Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir og Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifa 8. maí 2024 10:31 Nú á tímum gervigreindar, gríðarlegs áreitis samfélagsmiðla, örra samfélagbreytinga og krafna um að fréttir berist strax, stundum án mikillar ígrundunar, er mikilvægt að efla stafræna borgaravitund. Með stafrænni borgaravitund er átt við það að hafa þá þekkingu og færni sem þarf til að sýna ábyrga hegðun þegar tækni er notuð eða þegar verið er í stafrænu umhverfi. Nauðsynlegt er að við öll höfum yfir vissri færni að ráða þegar kemur að stafrænu læsi og afar mikilvægt er að unga fólkið okkar fái kennslu í þessari stafrænu lífsleikni. Samhliða því þarf að virkja gagnrýna hugsun til að hægt sé að átta sig á hvað er að marka og hverju á að trúa í þessari flóknu veröld upplýsinga en lesa ekki aðeins fyrirsagnir og draga þannig misgóðar ályktanir. Gervigreindin hefur tröllriðið öllu síðustu mánuði, þróunin er ofurhröð og hún er ýmist lofuð eða löstuð. Því er nauðsynlegt að hafa í huga hvað hún er og hvernig hún virkar. Hugtakið gervigreind er notað um tækni sem þróuð hefur verið til að líkja eftir mannlegri greind. Hún er þjálfuð í að læra, túlka og vinna að verkefnum líkt og manneskja. Gjarnan er átt við spjallgreind (Chat GPT, Jasper, Personal AI, Claude, Bing, Gemini og fl.) þegar rætt er um gervigreind og forritin spretta upp líkt og gorkúlur. Spjallgreindin svarar spurningum með tilvísun í efni á netinu og safnar gögnum víða að á ógnarhraða. Hún er sannarlega ekki alvitur heldur nýtir hún upplýsingar sem eru þegar til staðar og svarar líkt og um manneskju sé að ræða. Við höfum reyndar stuðst við gervigreind í þónokkurn tíma enda finnst hún í símum, leitarvélum og öðrum forritum sem við þekkjum og notum. Aðgengi okkar almennings að þessari tækni er mikið, svo til óheft, kostnaðarlítið og hún er auðveld í notkun. Ótal tækifæri eru fólgin í notkun gervigreindar, til dæmis er hægt að spyrja spurninga og fá svar um hæl um allt milli himins og jarðar. Hún getur einfaldað, flýtt fyrir og stungið upp á ótal hugmyndum eða útfærslum að nánast hverju sem er. Einnig getur hún komið með tillögur, sett upp kvarða, unnið texta út frá dæmum eða óskum, sett fram spurningalista, samið tónlist eða lagatexta, útbúið mynd eftir fyrirmælum og í raun gert allt það sem okkur dettur í hug. Þannig getur hún hjálpað okkur að forma eigin hugsanir, bæta við fyrri þekkingu eða komið okkur af stað við hvers kyns verkefni svo dæmi séu tekin. En gervigreindin hefur þó þann löst eða galla að hún tekur saman allar upplýsingar, góðar og slæmar og ber þær hráar á borð. Hana skortir nefnilega gagnrýna, mannlega hugsun og hún tekur ekki tillit til breytileika og þeirrar dýptar sem mannlegur texti eða verkefni taka til. Því þarf að umgangast hana með varúð, með gagnrýna hugsun að leiðarljósi og alltaf sannreyna heimildir og upptök texta. Sjálf segir gervigreindin aðspurð að möguleikar hennar séu óteljandi og byggi á því hvernig hún sé formuð og hvaða gögnum hún hefur aðgang að. Hins vegar segist hún sjálf ekki vera fullkomin og líki ekki algjörlega eftir mannlegri greind því takmarkanir séu á skilningi hennar og getu, en hún læri stöðugt af þeim gögnum sem henni eru veitt. Gervigreind er komin til að vera og við sem samfélag þurfum að umgangast hana með þeim tækifærum og hættum sem henni fylgja. Í stefnu Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs er minnt á að ný tækni geti haft ófyrirséðar afleiðingar, bæði neikvæðar og jákvæðar, til dæmis með tilkomu gervigreindar. Því erum við sammála og minnum um leið á að hlutverk stjórnvalda er að sjá til þess að slík framþróun tækninnar gangi ekki á umhverfi, lífskjör eða stöðu fólks og að ávinningur vegna hennar dreifist með réttlátum hætti. Við fögnum því að hún getur talað íslensku og vonandi verður svo áfram, því það er stór þáttur í vernd tungumálsins okkar. Mikilvægt er að skólakerfið sjái möguleikana sem í gervigreindinni felast en fyrir nemendur getur hún verið eins og námsfélagi sem styður við einstaklingsmiðað nám. Fyrir kennara getur gervigreindin t.d. nýst við námsmat og stutt við fjölbreyttari kennsluaðferðir sem virkja nemendur með nýjum hætti. Nauðsynlegt er að kenna bæði nemendum og kennurum á verkfærið til að nýting gervigreindar í námi verði betri, sem og að minna á gagnrýna hugsun við notkun þess. Rétt eins og kennsla í stafrænni borgaravitund er nauðsynleg í grunnskólum, til að leiða unga fólkið okkar á öruggan hátt inn í það stafræna umhverfi sem er þegar orðinn stór hluti af þeirra daglegu lífi. Í stefnu Íslands um gervigreind sem unnin var á vegum Forsætisráðuneytisins 2021 er margt gott og gagnlegt. Í kaflanum Menntun í takt við tímann segir: ,,Bent er á þau atriði sem mikilvægust eru til að tryggja að menntakerfi styðji við uppbyggilega og siðferðislega þróun við innleiðingu og notkun gervigreindar á komandi árum og áratugum. Áhersla er á læsi og gagnrýna hugsun, uppbyggingu sérhæfingar, fjölgun tæknimenntaðra og möguleika í notkun gervigreindar til kennslu.” Við tökum heilshugar undir þetta og köllum eftir að markviss aðgerðaáætlun líti dagsins ljós sem fyrst (og þó fyrr hefði verið) Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið, sem fer með málefni gervigreindar, hóf vinnu við aðgerðaáætlun á sviði gervigreindar í nóvember 2023. Nú ríður á að ljúka þeirri vinnu og gera það vel. Við köllum eftir ábyrgum tökum á þessari öflugu tækni og að tryggt sé að við stjórnum henni en hún ekki okkur. Álfhildur Leifsdóttir, kerfisfræðingur og grunnskólakennari, formaður Sveitarstjórnarráðs VG og stjórnarkona í Vinstrihreyfingunni - grænu framboði. Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir, leik- og grunnskólakennari, oddviti VG í Suðurkjördæmi og stjórnarkona í Vinstrihreyfingunni - grænu framboði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Gervigreind Álfhildur Leifsdóttir Mest lesið Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson Skoðun Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli tvö: Eiskrandi kröfur Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Palestína er að verja sig, ekki öfugt Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson skrifar Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer skrifar Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson skrifar Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Fjármagna áfram hernað Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson skrifar Skoðun Fasteignaviðskipti – tímabært að endurskoða leikreglurnar? Hlynur Júlísson skrifar Skoðun Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar Skoðun Jöfn vernd fyrir öll börn í veröldinni Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Byggð í Norðvesturkjördæmi: lífæð framtíðar Íslands Ragnar Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hverju hef ég stjórn á? Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Metnaður eða metnaðarleysi? Sumarrós Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Þetta er allt í vinnslu“ María Pétursdóttir skrifar Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifar Skoðun Iðnaðarstefna – stökkpallur inn í næsta hagvaxtarskeið Sigurður Hannesson skrifar Skoðun Hættum að bregðast íslensku hryssunni Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Börnin bíða meðan lausnin stendur auð Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Áður en það verður of seint María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Lygin lekur niður á hökuna Jón Daníelsson skrifar Skoðun Líflínan Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ríkisfyrirtæki sem virðir ekki æðsta valdið Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Neikvæðni í garð sjávarútvegs á Íslandi – orsakir og afleiðingar Kristín Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Við erum hafið Guillaume Bazard skrifar Skoðun Deja Vu Sverrir Agnarsson skrifar Sjá meira
Nú á tímum gervigreindar, gríðarlegs áreitis samfélagsmiðla, örra samfélagbreytinga og krafna um að fréttir berist strax, stundum án mikillar ígrundunar, er mikilvægt að efla stafræna borgaravitund. Með stafrænni borgaravitund er átt við það að hafa þá þekkingu og færni sem þarf til að sýna ábyrga hegðun þegar tækni er notuð eða þegar verið er í stafrænu umhverfi. Nauðsynlegt er að við öll höfum yfir vissri færni að ráða þegar kemur að stafrænu læsi og afar mikilvægt er að unga fólkið okkar fái kennslu í þessari stafrænu lífsleikni. Samhliða því þarf að virkja gagnrýna hugsun til að hægt sé að átta sig á hvað er að marka og hverju á að trúa í þessari flóknu veröld upplýsinga en lesa ekki aðeins fyrirsagnir og draga þannig misgóðar ályktanir. Gervigreindin hefur tröllriðið öllu síðustu mánuði, þróunin er ofurhröð og hún er ýmist lofuð eða löstuð. Því er nauðsynlegt að hafa í huga hvað hún er og hvernig hún virkar. Hugtakið gervigreind er notað um tækni sem þróuð hefur verið til að líkja eftir mannlegri greind. Hún er þjálfuð í að læra, túlka og vinna að verkefnum líkt og manneskja. Gjarnan er átt við spjallgreind (Chat GPT, Jasper, Personal AI, Claude, Bing, Gemini og fl.) þegar rætt er um gervigreind og forritin spretta upp líkt og gorkúlur. Spjallgreindin svarar spurningum með tilvísun í efni á netinu og safnar gögnum víða að á ógnarhraða. Hún er sannarlega ekki alvitur heldur nýtir hún upplýsingar sem eru þegar til staðar og svarar líkt og um manneskju sé að ræða. Við höfum reyndar stuðst við gervigreind í þónokkurn tíma enda finnst hún í símum, leitarvélum og öðrum forritum sem við þekkjum og notum. Aðgengi okkar almennings að þessari tækni er mikið, svo til óheft, kostnaðarlítið og hún er auðveld í notkun. Ótal tækifæri eru fólgin í notkun gervigreindar, til dæmis er hægt að spyrja spurninga og fá svar um hæl um allt milli himins og jarðar. Hún getur einfaldað, flýtt fyrir og stungið upp á ótal hugmyndum eða útfærslum að nánast hverju sem er. Einnig getur hún komið með tillögur, sett upp kvarða, unnið texta út frá dæmum eða óskum, sett fram spurningalista, samið tónlist eða lagatexta, útbúið mynd eftir fyrirmælum og í raun gert allt það sem okkur dettur í hug. Þannig getur hún hjálpað okkur að forma eigin hugsanir, bæta við fyrri þekkingu eða komið okkur af stað við hvers kyns verkefni svo dæmi séu tekin. En gervigreindin hefur þó þann löst eða galla að hún tekur saman allar upplýsingar, góðar og slæmar og ber þær hráar á borð. Hana skortir nefnilega gagnrýna, mannlega hugsun og hún tekur ekki tillit til breytileika og þeirrar dýptar sem mannlegur texti eða verkefni taka til. Því þarf að umgangast hana með varúð, með gagnrýna hugsun að leiðarljósi og alltaf sannreyna heimildir og upptök texta. Sjálf segir gervigreindin aðspurð að möguleikar hennar séu óteljandi og byggi á því hvernig hún sé formuð og hvaða gögnum hún hefur aðgang að. Hins vegar segist hún sjálf ekki vera fullkomin og líki ekki algjörlega eftir mannlegri greind því takmarkanir séu á skilningi hennar og getu, en hún læri stöðugt af þeim gögnum sem henni eru veitt. Gervigreind er komin til að vera og við sem samfélag þurfum að umgangast hana með þeim tækifærum og hættum sem henni fylgja. Í stefnu Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs er minnt á að ný tækni geti haft ófyrirséðar afleiðingar, bæði neikvæðar og jákvæðar, til dæmis með tilkomu gervigreindar. Því erum við sammála og minnum um leið á að hlutverk stjórnvalda er að sjá til þess að slík framþróun tækninnar gangi ekki á umhverfi, lífskjör eða stöðu fólks og að ávinningur vegna hennar dreifist með réttlátum hætti. Við fögnum því að hún getur talað íslensku og vonandi verður svo áfram, því það er stór þáttur í vernd tungumálsins okkar. Mikilvægt er að skólakerfið sjái möguleikana sem í gervigreindinni felast en fyrir nemendur getur hún verið eins og námsfélagi sem styður við einstaklingsmiðað nám. Fyrir kennara getur gervigreindin t.d. nýst við námsmat og stutt við fjölbreyttari kennsluaðferðir sem virkja nemendur með nýjum hætti. Nauðsynlegt er að kenna bæði nemendum og kennurum á verkfærið til að nýting gervigreindar í námi verði betri, sem og að minna á gagnrýna hugsun við notkun þess. Rétt eins og kennsla í stafrænni borgaravitund er nauðsynleg í grunnskólum, til að leiða unga fólkið okkar á öruggan hátt inn í það stafræna umhverfi sem er þegar orðinn stór hluti af þeirra daglegu lífi. Í stefnu Íslands um gervigreind sem unnin var á vegum Forsætisráðuneytisins 2021 er margt gott og gagnlegt. Í kaflanum Menntun í takt við tímann segir: ,,Bent er á þau atriði sem mikilvægust eru til að tryggja að menntakerfi styðji við uppbyggilega og siðferðislega þróun við innleiðingu og notkun gervigreindar á komandi árum og áratugum. Áhersla er á læsi og gagnrýna hugsun, uppbyggingu sérhæfingar, fjölgun tæknimenntaðra og möguleika í notkun gervigreindar til kennslu.” Við tökum heilshugar undir þetta og köllum eftir að markviss aðgerðaáætlun líti dagsins ljós sem fyrst (og þó fyrr hefði verið) Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið, sem fer með málefni gervigreindar, hóf vinnu við aðgerðaáætlun á sviði gervigreindar í nóvember 2023. Nú ríður á að ljúka þeirri vinnu og gera það vel. Við köllum eftir ábyrgum tökum á þessari öflugu tækni og að tryggt sé að við stjórnum henni en hún ekki okkur. Álfhildur Leifsdóttir, kerfisfræðingur og grunnskólakennari, formaður Sveitarstjórnarráðs VG og stjórnarkona í Vinstrihreyfingunni - grænu framboði. Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir, leik- og grunnskólakennari, oddviti VG í Suðurkjördæmi og stjórnarkona í Vinstrihreyfingunni - grænu framboði.
Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar
Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar
Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar
Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifar
Skoðun Neikvæðni í garð sjávarútvegs á Íslandi – orsakir og afleiðingar Kristín Þórarinsdóttir skrifar
Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun