur að fara í grafgötur með það. Sé fólk í vafa má bara ósköp einfaldalega ákveða að „kunna ekki“ ensku. Þá þarftu að tala íslensku ekki satt? Eða ætlarðu kannski að tala pólsku? Hver svo sem ástæðan er þá eru skilaboðin skýr: Íslenska er ekki fyrir þig og fjandinn hafi mig ef ég reyni nú að gera svo lítið að liðsinna þér við að ná tökum á málinu. Enginn furða þótt enskan ríði röftum þegar íslenskan er æ sett í annað sæti og oftlega undirskipuð eins og til að mynda má sjá í Leifsstöð. Hér er bolli fyrir Íslendinga nema hvað þar ætti að standa: Ég nenni ekki að tala íslensku við þá sem læra hana. Og svo hvað íslensku sem opinbert mál, lögfesta stöðu þess og það að ýta þýðingum á pólsku og ensku út á hafsauga (fært í stílinn hér) varðar þá er verið að byrja á öfugum enda þar. Þegar forsendurnar til að ná tökum á málinu eru vægast sagt slælegar þá er til lítils, nema þá til þess að gera fólk enn meira hornreka, að leggja blátt bann við slíkum þýðingum. Hitt er svo annað mál að vissulega má líta á þýðingar yfir á þessi mál sem grófa mismunun gagnvart þeim sem hafa önnur tungumál að móðurmáli og spyrja sig hvort þetta ætti ekki að gilda fyrir alla. Hvers eiga þeir sem hafa króatísku að móðurmáli t.d. að gjalda!? Eiga þeir þá bara að læra íslensku!? Það er þó önnur saga. Vissulega má taka undir að íslenskan eigi að vera ráðandi, helst kannski allsráðandi, að of mikið af þýðingum letji til íslenskunotkunar. En það gerir einnig almenn enskunotkun í samfélaginu. Það væri því hyggilegra að byrja á þeim endanum. Þá skapast kannski forsendur til að „forðast notkun útlensku í samskiptum við borgara í lengstu lög“ svo ég vitni til orða Snorra Mássonar. En sennilega er okkur bara ekki viðbjargandi í þessum efnum. Höfundur er kennari íslensku sem annars máls við Háskóla Íslands.
Skoðun Húmanisminn í kærleikanum og kærleikurinn í húmanismanum Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar