Gervigreind: Lykill að skilvirkari ríkisfjármálum á Íslandi Sigvaldi Einarsson skrifar 16. desember 2024 16:02 Ríkisfjármál Íslands standa frammi fyrir miklum áskorunum, allt frá auknum kostnaði í heilbrigðiskerfinu til flóknari alþjóðlegra reglugerða og öldrunar þjóðarinnar. Á sama tíma bjóða framfarir á sviði gervigreindar (GG) upp á áður óþekkta möguleika til að bæta þjónustu, lækka kostnað og nýta opinbert fé á skilvirkari hátt. Í þessari grein er fjallað um hvernig Ísland getur nýtt GG í ríkisfjármálum og tekið dæmi frá löndum sem hafa þegar náð árangri með tæknina. Ísland í alþjóðlegum samanburði Samkvæmt Government AI Readiness Index, alþjóðlegum mælikvarða sem metur hæfni ríkja til að nýta GG í opinbera þjónustu, er Ísland í 28. sæti af 193 löndum. Þrátt fyrir góða stöðu stendur Ísland enn frammi fyrir mörgum tækifærum til að nýta GG betur, sérstaklega á sviði ríkisfjármála. Helstu dæmi frá öðrum löndum: Bandaríkin eru leiðandi í nýsköpun og rannsóknum í GG, með fjárfestingu í kerfum sem nýta stór gagnasöfn til að hámarka skilvirkni. Kína hefur lagt áherslu á hröð innleiðingu GG í öllum geirum samfélagsins, með áherslu á sjálfvirkni og hámarksárangur. Bretland er í fararbroddi í ábyrgri nýtingu GG og hefur byggt upp kerfi til að auka gagnsæi og traust í ríkisrekstri. Skilvirkari skattheimta og fjárlagagerð Sjálfvirkni og forspárgreining í skattheimtu GG getur hjálpað við að greina mynstur í skattundanskotum og nýta gögn til að ráðast gegn brotum. Í Danmörku hefur GG-kerfið „SKAT AI“ sparað milljarða með því að greina undanskot og auka skilvirkni í skattheimtu. Á Íslandi hefur Skatturinn þegar nýtt GG í sjálfvirka flokkun tölvupósta, sem bætir þjónustu og dregur úr tímafrekum ferlum. Betri fjárlagagerð með gervigreind GG getur gert fjárlagagerð nákvæmari með spám sem byggja á sögulegum gögnum og hagstærðum. Þetta dregur úr líkum á fjárlagahalla og eykur getu stjórnvalda til að forgangsraða fjármunum. Dæmi frá Nýja-Sjálandi: Þar nota stjórnvöld GG til að meta áhrif fjárlaga og stefnumótunar á efnahag landsins. Þetta hefur leitt til nákvæmari og markvissari ákvarðanatöku. Bætt þjónusta og lægri kostnaður Sjálfvirknivæðing þjónustu GG getur flýtt opinberum ferlum með sjálfvirkni. Spjallmenni (chatbots) geta svarað fyrirspurnum borgara á stuttum tíma og létt á hefðbundinni þjónustu. Dæmi frá Bretlandi: Þar eru GG-spjallmenni notuð í vegabréfsumsóknum, sem hefur stytt biðtíma og aukið ánægju almennings. Á Íslandi hefur verið lagt til að nota GG til að bæta þjónustu í heilbrigðiskerfinu og draga úr rekstrarkostnaði. Greining og ákvarðanataka í heilbrigðiskerfinu GG getur hjálpað læknum að greina sjúkdóma hraðar og með meiri nákvæmni. Ísland gæti nýtt GG til að greina augnsjúkdóma með myndgreiningu, sem myndi stuðla að betri og skjótari meðferð. Dæmi frá Bandaríkjunum: Mayo Clinic notar GG til að bæta nákvæmni sjúkdómsgreiningar, sem hefur sparað tíma og kostnað. Greining og áætlanagerð á sviði hagstjórnar GG getur hjálpað við að meta áhrif stefnumótunar á efnahagshópa og greina áhættu í opinberum fjárfestingum. Þetta dregur úr líkum á kostnaðarsömum mistökum og eykur getu stjórnvalda til að bregðast við hratt. Dæmi frá Kanada: Seðlabanki Kanada hefur nýtt GG til að spá fyrir um verðbólgu og greina áhrif efnahagslegra ákvarðana. Þetta hefur styrkt stefnumótun og aukið stöðugleika í hagkerfinu. Áskoranir og siðferðileg álitamál Fjárfestingar og innviðir Til að nýta möguleika GG þarf Ísland að fjárfesta í tæknilegum innviðum og menntun. Þjálfun starfsmanna og innleiðing nýrrar tækni krefst bæði tíma og fjármuna. Hlutdrægni í gögnum GG byggir á þjálfunargögnum sem geta innihaldið hlutdrægni. Ef slík gögn eru ekki leiðrétt geta þau leitt til ósanngjarnra ákvarðana, t.d. í opinberum úthlutunum. Gagnsæi og ábyrgð Gagnsæi í notkun GG er lykilatriði til að tryggja traust almennings. Þróa þarf siðareglur og skýra stefnu um notkun GG í opinberri stjórnsýslu. Niðurstaða: Tækifæri til umbreytingar Gervigreind býður Íslandi upp á einstakt tækifæri til að bæta ríkisfjármál, draga úr kostnaði og auka skilvirkni í opinberri þjónustu. Með ábyrgri innleiðingu og fjárfestingu getur Ísland orðið leiðandi í nýtingu GG á heimsvísu. Stjórnvöld þurfa að leggja áherslu á stefnumótun, innviði og menntun til að tryggja að þessi byltingartækni skili ávinningi fyrir alla landsmenn. Með því að nýta tæknina á siðferðilegan og ábyrgðarmikinn hátt getur Ísland tekið stór skref í átt að sjálfbærari og skilvirkari framtíð. Erum við tilbúin að taka fyrstu stóru skrefin í átt að tæknivæddari opinberum rekstri? Framtíðin bíður — og hún er í höndum okkar. Höfundur er MBA nemandi hjá Akademías með áherslu á stafræna þróun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gervigreind Sigvaldi Einarsson Mest lesið Valdhafar sem óttast þjóð sína eiga ekki skilið völdin Ágústa Árnadóttir Skoðun Fimm ár í feluleik Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Norðurþing treður yfir varnaðarorð og eignarrétt Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Lífið í bænum - fyrir suma Sigurður Kári Harðarson Skoðun Þegar dómarar eru hluti af vandanum og bókun 35 Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Hver á arðinn af sjávarútvegsauðlindinni? Einar G. Harðarson Skoðun Veiðigjöldin leiðrétt Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Aflögufærir, hafið samband við söngskóla í neyð Gunnar Guðbjörnsson Skoðun Hvar er mennskan? Ægir Máni Bjarnason Skoðun Skoðun Skoðun Gervigreind sem jafnréttistæki: Skóli án aðgreiningar Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Þjónusta við konur með endómetríósu tryggð Alma D. Möller skrifar Skoðun Húsnæðisöryggi – Sameiginleg ábyrgð Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Sóun á Alþingi Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöldin leiðrétt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Hvar er mennskan? Ægir Máni Bjarnason skrifar Skoðun Hjúkrunarfræðingar í takt við nýja tíma Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun NPA miðstöðin 15 ára Hallgrímur Eymundsson,Þorbera Fjölnisdóttir skrifar Skoðun Umhverfisráðherra á réttri leið Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun Norðurþing treður yfir varnaðarorð og eignarrétt Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Lífið í bænum - fyrir suma Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Hver á arðinn af sjávarútvegsauðlindinni? Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Þegar dómarar eru hluti af vandanum og bókun 35 Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Samræmt námsmat er ekki hindrun heldur hjálpartæki Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Aflögufærir, hafið samband við söngskóla í neyð Gunnar Guðbjörnsson skrifar Skoðun Að neyðast til að meta sína eigin umsókn í opinberan sjóð Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Tími vindorku á Íslandi – Hvað þyrfti til að koma í veg fyrir raforkuskerðingar? Edvald Edvaldsson skrifar Skoðun Fimm ár í feluleik Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sunnudagsblús ríkisstjórnarinnar Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er í raun í fýlu? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Tálsýn um hugsun Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Handhafar sannleikans og hið gagnslausa væl Helgi Héðinsson skrifar Skoðun Flokkarnir sem raunverulega öttu viðkvæmum hópum saman og þeir sem þrífa upp eftir þá Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Gervigreindarskólinn Alpha: Framtíðarsýn fyrir íslenska grunnskóla Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Valdhafar sem óttast þjóð sína eiga ekki skilið völdin Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Til hamingju með daginn á ný! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Gefðu blóð, gefðu von: saman björgum við lífum Davíð Stefán Guðmundsson skrifar Skoðun Versta sem gæti gerzt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Aðlögun á Austurvelli Heiða Ingimarsdóttir skrifar Sjá meira
Ríkisfjármál Íslands standa frammi fyrir miklum áskorunum, allt frá auknum kostnaði í heilbrigðiskerfinu til flóknari alþjóðlegra reglugerða og öldrunar þjóðarinnar. Á sama tíma bjóða framfarir á sviði gervigreindar (GG) upp á áður óþekkta möguleika til að bæta þjónustu, lækka kostnað og nýta opinbert fé á skilvirkari hátt. Í þessari grein er fjallað um hvernig Ísland getur nýtt GG í ríkisfjármálum og tekið dæmi frá löndum sem hafa þegar náð árangri með tæknina. Ísland í alþjóðlegum samanburði Samkvæmt Government AI Readiness Index, alþjóðlegum mælikvarða sem metur hæfni ríkja til að nýta GG í opinbera þjónustu, er Ísland í 28. sæti af 193 löndum. Þrátt fyrir góða stöðu stendur Ísland enn frammi fyrir mörgum tækifærum til að nýta GG betur, sérstaklega á sviði ríkisfjármála. Helstu dæmi frá öðrum löndum: Bandaríkin eru leiðandi í nýsköpun og rannsóknum í GG, með fjárfestingu í kerfum sem nýta stór gagnasöfn til að hámarka skilvirkni. Kína hefur lagt áherslu á hröð innleiðingu GG í öllum geirum samfélagsins, með áherslu á sjálfvirkni og hámarksárangur. Bretland er í fararbroddi í ábyrgri nýtingu GG og hefur byggt upp kerfi til að auka gagnsæi og traust í ríkisrekstri. Skilvirkari skattheimta og fjárlagagerð Sjálfvirkni og forspárgreining í skattheimtu GG getur hjálpað við að greina mynstur í skattundanskotum og nýta gögn til að ráðast gegn brotum. Í Danmörku hefur GG-kerfið „SKAT AI“ sparað milljarða með því að greina undanskot og auka skilvirkni í skattheimtu. Á Íslandi hefur Skatturinn þegar nýtt GG í sjálfvirka flokkun tölvupósta, sem bætir þjónustu og dregur úr tímafrekum ferlum. Betri fjárlagagerð með gervigreind GG getur gert fjárlagagerð nákvæmari með spám sem byggja á sögulegum gögnum og hagstærðum. Þetta dregur úr líkum á fjárlagahalla og eykur getu stjórnvalda til að forgangsraða fjármunum. Dæmi frá Nýja-Sjálandi: Þar nota stjórnvöld GG til að meta áhrif fjárlaga og stefnumótunar á efnahag landsins. Þetta hefur leitt til nákvæmari og markvissari ákvarðanatöku. Bætt þjónusta og lægri kostnaður Sjálfvirknivæðing þjónustu GG getur flýtt opinberum ferlum með sjálfvirkni. Spjallmenni (chatbots) geta svarað fyrirspurnum borgara á stuttum tíma og létt á hefðbundinni þjónustu. Dæmi frá Bretlandi: Þar eru GG-spjallmenni notuð í vegabréfsumsóknum, sem hefur stytt biðtíma og aukið ánægju almennings. Á Íslandi hefur verið lagt til að nota GG til að bæta þjónustu í heilbrigðiskerfinu og draga úr rekstrarkostnaði. Greining og ákvarðanataka í heilbrigðiskerfinu GG getur hjálpað læknum að greina sjúkdóma hraðar og með meiri nákvæmni. Ísland gæti nýtt GG til að greina augnsjúkdóma með myndgreiningu, sem myndi stuðla að betri og skjótari meðferð. Dæmi frá Bandaríkjunum: Mayo Clinic notar GG til að bæta nákvæmni sjúkdómsgreiningar, sem hefur sparað tíma og kostnað. Greining og áætlanagerð á sviði hagstjórnar GG getur hjálpað við að meta áhrif stefnumótunar á efnahagshópa og greina áhættu í opinberum fjárfestingum. Þetta dregur úr líkum á kostnaðarsömum mistökum og eykur getu stjórnvalda til að bregðast við hratt. Dæmi frá Kanada: Seðlabanki Kanada hefur nýtt GG til að spá fyrir um verðbólgu og greina áhrif efnahagslegra ákvarðana. Þetta hefur styrkt stefnumótun og aukið stöðugleika í hagkerfinu. Áskoranir og siðferðileg álitamál Fjárfestingar og innviðir Til að nýta möguleika GG þarf Ísland að fjárfesta í tæknilegum innviðum og menntun. Þjálfun starfsmanna og innleiðing nýrrar tækni krefst bæði tíma og fjármuna. Hlutdrægni í gögnum GG byggir á þjálfunargögnum sem geta innihaldið hlutdrægni. Ef slík gögn eru ekki leiðrétt geta þau leitt til ósanngjarnra ákvarðana, t.d. í opinberum úthlutunum. Gagnsæi og ábyrgð Gagnsæi í notkun GG er lykilatriði til að tryggja traust almennings. Þróa þarf siðareglur og skýra stefnu um notkun GG í opinberri stjórnsýslu. Niðurstaða: Tækifæri til umbreytingar Gervigreind býður Íslandi upp á einstakt tækifæri til að bæta ríkisfjármál, draga úr kostnaði og auka skilvirkni í opinberri þjónustu. Með ábyrgri innleiðingu og fjárfestingu getur Ísland orðið leiðandi í nýtingu GG á heimsvísu. Stjórnvöld þurfa að leggja áherslu á stefnumótun, innviði og menntun til að tryggja að þessi byltingartækni skili ávinningi fyrir alla landsmenn. Með því að nýta tæknina á siðferðilegan og ábyrgðarmikinn hátt getur Ísland tekið stór skref í átt að sjálfbærari og skilvirkari framtíð. Erum við tilbúin að taka fyrstu stóru skrefin í átt að tæknivæddari opinberum rekstri? Framtíðin bíður — og hún er í höndum okkar. Höfundur er MBA nemandi hjá Akademías með áherslu á stafræna þróun og gervigreind.
Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Tími vindorku á Íslandi – Hvað þyrfti til að koma í veg fyrir raforkuskerðingar? Edvald Edvaldsson skrifar
Skoðun Flokkarnir sem raunverulega öttu viðkvæmum hópum saman og þeir sem þrífa upp eftir þá Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Gervigreindarskólinn Alpha: Framtíðarsýn fyrir íslenska grunnskóla Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar