Voru aðdragandi og úrslit þingkosninga lýðræðisleg? Tómas Ellert Tómasson skrifar 8. desember 2024 10:00 Jafnan koma upp eftir hverjar og einar Alþingiskosningar á Íslandi umræður hvort að úrslit kosninga hafi uppfyllt skilyrði um lýðræðislegar kosningar. Venjulegast eru úrslit þingkosninga almennt talin lýðræðisleg ef þau endurspegla frjálsar og sanngjarnar kosningar þar sem allir kjósendur hafa jafnan rétt á að kjósa og allir frambjóðendur hafa átt kost á að kynna stefnumál sín. Fyrra skilyrðið er varla hægt að efast um að gildi hér á landi, en það seinna má svo aftur deila um hvort að skili sér til kjósenda þ.e. hvort að frambjóðendur hafi átt kost á því að kynna stefnumál sín fyrir kjósendum. Aurar- og seðlar skipta í því sambandi afar miklu máli. Hlutverk fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar almennt að undanskildu RÚV eru í eigu markaðarins, einkaaðila. Hlutverk RÚV er meðal annars að stuðla að lýðræðislegri umræðu með fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu. RÚV stóð svo sem alveg undir því hlutverki sínu fyrir Alþingiskosningarnar þó pólitískir nördar eins og ég og fleiri telji að þeir geti á lesið milli lína um hvar hver og einn starfsmaður RÚV er staðsettur á pólitíska litrófinu og hagi störfum sínum og fréttamennsku samkvæmt því. Fjölmiðlar í eigu einkaaðila „spiluðu“ hinsvegar „leikinn“ með öðrum hætti. Sumir gerðu vel og aðrir gerðu ekki eins vel. Það er nokk vitað í hvaða eigu stærstu fjölmiðlar landsins eru og einnig þeir minni, landsmiðlar sem svæðisbundnir. Á stærstu fjölmiðlunum starfar fólk af allskyns sauðahúsi með allskonar skoðanir á mönnum og málefnum eins og gengur, á þeim minni einnig. Það er þó eins og landsmenn vita flestir mjög áberandi hvar slagsíða Morgunblaðsins liggur. Slagsíðan sú er hvorki til hægri né vinstri á hinu pólitíska litrófi. Slagsíðan liggur hvar hún best liggur við kinn eigenda þess miðils, samanber framboð fyrrverandi forsætisráðherra og líkgöngu hennar síðastliðið sumar. Morgunblaðið er miðill sem þiggur hundruð milljóna úr sameiginlegum sjóðum okkar landsmanna á ári hverju beint úr ríkissjóði, til viðbótar fær það fjármuni sem koma að stofni til frá okkur almenningi, eigendum auðlinda þjóðarinnar. Aðrir stærri fjölmiðlar á einkamarkaði haga sér ólíkt Morgunblaðinu, flestir með annars konar hætti þó einhver smá slagsíða geri vart við sig, við og við. Ástæðan?- ekki með eins ósvífna eigendur. Hlutverk kosningakerfis Kosningakerfi almennt í lýðræðisríkjum eru hönnuð með það í huga að vera sanngjörn (lýðræðisleg). Til eru nokkur kosningakerfi sem miða að því að fá sem sanngjarnasta niðurstöðu kosninga. Einfaldur meirihluti, hlutfallskosning, forgangsröðunarkerfi og blandað kerfi eru dæmi um slík kerfi. Hér á landi búum við það fyrirkomulag að 54 þingmenn eru kjördæmakjörnir þar sem að D´Hondt reglan ræður því hvaða þingmenn eru kjördæmakjörnir í hverju kjördæmi fyrir sig. Þessum sætum er úthlutað á grundvelli fylgis í hverju kjördæmi. Elvar Eyvindsson, odddviti L-lista í Suðurkjördæmi hefði sem dæmi getað fengið úthlutað slíku sæti eins og margt benti til í aðdraganda kosninga, en fékk ekki. Þá kemur að því að úthluta 9 jöfnunarsætum til viðbótar þessum 54 kjördæmakjörnu. Þessum sætum er úthlutað svo „hver stjórnmálsamtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Einungis þau stjórnmálasamtök sem til greina koma að fá þessi sæti þurfa að minnsta kosti 5% fylgi á landsvísu. Reikniregla þeirrar úthlutunar er hvorki fyrir ljón né búktalarabrúður út í bæ að skilja. Hvað ef? Var niðurstaða kosninganna sanngjörn og lýðræðisleg? Hvað ef kosningakerfið væri uppbyggt með öðrum hætti? Hvað ef það kosningakerfi sem notað er í Færeyjum gilti hér, allt landið eitt kjördæmi? hvað ef þau kosningakerfi sem notuð eru annars staðar á Norðurlöndum væru notuð hér? Hvað ef við íslendingar notuðum annars konar kerfi en við notumst nú við? – Hver hefðu þá verið úrslit þingkosninganna? – Hver græðir og hver tapar? Ég tók saman nokkur dæmi um hvernig að niðurstaða kosninganna hefðu orðið ef við íslendingar notuðumst við annars konar kosningakerfi. Það er „Big time augljóst“ svo slett sé, að stærstu flokkarnir stórgræða á núverandi kosningakerfi. Sanngjarnt og lýðræðislegt? – Hver þjóð velur sína lýðræðislegu og sanngjörnu leið – er þetta kosningakerfið sem við íslendingar viljum búa við? Hér notumst við við D‘Hondt úthlutanarkerfi sem að byggir á því að deila í fjölda atkvæða með rauntölum 1,2,3 osfrv. á meðan að til dæmis á Norðurlöndum er deilitala í atkvæði oddatölur 1,3,5 osfrv.. Einhverstaðar á Norðurlöndunum þarf svo að yfirstiga á þröskuld með hærri deilitölu, til dæmis 1,4 fyrir fyrsta mann kjörinn. Niðurstaða kosninganna var lýðræðisleg og sanngjörn samkvæmt þeim leikreglum sem að við íslendingar höfum sett okkur, á því leikur enginn vafi, en viljum við búa við þetta kosningakerfi? Höfundur er byggingarverkfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tómas Ellert Tómasson Mest lesið Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Offita á krossgötum Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir,Tryggvi Helgason skrifar Skoðun Fórnir verið færðar fyrir okkur Björn Ólafsson skrifar Skoðun Launaþjófaður – vanmetinn glæpur á vinnumarkaði Kristjana Fenger skrifar Skoðun Áfram veginn í Reykjavík Gísli Garðarsson,Steinunn Rögnvaldsdóttir skrifar Skoðun Fjölgun kennara er allra hagur Haraldur Freyr Gíslason skrifar Skoðun Deilt og drottnað í umræðu um leikskólamál Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju hafa Danir það svona óþolandi gott? Björn Teitsson skrifar Skoðun Fjárfestum í framtíðinni Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Togstreita, sveigjanleiki og fjölskyldur Sólveig Rán Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar gjaldtakan? Hildur Hauksdóttir skrifar Skoðun Víðerni verndar og virkjana Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Blóðpeningar vestrænna yfirvalda Bergljót T. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Eigindlegar rannsóknir og umræðan um jafnrétti Stefan C. Hardonk skrifar Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Íslensk fátækt er bara kjaftæði Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í fangelsi við landamærin Inger Erla Thomsen skrifar Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Með góðri menntun eru börn líklegri til að ná árangri Sigurður Sigurjónsson skrifar Skoðun Hömpum morðingjunum sem hetjum Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir. skrifar Skoðun Komum í veg fyrir að áföll erfist á milli kynslóða Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Listin að vera ósammála Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Breytum fánalögunum og notum fánann meira Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun „Refsipólitísk áhrif“ Alma Mjöll Ólafsdóttir skrifar Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar Skoðun Ný og góð veröld í Reykjavíkurborg? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Krónupíning foreldra er engin lausn Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Köld kveðja á kvennaári Stefanía Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Jafnan koma upp eftir hverjar og einar Alþingiskosningar á Íslandi umræður hvort að úrslit kosninga hafi uppfyllt skilyrði um lýðræðislegar kosningar. Venjulegast eru úrslit þingkosninga almennt talin lýðræðisleg ef þau endurspegla frjálsar og sanngjarnar kosningar þar sem allir kjósendur hafa jafnan rétt á að kjósa og allir frambjóðendur hafa átt kost á að kynna stefnumál sín. Fyrra skilyrðið er varla hægt að efast um að gildi hér á landi, en það seinna má svo aftur deila um hvort að skili sér til kjósenda þ.e. hvort að frambjóðendur hafi átt kost á því að kynna stefnumál sín fyrir kjósendum. Aurar- og seðlar skipta í því sambandi afar miklu máli. Hlutverk fjölmiðla Íslenskir fjölmiðlar almennt að undanskildu RÚV eru í eigu markaðarins, einkaaðila. Hlutverk RÚV er meðal annars að stuðla að lýðræðislegri umræðu með fjölmiðlaþjónustu í almannaþágu. RÚV stóð svo sem alveg undir því hlutverki sínu fyrir Alþingiskosningarnar þó pólitískir nördar eins og ég og fleiri telji að þeir geti á lesið milli lína um hvar hver og einn starfsmaður RÚV er staðsettur á pólitíska litrófinu og hagi störfum sínum og fréttamennsku samkvæmt því. Fjölmiðlar í eigu einkaaðila „spiluðu“ hinsvegar „leikinn“ með öðrum hætti. Sumir gerðu vel og aðrir gerðu ekki eins vel. Það er nokk vitað í hvaða eigu stærstu fjölmiðlar landsins eru og einnig þeir minni, landsmiðlar sem svæðisbundnir. Á stærstu fjölmiðlunum starfar fólk af allskyns sauðahúsi með allskonar skoðanir á mönnum og málefnum eins og gengur, á þeim minni einnig. Það er þó eins og landsmenn vita flestir mjög áberandi hvar slagsíða Morgunblaðsins liggur. Slagsíðan sú er hvorki til hægri né vinstri á hinu pólitíska litrófi. Slagsíðan liggur hvar hún best liggur við kinn eigenda þess miðils, samanber framboð fyrrverandi forsætisráðherra og líkgöngu hennar síðastliðið sumar. Morgunblaðið er miðill sem þiggur hundruð milljóna úr sameiginlegum sjóðum okkar landsmanna á ári hverju beint úr ríkissjóði, til viðbótar fær það fjármuni sem koma að stofni til frá okkur almenningi, eigendum auðlinda þjóðarinnar. Aðrir stærri fjölmiðlar á einkamarkaði haga sér ólíkt Morgunblaðinu, flestir með annars konar hætti þó einhver smá slagsíða geri vart við sig, við og við. Ástæðan?- ekki með eins ósvífna eigendur. Hlutverk kosningakerfis Kosningakerfi almennt í lýðræðisríkjum eru hönnuð með það í huga að vera sanngjörn (lýðræðisleg). Til eru nokkur kosningakerfi sem miða að því að fá sem sanngjarnasta niðurstöðu kosninga. Einfaldur meirihluti, hlutfallskosning, forgangsröðunarkerfi og blandað kerfi eru dæmi um slík kerfi. Hér á landi búum við það fyrirkomulag að 54 þingmenn eru kjördæmakjörnir þar sem að D´Hondt reglan ræður því hvaða þingmenn eru kjördæmakjörnir í hverju kjördæmi fyrir sig. Þessum sætum er úthlutað á grundvelli fylgis í hverju kjördæmi. Elvar Eyvindsson, odddviti L-lista í Suðurkjördæmi hefði sem dæmi getað fengið úthlutað slíku sæti eins og margt benti til í aðdraganda kosninga, en fékk ekki. Þá kemur að því að úthluta 9 jöfnunarsætum til viðbótar þessum 54 kjördæmakjörnu. Þessum sætum er úthlutað svo „hver stjórnmálsamtök fái þingmannatölu í sem fyllstu samræmi við heildaratkvæðatölu sína“. Einungis þau stjórnmálasamtök sem til greina koma að fá þessi sæti þurfa að minnsta kosti 5% fylgi á landsvísu. Reikniregla þeirrar úthlutunar er hvorki fyrir ljón né búktalarabrúður út í bæ að skilja. Hvað ef? Var niðurstaða kosninganna sanngjörn og lýðræðisleg? Hvað ef kosningakerfið væri uppbyggt með öðrum hætti? Hvað ef það kosningakerfi sem notað er í Færeyjum gilti hér, allt landið eitt kjördæmi? hvað ef þau kosningakerfi sem notuð eru annars staðar á Norðurlöndum væru notuð hér? Hvað ef við íslendingar notuðum annars konar kerfi en við notumst nú við? – Hver hefðu þá verið úrslit þingkosninganna? – Hver græðir og hver tapar? Ég tók saman nokkur dæmi um hvernig að niðurstaða kosninganna hefðu orðið ef við íslendingar notuðumst við annars konar kosningakerfi. Það er „Big time augljóst“ svo slett sé, að stærstu flokkarnir stórgræða á núverandi kosningakerfi. Sanngjarnt og lýðræðislegt? – Hver þjóð velur sína lýðræðislegu og sanngjörnu leið – er þetta kosningakerfið sem við íslendingar viljum búa við? Hér notumst við við D‘Hondt úthlutanarkerfi sem að byggir á því að deila í fjölda atkvæða með rauntölum 1,2,3 osfrv. á meðan að til dæmis á Norðurlöndum er deilitala í atkvæði oddatölur 1,3,5 osfrv.. Einhverstaðar á Norðurlöndunum þarf svo að yfirstiga á þröskuld með hærri deilitölu, til dæmis 1,4 fyrir fyrsta mann kjörinn. Niðurstaða kosninganna var lýðræðisleg og sanngjörn samkvæmt þeim leikreglum sem að við íslendingar höfum sett okkur, á því leikur enginn vafi, en viljum við búa við þetta kosningakerfi? Höfundur er byggingarverkfræðingur.
Skoðun Þegar heilbrigðiskerfið molnar og ráðherrann horfir bara á Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Tíminn er núna, fjarheilbrigðisþjónusta sem lykill að jafnræði og sjálfbærni í heilbrigðiskerfinu Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Samtal um launajafnrétti og virðismat starfa í tilefni af Kvennaári Helga Björg O. Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Stöndum vörð um varasjóð VR – framtíðarlausn fyrir félagsfólk Bjarni Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Endurkaup í Grindavík: Fólk á rétt á raunverulegri mynd af húsnæði sínu Hilmar Freyr Gunnarsson skrifar