Ísland heldur áfram að afsala sér milljarðatekjum af sölu losunarheimilda Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir skrifa 14. janúar 2025 14:00 Nú fyrir helgi var tilkynnt að Jóhann Páll Jóhannsson, nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, hefði ákveðið að Ísland muni áfram nýta svokallaðan ETS-sveigjanleika á árunum 2026–2030. Við undirritaðar fjölluðum ítarlega um ETS-sveigjanleikann í grein á vefsíðunni Himinn og haf síðasta vor. Eins og þar var lýst hefur Ísland, líkt og nokkur önnur ríki í Evrópu, nýtt sér þann möguleika að flytja tiltekinn fjölda uppboðsheimilda sinna í ETS-kerfinu (viðskiptakerfi með losunarheimildir) yfir í ESR-kerfið (kerfi um losunartakmarkanir ríkja) í þeim tilgangi að létta á skuldbindingum sínum um samdrátt samfélagslosunar. Um er að ræða losunarheimildir sem Ísland hefði að öðrum kosti getað selt fyrirtækjum sem heyra undir ETS-kerfið á EES-svæðinu – og haft af sölunni umtalsverðar tekjur. Í fréttatilkynningu um áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans kom fram að ákvörðun ráðherra byggðist á tillögu stýrihóps sem í sátu starfsmenn umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytis, fjármála- og efnahagsráðuneytis og Umhverfis- og orkustofnunar. Hópurinn hafi bent á að nýting ETS-sveigjanleikans „geti haft bein áhrif á fjármál ríkisins vegna tapaðra tekna af uppboðum losunarheimilda,“ en að yrði hann ekki nýttur gæti það leitt til þess að Ísland þyrfti að kaupa losunarheimildir úr ESR-kerfinu. Fram kemur í fréttatilkynningunni að óvissa ríki bæði um framboð og verð á slíkum heimildum. Þörf á aukinni umfjöllun um áhrifin á hagsmuni Íslands Eins og við bentum á í grein okkar síðasta vor hefur ákvörðun um nýtingu sveigjanleikans veruleg áhrif á stöðu og hagsmuni Íslands. Hún verðskuldar að okkar mati meiri og gagnrýnni umræðu en hún hefur fengið hingað til, ekki síst á vettvangi Alþingis. Með þetta í huga gefur ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra tilefni til að benda á nokkur atriði: Ákvörðun um að nýta ETS-sveigjanleikann leiðir, með óafturkræfum hætti, til afskráningar á losunarheimildum sem Ísland hefði að öðrum kosti getað boðið upp til fyrirtækja sem taka þátt í ETS-kerfinu (á öllu EES-svæðinu). Ákvörðunin sem kynnt var fyrir helgi er bindandi fyrir árin 2026 og 2027, en hana má endurskoða fyrir árslok 2027. Ákvörðunin veldur íslenska ríkinu umtalsverðum tekjumissi. Áætlað er að Ísland hafi nú þegar afsalað sér um 7 milljörðum króna vegna nýtingar sveigjanleikans á árunum 2021–2025. Áframhaldandi nýting hans árin 2026 og 2027 felur í sér afsal tekna sem áætlað er að nemi samtals um tveimur milljörðum króna. Vart þarf að taka fram að þessir fjármunir hefðu haft mikla þýðingu við fjármögnun loftslagsaðgerða á Íslandi og hefðu þannig getað stuðlað að því að dregið yrði úr samfélagslosun hérlendis til framtíðar. Athygli vekur að miðað við fyrirliggjandi gögn hefur nýting ETS-sveigjanleikans, með tilheyrandi tekjutapi, hingað til ekki reynst nauðsynleg vegna losunarskuldbindinga Íslands. Tölur ársins 2024 liggja ekki fyrir, en ljóst er að á árunum 2021–2023 var samfélagslosun Íslands innan skuldbindinga samkvæmt ESR-reglugerðinni. Því myndaðist afgangur af svokölluðum landsheimildum Íslands (AEA) á hverju þessara ára. Tiltekinn hluta þeirra heimilda má flytja milli ára og ýmist nýta síðar eða selja öðrum ríkjum, að því gefnu að markaður verði fyrir slíkar heimildir. Af þessu má helst draga þá ályktun að með áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans sé verið að safna í eins konar varasjóð landsheimilda fyrir samfélagslosun Íslands á komandi árum. Slík nálgun gefur að okkar mati til kynna að nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra hafi takmarkaða trú á þeim aðgerðum sem settar voru fram í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum í tíð fyrri ríkisstjórnar. Í því samhengi skal bent á að aðgerðaáætlunin var sögð byggja á útreikningum sem sýni að hún muni skila allt að 45% samdrætti samfélagslosunar fyrir 2030 ef vel gengur að innleiða aðgerðir. Engu að síður kýs ráðherra nú að afsala Íslandi fjármunum sem sannarlega munar um til að hrinda slíkum aðgerðum í framkvæmd – aðgerðum sem ekki eingöngu er þörf á vegna alþjóðlegra skuldbindinga heldur einnig til að ná megi lögfestu markmiði um kolefnishlutleysi landsins árið 2040. Miðað við fyrrnefnda fréttatilkynningu virðist þetta gert til að forðast möguleg kaup á landsheimildum síðar ef illa gengur að draga úr samfélagslosun hér á landi. Hert á markmiðum en hægt á aðgerðum? Ef horft er til loftslagsmarkmiða Íslands hlýtur það að vekja spurningar að íslensk stjórnvöld velji nú, árið 2025, að létta eins mikið á skuldbindingum sínum á sviði samfélagslosunar og EES-reglur leyfa. Hafa verður í huga að Íslandi er aðeins heimilt, en ekki skylt, að nýta ETS-sveigjanleikann og stendur jafnframt til boða að nýta hann aðeins að hluta til. Í því samhengi skal bent á að núverandi krafa EES-samningsins kveður á um 29% samdrátt samfélagslosunar á Íslandi fyrir 2030, miðað við 2005, en líklegt er talið að krafan hækki í um 40% innan tíðar. Þessar kröfur eru langtum minni en loftslagsmarkmiðin sem tveir af þremur stjórnarflokkum kynntu í aðdraganda nýafstaðinna kosninga. Ljóst er því að ákvörðun um nýtingu ETS-sveigjanleikans gengur í þveröfuga átt við stefnu þessara flokka, enda miðar hún sem fyrr segir að því að létta á þrýstingi um að draga úr samfélagslosun á Íslandi. Um leið afsalar hún ríkissjóði umtalsverðum fjármunum sem nýta hefði mátt til orkuskipta, innviðauppbyggingar og annarra mikilvægra loftslagsverkefna. Í þessu ljósi verður að spyrja: Hvaða skilaboð sendir umrædd ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra almenningi og atvinnulífi nú innan við mánuði eftir að ný ríkisstjórn ítrekaði markmið um kolefnishlutleysi Íslands árið 2040 í stefnuyfirlýsingu sinni? Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir. Höfundar eru sérfræðingar í loftslagsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Tengdar fréttir Loftslagsáætlun á hugmyndastigi Síðastliðinn föstudag kynntu fjórir ráðherrar ríkisstjórnarinnar nýja og uppfærða aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem hefur verið í vinnslu síðastliðin tvö ár í þéttu samstarfi stjórnvalda og atvinnulífsins. Stórauknum fjölda aðgerða var lýst sem fagnaðarefni, en áætlunin hefur að geyma 150 aðgerðir í stað 50 áður. 19. júní 2024 20:32 Mest lesið Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Sjá meira
Nú fyrir helgi var tilkynnt að Jóhann Páll Jóhannsson, nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra, hefði ákveðið að Ísland muni áfram nýta svokallaðan ETS-sveigjanleika á árunum 2026–2030. Við undirritaðar fjölluðum ítarlega um ETS-sveigjanleikann í grein á vefsíðunni Himinn og haf síðasta vor. Eins og þar var lýst hefur Ísland, líkt og nokkur önnur ríki í Evrópu, nýtt sér þann möguleika að flytja tiltekinn fjölda uppboðsheimilda sinna í ETS-kerfinu (viðskiptakerfi með losunarheimildir) yfir í ESR-kerfið (kerfi um losunartakmarkanir ríkja) í þeim tilgangi að létta á skuldbindingum sínum um samdrátt samfélagslosunar. Um er að ræða losunarheimildir sem Ísland hefði að öðrum kosti getað selt fyrirtækjum sem heyra undir ETS-kerfið á EES-svæðinu – og haft af sölunni umtalsverðar tekjur. Í fréttatilkynningu um áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans kom fram að ákvörðun ráðherra byggðist á tillögu stýrihóps sem í sátu starfsmenn umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytis, fjármála- og efnahagsráðuneytis og Umhverfis- og orkustofnunar. Hópurinn hafi bent á að nýting ETS-sveigjanleikans „geti haft bein áhrif á fjármál ríkisins vegna tapaðra tekna af uppboðum losunarheimilda,“ en að yrði hann ekki nýttur gæti það leitt til þess að Ísland þyrfti að kaupa losunarheimildir úr ESR-kerfinu. Fram kemur í fréttatilkynningunni að óvissa ríki bæði um framboð og verð á slíkum heimildum. Þörf á aukinni umfjöllun um áhrifin á hagsmuni Íslands Eins og við bentum á í grein okkar síðasta vor hefur ákvörðun um nýtingu sveigjanleikans veruleg áhrif á stöðu og hagsmuni Íslands. Hún verðskuldar að okkar mati meiri og gagnrýnni umræðu en hún hefur fengið hingað til, ekki síst á vettvangi Alþingis. Með þetta í huga gefur ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra tilefni til að benda á nokkur atriði: Ákvörðun um að nýta ETS-sveigjanleikann leiðir, með óafturkræfum hætti, til afskráningar á losunarheimildum sem Ísland hefði að öðrum kosti getað boðið upp til fyrirtækja sem taka þátt í ETS-kerfinu (á öllu EES-svæðinu). Ákvörðunin sem kynnt var fyrir helgi er bindandi fyrir árin 2026 og 2027, en hana má endurskoða fyrir árslok 2027. Ákvörðunin veldur íslenska ríkinu umtalsverðum tekjumissi. Áætlað er að Ísland hafi nú þegar afsalað sér um 7 milljörðum króna vegna nýtingar sveigjanleikans á árunum 2021–2025. Áframhaldandi nýting hans árin 2026 og 2027 felur í sér afsal tekna sem áætlað er að nemi samtals um tveimur milljörðum króna. Vart þarf að taka fram að þessir fjármunir hefðu haft mikla þýðingu við fjármögnun loftslagsaðgerða á Íslandi og hefðu þannig getað stuðlað að því að dregið yrði úr samfélagslosun hérlendis til framtíðar. Athygli vekur að miðað við fyrirliggjandi gögn hefur nýting ETS-sveigjanleikans, með tilheyrandi tekjutapi, hingað til ekki reynst nauðsynleg vegna losunarskuldbindinga Íslands. Tölur ársins 2024 liggja ekki fyrir, en ljóst er að á árunum 2021–2023 var samfélagslosun Íslands innan skuldbindinga samkvæmt ESR-reglugerðinni. Því myndaðist afgangur af svokölluðum landsheimildum Íslands (AEA) á hverju þessara ára. Tiltekinn hluta þeirra heimilda má flytja milli ára og ýmist nýta síðar eða selja öðrum ríkjum, að því gefnu að markaður verði fyrir slíkar heimildir. Af þessu má helst draga þá ályktun að með áframhaldandi nýtingu sveigjanleikans sé verið að safna í eins konar varasjóð landsheimilda fyrir samfélagslosun Íslands á komandi árum. Slík nálgun gefur að okkar mati til kynna að nýr umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra hafi takmarkaða trú á þeim aðgerðum sem settar voru fram í aðgerðaáætlun í loftslagsmálum í tíð fyrri ríkisstjórnar. Í því samhengi skal bent á að aðgerðaáætlunin var sögð byggja á útreikningum sem sýni að hún muni skila allt að 45% samdrætti samfélagslosunar fyrir 2030 ef vel gengur að innleiða aðgerðir. Engu að síður kýs ráðherra nú að afsala Íslandi fjármunum sem sannarlega munar um til að hrinda slíkum aðgerðum í framkvæmd – aðgerðum sem ekki eingöngu er þörf á vegna alþjóðlegra skuldbindinga heldur einnig til að ná megi lögfestu markmiði um kolefnishlutleysi landsins árið 2040. Miðað við fyrrnefnda fréttatilkynningu virðist þetta gert til að forðast möguleg kaup á landsheimildum síðar ef illa gengur að draga úr samfélagslosun hér á landi. Hert á markmiðum en hægt á aðgerðum? Ef horft er til loftslagsmarkmiða Íslands hlýtur það að vekja spurningar að íslensk stjórnvöld velji nú, árið 2025, að létta eins mikið á skuldbindingum sínum á sviði samfélagslosunar og EES-reglur leyfa. Hafa verður í huga að Íslandi er aðeins heimilt, en ekki skylt, að nýta ETS-sveigjanleikann og stendur jafnframt til boða að nýta hann aðeins að hluta til. Í því samhengi skal bent á að núverandi krafa EES-samningsins kveður á um 29% samdrátt samfélagslosunar á Íslandi fyrir 2030, miðað við 2005, en líklegt er talið að krafan hækki í um 40% innan tíðar. Þessar kröfur eru langtum minni en loftslagsmarkmiðin sem tveir af þremur stjórnarflokkum kynntu í aðdraganda nýafstaðinna kosninga. Ljóst er því að ákvörðun um nýtingu ETS-sveigjanleikans gengur í þveröfuga átt við stefnu þessara flokka, enda miðar hún sem fyrr segir að því að létta á þrýstingi um að draga úr samfélagslosun á Íslandi. Um leið afsalar hún ríkissjóði umtalsverðum fjármunum sem nýta hefði mátt til orkuskipta, innviðauppbyggingar og annarra mikilvægra loftslagsverkefna. Í þessu ljósi verður að spyrja: Hvaða skilaboð sendir umrædd ákvörðun umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra almenningi og atvinnulífi nú innan við mánuði eftir að ný ríkisstjórn ítrekaði markmið um kolefnishlutleysi Íslands árið 2040 í stefnuyfirlýsingu sinni? Hrafnhildur Bragadóttir og Birna Sigrún Hallsdóttir. Höfundar eru sérfræðingar í loftslagsmálum.
Loftslagsáætlun á hugmyndastigi Síðastliðinn föstudag kynntu fjórir ráðherrar ríkisstjórnarinnar nýja og uppfærða aðgerðaáætlun í loftslagsmálum sem hefur verið í vinnslu síðastliðin tvö ár í þéttu samstarfi stjórnvalda og atvinnulífsins. Stórauknum fjölda aðgerða var lýst sem fagnaðarefni, en áætlunin hefur að geyma 150 aðgerðir í stað 50 áður. 19. júní 2024 20:32
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun