Heimilislæknir ----- þverfaglegt heilsugæsluteymi! Pétur Heimisson skrifar 25. nóvember 2024 12:33 Hvað er sóun og hvað sjálfbært? Á þeim rúmu 36 árum sem ég hef starfað sem sérfræðingur í heimilislækningum, hefur verið mismikil umræða/áhersla á það að sérhver eigi sinn heimilislækni. Með hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags í huga tel ég aðra nálgun betri a.m.k. í dreifbýli. Þar hef ég hef starfað allan minn starfsferil í aðstæðum þar sem læknir ber ábyrgð á allri læknisþjónustu allan sólarhringinn fyrir íbúa og gesti viðkomandi svæðis. Við upphaf minnar starfsævi þrýsti fagfélag okkar heimilislækna á að hver íbúi ætti sinn heimilislækni. Við, læknar á Egilsstöðum þá, töldum óraunhæft að bjóða slíkt fyrirkomulag og það hefur aldrei verið tekið upp á Austurlandi, fremur en á mörgum öðrum landsvæðum.Í könnunum er gjarnan spurt hverra úrbóta sé þörf í heilsugæslunni og meðal svarmöguleika er oftast „að fá fastan heimilislækni“, sem mörg velja. Ósk um heimilislækni er því oft eignuð almennum borgurum, sem er rétt á sinn hátt, en líka mögulega afleiðing þess hvernig og hvers er spurt og hvers ekki. Með föstum heimilislækni fæst öryggi og traust, sem við viljum auðvitað öll hafa í samskiptum okkar við heilbrigðiskerfið. Ég tel raunhæfara að skapa þær aðstæður sem leiða af sér öryggi og traust með því að hver eigi sér tengilið í þverfaglegu teymi á sinni heilsugæslustöð. Hvar kreppir skóinn raunverulega? Mönnunarvandi er helsta áskorun í heilbrigðisþjónustu og alþjóðleg samkeppni ríkir um fagmenntað fólk. Æ meiri áhersla er á teymishugsun og teymisvinnu í menntun og þjálfun heilbrigðisstétta, að vinna þvert á stéttir og að sinna erindum á hæfandi þjónustustigi, en hvorki of né van, enda er það hvoru tveggja varasamt. Virkjun á einmitt þessu, langt umfram það sem áður þekktist, var mikilvægur hluti viðbragðs okkar og velgengni í Covid-19 faraldrinum. Með hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags í huga þarf alltaf að taka tillit til þessa skorts á fagfólki við útfærslu heilbrigðisþjónustu. Þau fjölbreyttu erindi sem heilsugæslan fær á sitt borð kalla á að þar starfi fagfólk með fjölbreytta þekkingu. Mikið vantar á að heilsugæslan hafi alla þá hlekki í sinni þjónustukeðju sem þörf er fyrir. Þar er brýnt úr að bæta og auk lækna, hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra, þá kalla þarfir samtímans á að í framlínu heilsugæslunnar starfi líka sálfræðingar, iðjuþjálfar, félagsráðgjafar, sjúkraþjálfarar, fíkniráðgjafar, klínískir lyfjafræðingar og næringarfræðingar svo nokkuð sé nefnt. Vel menntað fagfólk vinnur í krafti styrkleika sinna, þekkir sín takmörk og leitar þá eða vísar til samstarfsfólks eða út fyrir stofnunina eftir því sem við á.Í þágu þjónustu er brýnt að fjölga fagstéttum í heilsugæslunni frekar en að einblína á örfár stéttir. Fyrir hverja og hvað er þessi hugmynd? Fagfélag okkar heimilislækna (FÍH) vinnur að því að koma tilteknum verkefnum s.s. ákveðnum vottorðaskrifum af læknum heilsugæslunnar, annars vegar með því að einfalda og draga úr þörf á vottorðum og hins vegar með því að fá aðrar fagstéttir til að sinna vottorðagerð. Þessi viðleitni FÍH er í takt við það megin markmið þverfaglegs samstarfs, að sinna erindum á viðeigandi þjónustustigi, með öryggi sjúklings, ánægju starfsfólks og hag samfélags í huga. Föstu heimilislæknakerfi gæti mögulega fylgt það að veita lítt heftan aðgang að því fagfólki í heilsugæslunni sem hefur lengsta menntun að baki starfsleyfi sínu og að þekking lækna yrði ekki bara nýtt þar sem hennar er þörf og annað fagfólk getur ekki leyst. Það er tæpast í takt við framangreint markmið þverfaglegs samstarfs og stuðlar vart að sjálfbærni og er kannski bara sóun – eða hvað? Þau sem kalla eftir þessu kerfi telja það þjóna hag sjúklinga, en samkvæmt minni reynslu er það óþörf forræðishyggja, enda ræður fólk vel við að bíða þess læknis sem það vill hitta, vegna erinda sem ekki eru bráð. Læknar, eins og aðrir þjónar skora mishátt á vinsældalista fólks, trúlega bæði með réttu og röngu þar sem faglegur styrkur okkar er eðlilega og sem betur fer á mismunandi sviðum starfsins. Að lokum þetta Sú tíð er liðin að heilbrigðisþjónusta sé hið sama og læknisþjónusta, enda til orðinn fjöldi annarra heilbrigðisfagstétta, hver með sitt þekkingarsvið. Áratugum saman hefur verið litið svo á að heilsuhugtakið innihaldi þrjár sjúkdómsmiðaðar víddir; líkamlega, andlega og félagslega. Ný sýn á hugtakið, svokölluð Jákvæð Heilsa (Positive Health) hefur sömu þrjár víddir en byggir þær á virkni og horfir auk þess mjög til þáttanna þátttöku, lífsgæða og tilgangs í tilvist fólks. Í ljósi þessara skilgreininga sýnist það ansi sérstakt að 60% allra samskipta sjúklinga í heilsugæslunni eru við lækna, 28% við hjúkrunarfræðinga, tæp 3% við sálfræðinga og samskipti við félagsráðgjafa einungis 0,7%. Þegar horft er á þessa tölfræði út frá fyrrnefndum skilgreiningum er eðlilegt að spyrja hvort ekki þurfi, með þarfir fólks og samfélags í huga, að endurskoða skipulag, verkaskiptingu og aðgengi að faglegri þekkingu í heilsugæslunni – eða hvað? Að skikka fólk til að skrá sig á heimilislækni finnst mér vera andstætt teymishugsun og -vinnu, ólíklegt til að stuðla að góðum starfsanda og vinna gegn góðri nýtingu á starfskröftum og færni lækna og annars fagfólks. Miðað við mönnunarstöðu lækna í dag og hvers vænta má í fyrirsjáanlegri framtíð hvað hana varðar, þá mun þetta kerfi líklega mismuna íbúunum. Sumir ná að skrá sig hjá reyndum og staðföstum lækni en aðrir ekki og verða stöðugt að sætta sig við minna reynda lækna m.a. úr hópi námslækna og afleysingalækna. Leiða má að því líkur að þetta síðastnefnda verði ekki síst hlutskipti ýmissa jaðarhópa. Hugmyndina um fastan heimilislækni tel ég óraunhæfa draumsýn og ekki til þess fallna að þjóna hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags. Fremur en að leggja aðal áherslu á það að öll fái sinn heimilislækni þá ætti að mínu mati út frá þörfum einstaklinga, fjölskyldna og samfélags að færa þá áherslu á að auka fjölbreytileika faglegrar þekkingar í framlínu heilsugæslunnar. Aukið beint aðgengi að fagfólki eins og t.d. sálfræðingum, félagsráðgjöfum, iðjuþjálfum og sjúkraþjálfurum tel ég líklegt til að auðvelda og auka áherslur á forvarnir og snemmtæka íhlutun og um leið smám saman draga úr þörf á meðferðarmiðaðri nálgun sem og annars og þriðja stigs þjónustu (sem væri í anda heilsugæslu). Framangreindar áherslur líkt og annað í þessari grein byggir reynslu minni af starfi í heilsugæslu í dreifbýli í nær fjóra áratugi, en ég hef enga reynslu af slíku í þéttbýlinu. Þarfir nútímans og næstu framtíðar kalla á breyttar áherslur og við mótun þeirra þarf aðkomu sem flestra, bæði fagfólks og annarra. Því skrifa ég þennan pistil og ber þrjá hatta við skrifin; faglegan, pólitískan og neytandahatt. Ég hvet sem flest til að blanda sér í umræðuna með einn eða fleiri ofangreinda hatta, eða hvert það annað höfuðfat sem hentar. Höfundur er heimilislæknir og framkvæmdastjóri lækninga í HSA, situr í stjórn Vinstri hreyfingarinnar grænt framboð og síðast en ekki síst líka eiginmaður, faðir, afi og eldri borgari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Vinstri græn Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Pétur Heimisson Heilsugæsla Mest lesið Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson Skoðun Sólarhringur til stefnu Flosi Eiríksson Skoðun Ég kýs mælskan og mannlegan leiðtoga sem rektor Engilbert Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah skrifar Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif til hádegis Bjarni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um hlutverk háskóla – Kjósum Kolbrúnu Ástríður Stefánsdóttir skrifar Skoðun Nei, við skulum ekki kaupa handa þeim fleiri vopn Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Tímaskekkjan skólaíþróttir Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar fíllinn byltir sér.... Gunnar Pálsson skrifar Skoðun Leyfi til að syrgja Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Kominn tími til að þingmenn axli ábyrgð Björn Ólafsson skrifar Skoðun VR-members, exercise your right to vote! Christopher Eva skrifar Skoðun Stöðvum það sem gott er Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Kjósum Kolbrúnu – Styrk stjórnun á tímum breytinga Margrét Sigrún Sigurðardóttir skrifar Skoðun Vanfjármögnun Háskóla Íslands verður að breyta Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Er þetta satt eða heyrði ég þetta bara nógu oft? Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Stöndum með börnum Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun „Án orku verður ekki hagvöxtur“ Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Ég kýs mælskan og mannlegan leiðtoga sem rektor Engilbert Sigurðsson skrifar Skoðun Almannaréttur er sá réttur sem almenningi er áskilinn í lögum til frjálsra afnota af landi og landsgæðum Skírnir Garðarson skrifar Skoðun Flosa í formanninn Jónas Már Torfason skrifar Skoðun VR á krossgötum - félagsmenn verða að hafna sundrungu Harpa Sævarsdóttir skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist þegar á brattann sækir Gunnar Úlfarsson skrifar Skoðun Sólarhringur til stefnu Flosi Eiríksson skrifar Skoðun Takk fyrir stuðninginn félagsfólk VR Þorsteinn Skúli Sveinsson skrifar Skoðun Heili ungmenna á samfélagsmiðlum – hefur endurvírun átt sér stað í heila heillar kynslóðar? Þórhildur Halldórsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni og mikilvægi háskóla Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Að kenna eða ekki kenna Helga Margrét Marzellíusardóttir skrifar Sjá meira
Hvað er sóun og hvað sjálfbært? Á þeim rúmu 36 árum sem ég hef starfað sem sérfræðingur í heimilislækningum, hefur verið mismikil umræða/áhersla á það að sérhver eigi sinn heimilislækni. Með hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags í huga tel ég aðra nálgun betri a.m.k. í dreifbýli. Þar hef ég hef starfað allan minn starfsferil í aðstæðum þar sem læknir ber ábyrgð á allri læknisþjónustu allan sólarhringinn fyrir íbúa og gesti viðkomandi svæðis. Við upphaf minnar starfsævi þrýsti fagfélag okkar heimilislækna á að hver íbúi ætti sinn heimilislækni. Við, læknar á Egilsstöðum þá, töldum óraunhæft að bjóða slíkt fyrirkomulag og það hefur aldrei verið tekið upp á Austurlandi, fremur en á mörgum öðrum landsvæðum.Í könnunum er gjarnan spurt hverra úrbóta sé þörf í heilsugæslunni og meðal svarmöguleika er oftast „að fá fastan heimilislækni“, sem mörg velja. Ósk um heimilislækni er því oft eignuð almennum borgurum, sem er rétt á sinn hátt, en líka mögulega afleiðing þess hvernig og hvers er spurt og hvers ekki. Með föstum heimilislækni fæst öryggi og traust, sem við viljum auðvitað öll hafa í samskiptum okkar við heilbrigðiskerfið. Ég tel raunhæfara að skapa þær aðstæður sem leiða af sér öryggi og traust með því að hver eigi sér tengilið í þverfaglegu teymi á sinni heilsugæslustöð. Hvar kreppir skóinn raunverulega? Mönnunarvandi er helsta áskorun í heilbrigðisþjónustu og alþjóðleg samkeppni ríkir um fagmenntað fólk. Æ meiri áhersla er á teymishugsun og teymisvinnu í menntun og þjálfun heilbrigðisstétta, að vinna þvert á stéttir og að sinna erindum á hæfandi þjónustustigi, en hvorki of né van, enda er það hvoru tveggja varasamt. Virkjun á einmitt þessu, langt umfram það sem áður þekktist, var mikilvægur hluti viðbragðs okkar og velgengni í Covid-19 faraldrinum. Með hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags í huga þarf alltaf að taka tillit til þessa skorts á fagfólki við útfærslu heilbrigðisþjónustu. Þau fjölbreyttu erindi sem heilsugæslan fær á sitt borð kalla á að þar starfi fagfólk með fjölbreytta þekkingu. Mikið vantar á að heilsugæslan hafi alla þá hlekki í sinni þjónustukeðju sem þörf er fyrir. Þar er brýnt úr að bæta og auk lækna, hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra, þá kalla þarfir samtímans á að í framlínu heilsugæslunnar starfi líka sálfræðingar, iðjuþjálfar, félagsráðgjafar, sjúkraþjálfarar, fíkniráðgjafar, klínískir lyfjafræðingar og næringarfræðingar svo nokkuð sé nefnt. Vel menntað fagfólk vinnur í krafti styrkleika sinna, þekkir sín takmörk og leitar þá eða vísar til samstarfsfólks eða út fyrir stofnunina eftir því sem við á.Í þágu þjónustu er brýnt að fjölga fagstéttum í heilsugæslunni frekar en að einblína á örfár stéttir. Fyrir hverja og hvað er þessi hugmynd? Fagfélag okkar heimilislækna (FÍH) vinnur að því að koma tilteknum verkefnum s.s. ákveðnum vottorðaskrifum af læknum heilsugæslunnar, annars vegar með því að einfalda og draga úr þörf á vottorðum og hins vegar með því að fá aðrar fagstéttir til að sinna vottorðagerð. Þessi viðleitni FÍH er í takt við það megin markmið þverfaglegs samstarfs, að sinna erindum á viðeigandi þjónustustigi, með öryggi sjúklings, ánægju starfsfólks og hag samfélags í huga. Föstu heimilislæknakerfi gæti mögulega fylgt það að veita lítt heftan aðgang að því fagfólki í heilsugæslunni sem hefur lengsta menntun að baki starfsleyfi sínu og að þekking lækna yrði ekki bara nýtt þar sem hennar er þörf og annað fagfólk getur ekki leyst. Það er tæpast í takt við framangreint markmið þverfaglegs samstarfs og stuðlar vart að sjálfbærni og er kannski bara sóun – eða hvað? Þau sem kalla eftir þessu kerfi telja það þjóna hag sjúklinga, en samkvæmt minni reynslu er það óþörf forræðishyggja, enda ræður fólk vel við að bíða þess læknis sem það vill hitta, vegna erinda sem ekki eru bráð. Læknar, eins og aðrir þjónar skora mishátt á vinsældalista fólks, trúlega bæði með réttu og röngu þar sem faglegur styrkur okkar er eðlilega og sem betur fer á mismunandi sviðum starfsins. Að lokum þetta Sú tíð er liðin að heilbrigðisþjónusta sé hið sama og læknisþjónusta, enda til orðinn fjöldi annarra heilbrigðisfagstétta, hver með sitt þekkingarsvið. Áratugum saman hefur verið litið svo á að heilsuhugtakið innihaldi þrjár sjúkdómsmiðaðar víddir; líkamlega, andlega og félagslega. Ný sýn á hugtakið, svokölluð Jákvæð Heilsa (Positive Health) hefur sömu þrjár víddir en byggir þær á virkni og horfir auk þess mjög til þáttanna þátttöku, lífsgæða og tilgangs í tilvist fólks. Í ljósi þessara skilgreininga sýnist það ansi sérstakt að 60% allra samskipta sjúklinga í heilsugæslunni eru við lækna, 28% við hjúkrunarfræðinga, tæp 3% við sálfræðinga og samskipti við félagsráðgjafa einungis 0,7%. Þegar horft er á þessa tölfræði út frá fyrrnefndum skilgreiningum er eðlilegt að spyrja hvort ekki þurfi, með þarfir fólks og samfélags í huga, að endurskoða skipulag, verkaskiptingu og aðgengi að faglegri þekkingu í heilsugæslunni – eða hvað? Að skikka fólk til að skrá sig á heimilislækni finnst mér vera andstætt teymishugsun og -vinnu, ólíklegt til að stuðla að góðum starfsanda og vinna gegn góðri nýtingu á starfskröftum og færni lækna og annars fagfólks. Miðað við mönnunarstöðu lækna í dag og hvers vænta má í fyrirsjáanlegri framtíð hvað hana varðar, þá mun þetta kerfi líklega mismuna íbúunum. Sumir ná að skrá sig hjá reyndum og staðföstum lækni en aðrir ekki og verða stöðugt að sætta sig við minna reynda lækna m.a. úr hópi námslækna og afleysingalækna. Leiða má að því líkur að þetta síðastnefnda verði ekki síst hlutskipti ýmissa jaðarhópa. Hugmyndina um fastan heimilislækni tel ég óraunhæfa draumsýn og ekki til þess fallna að þjóna hag sjúklinga, starfsfólks og samfélags. Fremur en að leggja aðal áherslu á það að öll fái sinn heimilislækni þá ætti að mínu mati út frá þörfum einstaklinga, fjölskyldna og samfélags að færa þá áherslu á að auka fjölbreytileika faglegrar þekkingar í framlínu heilsugæslunnar. Aukið beint aðgengi að fagfólki eins og t.d. sálfræðingum, félagsráðgjöfum, iðjuþjálfum og sjúkraþjálfurum tel ég líklegt til að auðvelda og auka áherslur á forvarnir og snemmtæka íhlutun og um leið smám saman draga úr þörf á meðferðarmiðaðri nálgun sem og annars og þriðja stigs þjónustu (sem væri í anda heilsugæslu). Framangreindar áherslur líkt og annað í þessari grein byggir reynslu minni af starfi í heilsugæslu í dreifbýli í nær fjóra áratugi, en ég hef enga reynslu af slíku í þéttbýlinu. Þarfir nútímans og næstu framtíðar kalla á breyttar áherslur og við mótun þeirra þarf aðkomu sem flestra, bæði fagfólks og annarra. Því skrifa ég þennan pistil og ber þrjá hatta við skrifin; faglegan, pólitískan og neytandahatt. Ég hvet sem flest til að blanda sér í umræðuna með einn eða fleiri ofangreinda hatta, eða hvert það annað höfuðfat sem hentar. Höfundur er heimilislæknir og framkvæmdastjóri lækninga í HSA, situr í stjórn Vinstri hreyfingarinnar grænt framboð og síðast en ekki síst líka eiginmaður, faðir, afi og eldri borgari.
Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar
Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Almannaréttur er sá réttur sem almenningi er áskilinn í lögum til frjálsra afnota af landi og landsgæðum Skírnir Garðarson skrifar
Skoðun Heili ungmenna á samfélagsmiðlum – hefur endurvírun átt sér stað í heila heillar kynslóðar? Þórhildur Halldórsdóttir skrifar