Sjálfstæð hugsun á tímum gervigreindar Árni Sigurðsson skrifar 19. desember 2024 11:00 Í heimi þar sem gervigreind og tækniþróun færast sífellt í aukana er mikilvægt að endurskoða hvernig við nálgumst menntun og þekkingarleit. Menntun er ekki lengur einskorðuð við skólakerfi sem helst vill skila vel þjálfuðu vinnuafli. Nú er runnið upp tækifæri til að hugsa um menntun sem tæki til að vekja, styrkja og efla sjálfstæða hugsun, sköpunarmátt og seiglu. Í stað þess að fylgja gamalgrónum námskrám sem miðast við þarfir ríkis og hefðbundins atvinnulífs, er nauðsynlegt að beina sjónum að því sem þjónar einstaklingnum best: Að gera hann færan um að tileinka sér nýja færni, greina flókin viðfangsefni, taka upplýstar ákvarðanir og þróa með sér úthald til að takast á við krefjandi og síbreytilega framtíð. Frá verkþjálfun að sönnum vísdómi: Mikill munur er á verkþjálfun, sem miðar að tiltekinni þekkingu, þröngum verkefnum, og raunverulegri menntun sem vekur einstaklinginn til vitundar og visku um innri mátt og getu til að læra á eigin forsendum. Rækta þarf færni á borð við rökvísi, gagnrýna hugsun, góða gagnaúrvinnslu og hæfni til að brúa bilið á milli ólíkra fræðasviða. Með því að leggja áherslu á sjálfsnám, símenntun og þroska með sér sjálfstæði í þekkingarleit, draga lærdóm af mistökum og vinna markvisst að lausnum, verður einstaklingurinn betur í stakk búinn að takast á við síbreytilegan veruleika í stöðugri mótun. Ný sýn á grunnfærni: Í stað þess að leggja ofuráherslu á sérhæfingu skiptir meginmáli að ná tökum á grunnhæfni sem nýtist víða: 1. Rökfræði: Að geta dregið skynsamlegar ályktanir af staðreyndum. 2. Talnalæsi: Að lesa í tölur, greina mynstur og beita gögnum með vitrænum hætti. 3. Sannfæringar- og samningafærni: Að semja, sannfæra, tjá hugmyndir skýrt, greina hvenær reynt er að hafa áhrif á mann og hvernig á að standast slíkt. 4. Rannsóknarfærni: Að kunna leiðir til að afla trúverðugra heimilda og vanda til verka sem byggð er á sannanlegum staðreyndum. 5. Hagnýt sálfræði: Að skilja hvata og hegðun fólks til að eiga betri samskipti og móta umhverfi sitt. 6. Fjármálalæsi og úrræðasemi: Að auka, rækta og verja eigur sínar, um leið og maður eykur fjárhagslegt frelsi og sjálfstæði. 7. Frumkvæði og úthald: Að hafa kjark til að byrja, seiglu til að klára, sveigjanleika til að endurskoða og kjark til að halda áfram í mótbyr og til að yfirstíga skakkaföll. Frumkvæði er meira en greind: Há greindarvísitala getur virst eftirsóknarverð, en er lítils virði ef mann skortir getu, vilja og frumkvæði til að hrinda hugmyndum í framkvæmd. Með frumkvæði er átt við eiginleikann til að hefjast handa, sigrast á erfiðleikum, bregðast við breytilegum aðstæðum, læra af mistökum og halda áfram. Án þessa drifkrafts verður menntun og greind máttlaus og lítils megnug. Með honum lifnar hins vegar þekkingin við – hún verður fræið sem af sprettur árangur, nýsköpun og framfarir. Sjálfsnám: Listin að mennta sjálfa/n sig Að geta kennt sjálfum sér er kjarni þess að teljast menntaður í nútímanum. Isaac Asimov sagði að hann væri sannfærður um að sjálfsmenntun væri eina raunverulega tegund menntunar. Eina hlutverk skóla væri að auðvelda sjálfsmenntun; tækist það ekki væri hann gagnslaus. Tækniþróun gerist svo hratt að það sem var gott og gilt fyrir fáeinum árum getur verið orðið úrelt í dag. Þess vegna er nauðsynlegt að rækta með sér hæfileikann til að tileinka sér nýja þekkingu, færni og ný viðfangsefni hvenær sem tækifæri gefast. Þetta er samspil greindar, úthalds, gagnrýnnar hugsunar og sveigjanleika. Sá sem þróar með sér þessa eiginleika mun geta staðið af sér hverjar þær breytingar sem framtíðin ber í skauti sér. Að sigrast á efasemdum og hindrunum: Einn stærsti þröskuldurinn á vegi framfara eru eigin efasemdir og vissan að stór markmið séu óyfirstíganleg. Í stað þess að afskrifa metnaðarfullar hugmyndir sem fjarstæðukenndar er betra að brjóta þær niður í viðráðanleg verkefni, hænuskref sem hægt er að stíga hvert af öðru. Með því að vera óhræddur við mistök, líta á þau sem hluta af námsferli og taka þeim sem hvatningu til að reyna aftur og gera betur, verður það sem áður virtist ómögulegt smám saman raunhæft og framkvæmanlegt. Fjölbreytt sýn á greind og hæfni: Greind er ekki bara talna- eða orðleikfimi. Hún felur í sér innsæi, margbreytileika mennskunnar, sköpunargáfu, hluttekningu og getuna til að tengja saman ólíkar upplýsingar í nýtt samhengi. En hversu djúp eða fjölbreytt sem greindin er, skiptir mestu máli að geta notfært sér hana, hagnýtt hana til að leysa vandamál, örva hugmyndir og hvetja sjálfan sig áfram. Það er samspil greindar og frumkvæðis sem skilar árangri, að sigla sínu skipi heilu í höfn. Menntun byrjar heima: Endurbætur á menntakerfinu þurfa ekki að koma ofan frá. Menntun byrjar oftast í nánasta umhverfi okkar. Foreldrar, fjölskyldur og forráðamenn geta skapað aðstæður fyrir börn til að spyrja, efast, gera tilraunir og kanna nýjar slóðir. Með þessu er verið að leggja grunn að sjálfstæðum, skapandi og úrræðasömum einstaklingum sem geta tekist á við þá óvissu sem er fram undan. Seigla og sveigjanleiki: Í samfélagi þar sem tölvur og tækni leysa sífellt fleiri verkefni þarf maðurinn að endurskilgreina eigin styrkleika. Með því að einbeita sér að raunverulegri menntun – þeirri sem kveikir sjálfstæða hugsun, rökvísi, frumkvæði og seiglu – getur hver og einn staðið betur að vígi. Slík menntun er ekki fastbundin námskrám, heldur stöðugum vilja til að læra, hugsa, skapa og leita nýrra lausna og leiða. Það er þetta samspil sköpunar, seiglu, þekkingarleitar og úthalds sem gerir okkur kleift að takast á við morgundaginn, sama hvernig hann lítur út. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði fyrirlestra- og námskeiðahalds. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Árni Sigurðsson Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Sjá meira
Í heimi þar sem gervigreind og tækniþróun færast sífellt í aukana er mikilvægt að endurskoða hvernig við nálgumst menntun og þekkingarleit. Menntun er ekki lengur einskorðuð við skólakerfi sem helst vill skila vel þjálfuðu vinnuafli. Nú er runnið upp tækifæri til að hugsa um menntun sem tæki til að vekja, styrkja og efla sjálfstæða hugsun, sköpunarmátt og seiglu. Í stað þess að fylgja gamalgrónum námskrám sem miðast við þarfir ríkis og hefðbundins atvinnulífs, er nauðsynlegt að beina sjónum að því sem þjónar einstaklingnum best: Að gera hann færan um að tileinka sér nýja færni, greina flókin viðfangsefni, taka upplýstar ákvarðanir og þróa með sér úthald til að takast á við krefjandi og síbreytilega framtíð. Frá verkþjálfun að sönnum vísdómi: Mikill munur er á verkþjálfun, sem miðar að tiltekinni þekkingu, þröngum verkefnum, og raunverulegri menntun sem vekur einstaklinginn til vitundar og visku um innri mátt og getu til að læra á eigin forsendum. Rækta þarf færni á borð við rökvísi, gagnrýna hugsun, góða gagnaúrvinnslu og hæfni til að brúa bilið á milli ólíkra fræðasviða. Með því að leggja áherslu á sjálfsnám, símenntun og þroska með sér sjálfstæði í þekkingarleit, draga lærdóm af mistökum og vinna markvisst að lausnum, verður einstaklingurinn betur í stakk búinn að takast á við síbreytilegan veruleika í stöðugri mótun. Ný sýn á grunnfærni: Í stað þess að leggja ofuráherslu á sérhæfingu skiptir meginmáli að ná tökum á grunnhæfni sem nýtist víða: 1. Rökfræði: Að geta dregið skynsamlegar ályktanir af staðreyndum. 2. Talnalæsi: Að lesa í tölur, greina mynstur og beita gögnum með vitrænum hætti. 3. Sannfæringar- og samningafærni: Að semja, sannfæra, tjá hugmyndir skýrt, greina hvenær reynt er að hafa áhrif á mann og hvernig á að standast slíkt. 4. Rannsóknarfærni: Að kunna leiðir til að afla trúverðugra heimilda og vanda til verka sem byggð er á sannanlegum staðreyndum. 5. Hagnýt sálfræði: Að skilja hvata og hegðun fólks til að eiga betri samskipti og móta umhverfi sitt. 6. Fjármálalæsi og úrræðasemi: Að auka, rækta og verja eigur sínar, um leið og maður eykur fjárhagslegt frelsi og sjálfstæði. 7. Frumkvæði og úthald: Að hafa kjark til að byrja, seiglu til að klára, sveigjanleika til að endurskoða og kjark til að halda áfram í mótbyr og til að yfirstíga skakkaföll. Frumkvæði er meira en greind: Há greindarvísitala getur virst eftirsóknarverð, en er lítils virði ef mann skortir getu, vilja og frumkvæði til að hrinda hugmyndum í framkvæmd. Með frumkvæði er átt við eiginleikann til að hefjast handa, sigrast á erfiðleikum, bregðast við breytilegum aðstæðum, læra af mistökum og halda áfram. Án þessa drifkrafts verður menntun og greind máttlaus og lítils megnug. Með honum lifnar hins vegar þekkingin við – hún verður fræið sem af sprettur árangur, nýsköpun og framfarir. Sjálfsnám: Listin að mennta sjálfa/n sig Að geta kennt sjálfum sér er kjarni þess að teljast menntaður í nútímanum. Isaac Asimov sagði að hann væri sannfærður um að sjálfsmenntun væri eina raunverulega tegund menntunar. Eina hlutverk skóla væri að auðvelda sjálfsmenntun; tækist það ekki væri hann gagnslaus. Tækniþróun gerist svo hratt að það sem var gott og gilt fyrir fáeinum árum getur verið orðið úrelt í dag. Þess vegna er nauðsynlegt að rækta með sér hæfileikann til að tileinka sér nýja þekkingu, færni og ný viðfangsefni hvenær sem tækifæri gefast. Þetta er samspil greindar, úthalds, gagnrýnnar hugsunar og sveigjanleika. Sá sem þróar með sér þessa eiginleika mun geta staðið af sér hverjar þær breytingar sem framtíðin ber í skauti sér. Að sigrast á efasemdum og hindrunum: Einn stærsti þröskuldurinn á vegi framfara eru eigin efasemdir og vissan að stór markmið séu óyfirstíganleg. Í stað þess að afskrifa metnaðarfullar hugmyndir sem fjarstæðukenndar er betra að brjóta þær niður í viðráðanleg verkefni, hænuskref sem hægt er að stíga hvert af öðru. Með því að vera óhræddur við mistök, líta á þau sem hluta af námsferli og taka þeim sem hvatningu til að reyna aftur og gera betur, verður það sem áður virtist ómögulegt smám saman raunhæft og framkvæmanlegt. Fjölbreytt sýn á greind og hæfni: Greind er ekki bara talna- eða orðleikfimi. Hún felur í sér innsæi, margbreytileika mennskunnar, sköpunargáfu, hluttekningu og getuna til að tengja saman ólíkar upplýsingar í nýtt samhengi. En hversu djúp eða fjölbreytt sem greindin er, skiptir mestu máli að geta notfært sér hana, hagnýtt hana til að leysa vandamál, örva hugmyndir og hvetja sjálfan sig áfram. Það er samspil greindar og frumkvæðis sem skilar árangri, að sigla sínu skipi heilu í höfn. Menntun byrjar heima: Endurbætur á menntakerfinu þurfa ekki að koma ofan frá. Menntun byrjar oftast í nánasta umhverfi okkar. Foreldrar, fjölskyldur og forráðamenn geta skapað aðstæður fyrir börn til að spyrja, efast, gera tilraunir og kanna nýjar slóðir. Með þessu er verið að leggja grunn að sjálfstæðum, skapandi og úrræðasömum einstaklingum sem geta tekist á við þá óvissu sem er fram undan. Seigla og sveigjanleiki: Í samfélagi þar sem tölvur og tækni leysa sífellt fleiri verkefni þarf maðurinn að endurskilgreina eigin styrkleika. Með því að einbeita sér að raunverulegri menntun – þeirri sem kveikir sjálfstæða hugsun, rökvísi, frumkvæði og seiglu – getur hver og einn staðið betur að vígi. Slík menntun er ekki fastbundin námskrám, heldur stöðugum vilja til að læra, hugsa, skapa og leita nýrra lausna og leiða. Það er þetta samspil sköpunar, seiglu, þekkingarleitar og úthalds sem gerir okkur kleift að takast á við morgundaginn, sama hvernig hann lítur út. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði fyrirlestra- og námskeiðahalds.
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun