Skoðun

Neyðar­mót­takan; fyrir þol­endur fram­hjá­halds

Guðný S. Bjarnadóttir skrifar

„Viðbrögð vitnis A við atburðum aðfaranætur 25. júní 2023 og eftirfarandi áhrif á hana, sem framangreind vitni lýstu með greinargóðum og trúverðugum hætti fyrir dómi, geta vel samrýmst því að A hafi orðið fyrir kynferðisofbeldi af hálfu ákærða umrædda nótt, líkt og hún sjálf segir. Geta áhrifin og viðbrögðin þannig rennt stoðum undir það að framburður A, hvað varðar meint brot, sé réttur.

Ákærði hefur á móti sagt að viðbrögð A geti allt eins átt þá skýringu að hún hafi þjáðst af samviskubiti vegna framhjáhalds, en þau hafi bæði átt maka þegar þetta var. Kvaðst ákærði þekkja að samviskubit fylgdi framhjáhaldi.“

Ofangreint er tekið úr nýlegum dómi. Þrátt fyrir að dómari trúi að brotaþoli hafi orðið fyrir kynferðisofbeldi vegna þess að hún beri öll einkenni þess, þá fær ákærði samt að smætta ofbeldið í meint framhjáhald. Það er hins vegar ekki verið að rétta yfir manninum fyrir meint framhjáhald. Þá velti ég fyrir mér hvernig fabúleringar hins ákærða hafi meira vægi en upplifun og orð brotaþola og vitna. Einnig virðist það engin áhrif hafa á sekt hins ákærða að brotaþoli glími við margvíslegar afleiðingar af ofbeldinu.

Erfið og niðurlægjandi skilyrði gagnvart brotaþolum

Þolendur í kynferðisbrotamálum sem kæra brotin þurfa að vaða eld og brennistein til að komast í gegn um kerfið og uppfylla ótal skilyrði sem sakborningar fá að njóta vafans með. Brotaþolar þurfa helst að mæta á neyðarmóttökuna og gangast undir erfiða og niðurlægjandi læknisskoðun til að skrásetja áverka séu þeir til staðar. Því næst þarf brotaþoli að gefa skýrslu á sama tíma og viðkomandi er í miklu áfalli. Þá þarf skýrslan að vera óaðfinnanleg, allar tímasetningar helst upp á mínútu og allar lýsingar á verknaðinum nákvæmar. Svo þarf að komast að því hvort að málið uppfylli kröfur til að hægt sé að gefa út ákæru eða málið fellt niður.

Ef málið nær í réttarsal þá má búast við því að neitun ákærða vegi þyngra en sönnunarbyrði sem þolandi hefur máli sínu til stuðnings. Það má nefna að neitun sakbornings vegur meira en upplifunin brotaþola af ofbeldinu, áverkar, áfallastreita og vitnisburður. Við höfum einnig séð dóma þar sem játning í skilaboðum dugði ekki til. Túlkun ákærða á atvikum málsins er oftast ekki véfengin og í stað þess að rétta yfir þeim ákærða er gripið í orð gegn orði. Já, þetta er orð gegn orði ef það á að hunsa öll gögn og framburði sem styðja við efni ákærunnar.

Sýknudómar vegna þekkingarleysis dómara á áfallaviðbrögðum

Það er með ólíkindum að árið 2024 séum við enn að lesa svona dóma. Sýknudóma vegna þess að brotaþoli gat ekki lýst því nákvæmlega hvernig ákærði klæddi hana úr pleðurbuxunum. Sýknudóma vegna þess að þrír dómarar sáu misræmi í frásögn brotaþola sem hlaut lífshættulega áverka í leggöngum. Svo miklar voru blæðingarnar að hún þurfti að gangast undir aðgerð, en hún á að geta munað hvert smáatriði árásarinnar. Sýknudóma vegna þess að dómari álítur að ekki sé vafi á að brotið hefur verið á brotaþola, þá þykir dómara varhugavert að telja að manninum hafi hlotið að vera ljóst að hann gengi gegn vilja konunnar. Ekki er hægt að refsa fyrir gáleysisbrot í þessum brotaflokki samkvæmt lögum og ber því að sýkna manninn. Sakborningar neita alltaf sök og við fáum að heyra ósanninda-þvætting um að þetta hafi verið harkalegt kynlíf, sem brotaþoli meira að segja bað um!

Þrátt fyrir lokað þinghald í kynferðisbrotamálum, eru svo nær allar upplýsingar málsins ásamt ítarlegum lýsingum á brotinu gerð aðgengilegt almenningi. Fæst lesa dómana heldur láta sér nægja að rökræða í ummælakerfum fréttamiðla um trúverðugleika brotaþola og gera sér upp skoðanir á málum án þekkingar. Oftast er niðurstaðan sú að hún hljóti að hafa logið þar sem málið endaði með sýknu.

„Rétta“ leiðin virkar einfaldlega ekki

Konur leita réttar síns vegna þess að það er brotið á þeim. Þær sækja rétt sinn eins og samfélagið er alltaf að segja þeim að gera. Kærðu til lögreglu og farðu „réttu“ leiðina!

„Rétta“ leiðin annars vegar veltur á því að lögreglan vinni rannsókn málsins almennilega og hins vegar huglægu mati dómara um hvað skiptir máli hverju sinni. Ef mat dómara er að trúverðugleiki brotaþola trompar ekki fabúleringar ákærða, þá stendur það. Það er, ef málið kemst svo langt og er ekki einfaldlega fellt niður á rannsóknarstigi. Sakfellingarhlutfallið á Íslandi í kynferðisbrotamálum er 3.48% vegna þess að dómarar meðal annars sýna algjört þekkingarleysi á áfallaviðbrögðum brotaþola.

Eitt er víst að engin kona leitar til Neyðarmóttökunnar vegna framhjáhalds.

Höfundur er stjórnarformaður Hagsmunasamtaka brotaþola.




Skoðun

Sjá meira


×