Á krossgötum í Úkraínu Gunnar Pálsson skrifar 3. mars 2025 21:30 Þegar náungans veggur brennur er þínum hætt, segir Hóras. Þessi sannindi rómverska skáldsins eiga ekkert síður við á okkar dögum en þegar þeim var varpað fram á fyrstu öld fyrir Krist. Evrópuþjóðir telja sér vaxandi hættu búna, takist Rússum að sigrast á Úkraínu. Af þeim sökum þurfi að draga varnarlínu vestrænna lýðræðisríkja í austurhluta Úkraínu frekar en við landamæri Póllands eða Eystrasaltsríkja. Í augum Rússa er þessu öfugt farið. Þeir líta svo á að vestræn ríki undir forystu Bandaríkjanna hafi vegið að rússnesku þjóðaröryggi, m.a. með útþenslu NATO og markvissri hervæðingu Úkraínu. Snúi þau ekki baki við þessaru stefnu, eigi Rússar engan kost annan en að halda yfirstandandi aðgerðum sínum í Úkraínu til streitu. Þessar skörpu mótsetningar bera vitni kunnuglegu en sígildu fyrirbæri í samskiptum ríkja: að ráðstafanir sem einn aðili grípur til sjálfum sér til varnar geti komið öðrum fyrir sjónir sem ögrun við hans eigið öryggi. Í aldanna rás hefur sagan sýnt að hafi hvorugur aðilinn verið reiðubúinn til að horfast í augu við þessa þverstæðu og taka tillit til öryggishagsmuna hins, hafi þrautalendingin oft orðið sú að útkljá þyrfti ósættið með vopnavaldi. Nú er öldin önnur. Svo er framförum í drápstækni og vísindum fyrir að þakka að næsta útilokað er að hernaðarlegt stórveldi eigi þess lengur kost að sækja til sigurs gegn öðru á vígvelli, nema með því að taka jafnframt áhættu af eigin útrýmingu. Því ætti engum að koma á óvart að hernaðarstórveldin tvö, Bandaríkin og Rússland, sem samanlagt ráða yfir gereyðingarvopnum sem nægja myndu til að að tortíma lífi á jörðinni nokkrum sinnum, hafi komist að þeirri niðurstöðu, eftir þriggja ára staðgöngustríð þeirra í Úkraínu, að þau standi nú á örlagaríkum krossgötum. Á þeim krossgötum er í grófum dráttum um tvær leiðir að velja, að halda stríðinu áfram eða freista þess að leiða það til lykta í diplómatískum viðræðum. Fyrri kosturinn, sem nokkur reynsla er þegar fenginn af, hefur ekki gefist vestrænum ríkjum vel. Þrátt fyrir dyggilegan stuðning þeirra, hergagnaflutninga, fjárhagsaðstoð og þvingunaraðgerðir, hefur enn ekki tekist að stöðva hina seigbítandi framrás rússnesku mulningsvélarinnar í Úkraínu. Að því gefnu að vestræn riki vilji ekki taka áhættu af frekari stigmögnun átakanna, virðist fátt geta forðað hinum ógæfusömu fórnarlömbum þeirra frá áframhaldandi blóðtöku og eyðileggingu. Er það ekki síst af þeirri ástæðu sem seinni kosturinn, að reyna að binda endi á stríðið, er nú uppi á teningnum, þótt enginn sjái fyrir hvort tilraunir í þá átt muni á endanum bera tilætlaðan árangur. Við þessar aðstæður bregður svo við við að Evrópuríkin vilja mörg hver stinga við fótum. Óttast þau, ef samningaviðræður takast á milli Bandaríkjanna og Rússlands, um m.a. endalok átakanna í Úkraínu, að það kunni að leiða til þess að Bandaríkin kalli með tímanum herlið sitt á brott frá álfunni. Afleiðingin yrði þá sú að þau sjálf myndu neyðast til að taka fulla ábyrgð af eigin vörnum. Veikleikar Evrópuríkjanna, sem rekja má ekki síst til áralangrar vanrækslu þeirra sjálfra í varnarmálum, eiga ríkan þátt í því að þau reyna nú til þrautar að draga Úkraínustríðið á langinn og koma í veg fyrir að Bandaríkin dragi sig út úr því. Rifjar það óneitanlega upp þau grátbroslegu ummæli Þórelfar móður Þorgeirs Hávarssonar í Gerplu að “aldrei skyldi góður dreingur láta þá skömm af sér spyrjast að kjósa frið ef ófriður var í boði”. Frá því tvíhliða varnarsamningurinn var gerður hefur íslenska þjóðin átt farsælt samstarf við Bandaríkin sem gert hefur henni m.a. kleift að tala máli friðar á erlendum vettvangi. Nyti samstarfsins við Bandaríkin ekki lengur við, væri vörnum landsins illa fyrir komið, enda ljóst að Evrópuríki, sem Ísland vill annars eiga náin og uppbyggileg samskipti við, hafa í fyrirsjáanlegri framtíð enga burði til að leysa Bandaríkin af hólmi. Þó ekki væri nema af þeirri ástæðu, væri mikið til þess vinnandi að staða Íslands í varnarsamstarfi yrði ekki höfð að leiksoppi afla sem freista vilja þess að gera samskipti Íslands og Bandaríkjanna tortryggileg. Verði það látið gerast, gæti afleiðingin orðið sú að veggurinn okkar og náungans yrði óburðugri en áður og fyrir vikið einnig eldfimari. Höfundur er fyrrverandi sendirherra Íslands m.a. hjá NATO, Sameinuðu þjóðunum og ESB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innrás Rússa í Úkraínu Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Skoðun Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Sjá meira
Þegar náungans veggur brennur er þínum hætt, segir Hóras. Þessi sannindi rómverska skáldsins eiga ekkert síður við á okkar dögum en þegar þeim var varpað fram á fyrstu öld fyrir Krist. Evrópuþjóðir telja sér vaxandi hættu búna, takist Rússum að sigrast á Úkraínu. Af þeim sökum þurfi að draga varnarlínu vestrænna lýðræðisríkja í austurhluta Úkraínu frekar en við landamæri Póllands eða Eystrasaltsríkja. Í augum Rússa er þessu öfugt farið. Þeir líta svo á að vestræn ríki undir forystu Bandaríkjanna hafi vegið að rússnesku þjóðaröryggi, m.a. með útþenslu NATO og markvissri hervæðingu Úkraínu. Snúi þau ekki baki við þessaru stefnu, eigi Rússar engan kost annan en að halda yfirstandandi aðgerðum sínum í Úkraínu til streitu. Þessar skörpu mótsetningar bera vitni kunnuglegu en sígildu fyrirbæri í samskiptum ríkja: að ráðstafanir sem einn aðili grípur til sjálfum sér til varnar geti komið öðrum fyrir sjónir sem ögrun við hans eigið öryggi. Í aldanna rás hefur sagan sýnt að hafi hvorugur aðilinn verið reiðubúinn til að horfast í augu við þessa þverstæðu og taka tillit til öryggishagsmuna hins, hafi þrautalendingin oft orðið sú að útkljá þyrfti ósættið með vopnavaldi. Nú er öldin önnur. Svo er framförum í drápstækni og vísindum fyrir að þakka að næsta útilokað er að hernaðarlegt stórveldi eigi þess lengur kost að sækja til sigurs gegn öðru á vígvelli, nema með því að taka jafnframt áhættu af eigin útrýmingu. Því ætti engum að koma á óvart að hernaðarstórveldin tvö, Bandaríkin og Rússland, sem samanlagt ráða yfir gereyðingarvopnum sem nægja myndu til að að tortíma lífi á jörðinni nokkrum sinnum, hafi komist að þeirri niðurstöðu, eftir þriggja ára staðgöngustríð þeirra í Úkraínu, að þau standi nú á örlagaríkum krossgötum. Á þeim krossgötum er í grófum dráttum um tvær leiðir að velja, að halda stríðinu áfram eða freista þess að leiða það til lykta í diplómatískum viðræðum. Fyrri kosturinn, sem nokkur reynsla er þegar fenginn af, hefur ekki gefist vestrænum ríkjum vel. Þrátt fyrir dyggilegan stuðning þeirra, hergagnaflutninga, fjárhagsaðstoð og þvingunaraðgerðir, hefur enn ekki tekist að stöðva hina seigbítandi framrás rússnesku mulningsvélarinnar í Úkraínu. Að því gefnu að vestræn riki vilji ekki taka áhættu af frekari stigmögnun átakanna, virðist fátt geta forðað hinum ógæfusömu fórnarlömbum þeirra frá áframhaldandi blóðtöku og eyðileggingu. Er það ekki síst af þeirri ástæðu sem seinni kosturinn, að reyna að binda endi á stríðið, er nú uppi á teningnum, þótt enginn sjái fyrir hvort tilraunir í þá átt muni á endanum bera tilætlaðan árangur. Við þessar aðstæður bregður svo við við að Evrópuríkin vilja mörg hver stinga við fótum. Óttast þau, ef samningaviðræður takast á milli Bandaríkjanna og Rússlands, um m.a. endalok átakanna í Úkraínu, að það kunni að leiða til þess að Bandaríkin kalli með tímanum herlið sitt á brott frá álfunni. Afleiðingin yrði þá sú að þau sjálf myndu neyðast til að taka fulla ábyrgð af eigin vörnum. Veikleikar Evrópuríkjanna, sem rekja má ekki síst til áralangrar vanrækslu þeirra sjálfra í varnarmálum, eiga ríkan þátt í því að þau reyna nú til þrautar að draga Úkraínustríðið á langinn og koma í veg fyrir að Bandaríkin dragi sig út úr því. Rifjar það óneitanlega upp þau grátbroslegu ummæli Þórelfar móður Þorgeirs Hávarssonar í Gerplu að “aldrei skyldi góður dreingur láta þá skömm af sér spyrjast að kjósa frið ef ófriður var í boði”. Frá því tvíhliða varnarsamningurinn var gerður hefur íslenska þjóðin átt farsælt samstarf við Bandaríkin sem gert hefur henni m.a. kleift að tala máli friðar á erlendum vettvangi. Nyti samstarfsins við Bandaríkin ekki lengur við, væri vörnum landsins illa fyrir komið, enda ljóst að Evrópuríki, sem Ísland vill annars eiga náin og uppbyggileg samskipti við, hafa í fyrirsjáanlegri framtíð enga burði til að leysa Bandaríkin af hólmi. Þó ekki væri nema af þeirri ástæðu, væri mikið til þess vinnandi að staða Íslands í varnarsamstarfi yrði ekki höfð að leiksoppi afla sem freista vilja þess að gera samskipti Íslands og Bandaríkjanna tortryggileg. Verði það látið gerast, gæti afleiðingin orðið sú að veggurinn okkar og náungans yrði óburðugri en áður og fyrir vikið einnig eldfimari. Höfundur er fyrrverandi sendirherra Íslands m.a. hjá NATO, Sameinuðu þjóðunum og ESB.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun