Lofsvert framtak ÖBÍ, BSRB og ASÍ Ögmundur Jónasson skrifar 12. september 2024 07:03 Góð vinkona mín brást ævinlega ókvæða við þegar sagt var í hennar áheyrn að þjóðfélagið væri að breytast. Nei, sagði hún þá ákveðið, þjóðfélagið er ekki að breytast, það er verið að breyta því, það eru alltaf gerendur. Hvort tveggja er náttúrlega rétt, annars vegar að þjóðfélagið tekur breytingum og svo er hitt að það eru alltaf einhverjir sem standa á bak við þessar breytingar. Og þegar um er að ræða grundvallarbreytingar sem snerta þjóðfélagið allt - okkur öll – þá er mikilvægt að við látum okkur þessar breytingar varða áður en það er um seinan, greinum hagsmuni og rýnum í hvað búi að baki. Hægt og hljótt og án umræðu Hér horfi ég sérstaklega til markaðsvæðingar heilbrigðisþjónustunnar sem gerist hægt og hljóðlega og í mörgum skrefum og yfirleitt án slíkrar umræðu.Það var til dæmis ekki mikil umræða sem fram fór í þjóðfélaginu – hvorki utan þings né innan - þegar sú stefnubreyting var gerð á síðasta ári að ríkið skyldi draga sig út úr eignarhaldi á húsnæði öldrunarstofnana. Þarna hefði þurft að spyrja hvaða hagsmunum þetta kæmi til með að þjóna og kynni svo að vera að þetta væri skref í samræmdu göngulagi til frekari markaðsvæðingar innan þessa geira. Lærum af reynslunni Hér þarf að læra af reynslunni eins og kostur er. Staðreyndin er sú að stefnan sem virðist hafa verið tekin hér á landi á sér fyrirmynd annars staðar og kemur þá Svíþjóð upp í hugann. Fyrir réttum tuttugu árum kom hingað til lands í boði BSRB Göran Dahlgren fyrrum stjórnandi lýðheilsuskrifstofu sænska heilbrigðisráðuneytisins, handhafi norrænu lýðheilsuverðlaunanna og höfundur fjölmargra bóka um lýðheilsumál. Á opnum fundi sagði hann frá þróun mála í heimalandi sínu. Ég minnist áhrifaríkra varnaðarorða hans gegn markaðsvæðingu heilbrigðiskerfisins og benti hann á líklegar afleiðingar.Fyrirlestur Dahlgrens var gefinn út í smábæklingi sem fór víða. Nú er Dahlgren mættur til Íslands á ný og nú í boði BSRB, ASÍ og Öryrkjabandlags Íslands. Með honum í för er Lisa Pelling, sem rannsakað hefur þessi mál og látið frá sér heyra í sænskri þjóðmálaumræðu. Og hver er svo reynslan? Og nú er spurningin hver er reynsla Svía af þeirri þróun sem Dahlgren sá í gerjun undir lok síðustu aldar? Frá þessu munu hann og Lisa Pelling greina á málþingi á fimmtudag kl 14 í Eddu, húsi íslenskunnar, en málstofan er auglýst á vefsíðum heildarsamtaka launafólks og Öryrkjabandalags Íslands.Í bæklingi eftir Dahlgren og Pelling sem þessi samtök hafa gefið út og kallast Jafnrétti í heilbrigðiskerfinu segir meðal annars í samantekt: Dreifir sér eins og veira „Undanfarna þrjá áratugi hefur sænska velferðarkerfið tekið miklum breytingum til hins verra fyrir aldraða, öryrkja, mikið veika sjúklinga og þá sem minna mega sín.Þessi þróun hófst í byrjun tíunda áratugar 20. aldar þegar hagnaðardrifnum fyrirtækjum var opnuð leið að sænsku velferðarþjónustunni – heilbrigðisþjónustu, skólum og umönnun – sem fram til þessa hafði verið rekin með skattfé úr almannasjóðum. Áhrifa markaðshyggju gætti í sífellt ríkara mæli í skipulagi og fjármögnun heilbrigðisþjónustunnar og leiddi þar eitt af öðru. Og þegar svo var komið að rekstrareiningum heilbrigðisþjónustunnar var gert að keppa sín á milli var þess skammt að bíða að einkafyrirtæki kæmu til sögunnar og þar með fjárfestar og einkasjúkratryggingar.Samhliða þessari þróun nálgaðist heilbrigðisþjónusta sem rekin er á vegum hins opinbera sífellt meira markaðinn og hina svokölluðu „new public management“ hugmyndafræði. Samkvæmt þeirri hugmyndafræði er ætlast til þess að heilsugæslustöðvar og sérfræðiþjónusta lækna, á vegum hins opinbera, fjármagni starfsemi sína samkvæmt reiknilíkani sem byggist á því að þjónustan standist samkeppnisverð. Arðsemissjónarmið hafa þannig sífellt sótt á innan almannaþjónustunnar og arðsemiskrafan – að allt þurfi að borga sig – hefur dreift sér eins og veira um allt heilbrigðiskerfið sem samfélagið rekur.“ Stöldrum við og ræðum málið Getur verið að Íslendingar séu að stefna í þessa sömu átt? Ef svo er hlýtur það að teljast vera lágmarkskrafa að efnt verði til umræðu um þessar breytingar áður en lengra er haldið. Þetta málþing er greinilega tilraun til að örva slíka umræðu og eiga ÖBÍ, BSRB og ASÍ lof skilið fyrir framtakið. Ögmundur Jónasson Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ögmundur Jónasson ASÍ Stéttarfélög Heilbrigðismál Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Góð vinkona mín brást ævinlega ókvæða við þegar sagt var í hennar áheyrn að þjóðfélagið væri að breytast. Nei, sagði hún þá ákveðið, þjóðfélagið er ekki að breytast, það er verið að breyta því, það eru alltaf gerendur. Hvort tveggja er náttúrlega rétt, annars vegar að þjóðfélagið tekur breytingum og svo er hitt að það eru alltaf einhverjir sem standa á bak við þessar breytingar. Og þegar um er að ræða grundvallarbreytingar sem snerta þjóðfélagið allt - okkur öll – þá er mikilvægt að við látum okkur þessar breytingar varða áður en það er um seinan, greinum hagsmuni og rýnum í hvað búi að baki. Hægt og hljótt og án umræðu Hér horfi ég sérstaklega til markaðsvæðingar heilbrigðisþjónustunnar sem gerist hægt og hljóðlega og í mörgum skrefum og yfirleitt án slíkrar umræðu.Það var til dæmis ekki mikil umræða sem fram fór í þjóðfélaginu – hvorki utan þings né innan - þegar sú stefnubreyting var gerð á síðasta ári að ríkið skyldi draga sig út úr eignarhaldi á húsnæði öldrunarstofnana. Þarna hefði þurft að spyrja hvaða hagsmunum þetta kæmi til með að þjóna og kynni svo að vera að þetta væri skref í samræmdu göngulagi til frekari markaðsvæðingar innan þessa geira. Lærum af reynslunni Hér þarf að læra af reynslunni eins og kostur er. Staðreyndin er sú að stefnan sem virðist hafa verið tekin hér á landi á sér fyrirmynd annars staðar og kemur þá Svíþjóð upp í hugann. Fyrir réttum tuttugu árum kom hingað til lands í boði BSRB Göran Dahlgren fyrrum stjórnandi lýðheilsuskrifstofu sænska heilbrigðisráðuneytisins, handhafi norrænu lýðheilsuverðlaunanna og höfundur fjölmargra bóka um lýðheilsumál. Á opnum fundi sagði hann frá þróun mála í heimalandi sínu. Ég minnist áhrifaríkra varnaðarorða hans gegn markaðsvæðingu heilbrigðiskerfisins og benti hann á líklegar afleiðingar.Fyrirlestur Dahlgrens var gefinn út í smábæklingi sem fór víða. Nú er Dahlgren mættur til Íslands á ný og nú í boði BSRB, ASÍ og Öryrkjabandlags Íslands. Með honum í för er Lisa Pelling, sem rannsakað hefur þessi mál og látið frá sér heyra í sænskri þjóðmálaumræðu. Og hver er svo reynslan? Og nú er spurningin hver er reynsla Svía af þeirri þróun sem Dahlgren sá í gerjun undir lok síðustu aldar? Frá þessu munu hann og Lisa Pelling greina á málþingi á fimmtudag kl 14 í Eddu, húsi íslenskunnar, en málstofan er auglýst á vefsíðum heildarsamtaka launafólks og Öryrkjabandalags Íslands.Í bæklingi eftir Dahlgren og Pelling sem þessi samtök hafa gefið út og kallast Jafnrétti í heilbrigðiskerfinu segir meðal annars í samantekt: Dreifir sér eins og veira „Undanfarna þrjá áratugi hefur sænska velferðarkerfið tekið miklum breytingum til hins verra fyrir aldraða, öryrkja, mikið veika sjúklinga og þá sem minna mega sín.Þessi þróun hófst í byrjun tíunda áratugar 20. aldar þegar hagnaðardrifnum fyrirtækjum var opnuð leið að sænsku velferðarþjónustunni – heilbrigðisþjónustu, skólum og umönnun – sem fram til þessa hafði verið rekin með skattfé úr almannasjóðum. Áhrifa markaðshyggju gætti í sífellt ríkara mæli í skipulagi og fjármögnun heilbrigðisþjónustunnar og leiddi þar eitt af öðru. Og þegar svo var komið að rekstrareiningum heilbrigðisþjónustunnar var gert að keppa sín á milli var þess skammt að bíða að einkafyrirtæki kæmu til sögunnar og þar með fjárfestar og einkasjúkratryggingar.Samhliða þessari þróun nálgaðist heilbrigðisþjónusta sem rekin er á vegum hins opinbera sífellt meira markaðinn og hina svokölluðu „new public management“ hugmyndafræði. Samkvæmt þeirri hugmyndafræði er ætlast til þess að heilsugæslustöðvar og sérfræðiþjónusta lækna, á vegum hins opinbera, fjármagni starfsemi sína samkvæmt reiknilíkani sem byggist á því að þjónustan standist samkeppnisverð. Arðsemissjónarmið hafa þannig sífellt sótt á innan almannaþjónustunnar og arðsemiskrafan – að allt þurfi að borga sig – hefur dreift sér eins og veira um allt heilbrigðiskerfið sem samfélagið rekur.“ Stöldrum við og ræðum málið Getur verið að Íslendingar séu að stefna í þessa sömu átt? Ef svo er hlýtur það að teljast vera lágmarkskrafa að efnt verði til umræðu um þessar breytingar áður en lengra er haldið. Þetta málþing er greinilega tilraun til að örva slíka umræðu og eiga ÖBÍ, BSRB og ASÍ lof skilið fyrir framtakið. Ögmundur Jónasson
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun