Síðasta kynslóðin! Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 17. mars 2024 10:01 Ég vil hugsa um þig, þú hugsar um mig,alla hina einnig.Höldum veislunni gangandi. Þig ég bið að hugsa um mig,því ég vil hugsa um þig, við tengjumst þannig.Verum öll góð við móðurskipið Þannig hefst texti íslenska Amabadama lagsins Gaia sem fjallar um þá stöðu sem við höfum sett náttúru okkar í og þá hættu sem steðjar að lífríkinu öllu. Gaia er gríska og merkir jöfnum höndum jörðin, þessi heimur sem við búum á með landafræði og lífríki, og er nafn gyðju jarðar – móður alls lífs. Rómverskt nafn hennar er Terra, orð sem er að finna í mörgum nágrannamálum okkar. Þann 21. júní 2021 skrifaði hópur vísindamanna undir yfirlýsingu sem kallast Jörðin okkar, framtíðin okkar, og var henni beint að leiðtogafundi G7 ríkjanna í Carbis Bay á Suður-Englandi. Hópurinn samanstendur af 126 nóbelsverðlaunahöfum sem kalla eftir því að leiðtogar heimsins taki alvarlega niðurstöður vísindamanna varðandi þá vistkerfisvá sem við stöndum frammi fyrir og grípi til tafarlausra aðgerða. Í textanum segir meðal annars að tíminn sé allt að því runninn út, til að snúa við þeirri þróun sem er að eiga sér stað í loftslagsmálum, og kallað er eftir gagngerri hugarfarsbreytingu. „Við þurfum að endurskapa samband okkar við plánetuna Jörð,“ segir í yfirlýsingunni. Síðan þá hefur margt gerst sem stolið hefur athygli ráðamanna, Covid-19 faraldrinum var ekki lokið þegar yfirlýsingin kom út, Úkraínustríðið og tilheyrandi orkukreppa fylgdi í kjölfarið, og nú átökin fyrir botni Miðjarðarhafs. Þessi málefni varða ekki einungis velferð einstaklinga, hópa og þjóða, heldur eru jafnframt vistkerfisstríð í sinni verstu mynd. Leitt er að sjá hversu margir af þér vilja græða fé,sem bitnar á röngum aðilum, þeim sem enginn hlustar á.Kæri jafningi, þú sem vilt græða, viltu ekki hugsa smá,um framtíðina, börnin okkar eftir þúsund ár? Þegar ég var í grunnskóla á áttunda áratugnum voru loftslagsmál þegar komin í umræðuna og við lærðum sem börn um gróðurhúsaáhrif og afleiðingar þeirra, þó þekking þess tíma hafi ekki verið sú sama og í dag. Stofnanir á borð við Potsdam Institute for Climate Impact Research hafa í áratugi fylgst með þróuninni og það ætti því engum að koma á óvart að komið sé í óefni. Vandinn er ekki þekking, heldur viðhorf. Vísindamenn hafa í vaxandi mæli leitað til kirkna og trúarhreyfinga í leit að bandamönnum í baráttunni í loftlagsmálum og hefur páfagarður gert þar mikið gagn. Í umburðarbréfi Páfa frá 2015, Laudato Si’, segir Páfi loftslagið vera sameign mannkyns og lífríkisins alls og hamfarahlýnun siðferðilegan vanda, þar sem hnatthlýnun bitnar verst á þeim sem minnst mega sín. Trúarbrögðin orða með ólíkum hætti helgi sköpunarinnar og allar helstu trúarhreyfingar heims hafa samið yfirlýsingar til stuðnings baráttunni við hnatthlýnun, síðast sameiginlega yfirlýsingu í aðdraganda COP28 ráðstefunnar í Abu Dhabi. Því ef við klúðrum þessu hvert förum við þá?Getur þú sagt mér það?En ef við klúðrum þessu hvert förum við þá?Hvernig förum við á annan stað? Í liðinni viku sótti ég ráðstefnu í Göttingen þar sem umræðuefnið var hvernig að orðræða fornaldar geti haft áhrif á samtímann og þar komu saman sérfræðingar í fornum textum og heimspekingar undir yfirskriftinni Hatursáróður, múgæsingur og hálfsannindi – fornir hvatar að orðræðusiðfræði. Erindin fjölluðu jöfnum höndum um orðræðu fornaldar og siðfræði hennar og þann vanda sem steðjar að samtímanum með skautun samfélagsmiðla og upplýsingaóreiðu í almennri umræðu. Eitt erindið fjallaði um tvö grísk hugtök, sem er að finna í heimspeki sem og í Nýja testamentinu, og fyrirlesari lagði til að þau geti aðstoðað í baráttunni gegn vistkerfisvandanum. Fyrra hugtakið er parrhesia og hið seinna metanoia. Fyrra hugtakið er samsett úr forskeytinu ‚allt‘ (pas) og ,eitthvað sem sagt er‘ (rhese) og þýðir því bókstaflega að ,segja allt‘ eða að tala hreint út. Allt er þó ekki parrhesia í fornöld, því hugtakið ber það með sér að segja satt og hreinskiptið frá. Blekkingar og kurteisishjal eru ekki parrhesia, heldur einungis það sem er satt og rétt og sagt umbúðalaust. Parrhesia er lykilhugtak í sögu lýðræðis í Aþenu til forna og Demosþenes sagði það sem dæmi nauðsynlegt að tala með parrhesiu, án þess að láta eitthvað ósagt eða fela eitthvað, og að einungis með slíkri orðræðu væri lýðræðinu borgið. Í Róm þekktu menn þessa dyggð, bæði frá brýningu heimspekinga og hvað snertir lýðræðið en sagnritarinn Pólybíus segir jafnrétti og parrhesiu vera tvo hornsteina lýðræðis. Í píslarsögunni ver Jesús sig í réttarhöldunum með orðunum „Ég hef talað parrhesiu í áheyrn allra“ og í kjölfarið andvarpar hagsmunagæslumaðurinn Pílatus, „Hvað er sannleikur?“ Nú er heimurinn fullur af haugum semVilja eyðileggja þig til að sjá gróðaEn við getum ekki boðið þér fleiri sóða,því þú ert paradís sem hefur þurft að þola margt. Seinna hugtakið er einnig samsett, úr forskeytinu ,við‘ (meta), eins í viðsnúningur og vísar til 180° beygju, og hugsun (nous) og merkir því bókstaflega viðsnúningur viðhorfa eða hughvarf. Metanoia þekkist vissulega í grískum bókmenntum en það er úr hinni gyðing-kristnu arfleifð sem hugtakið er fyrst og fremst þekkt. Upphafsfrásögn guðspjallanna segir frá Jóhannesi skírara, manni sem sannarlega stundaði parrhesiu, starfaði í eyðimörkinni íklæddur „úlfaldahári, með leðurbelti um lendar sér og át engisprettur og villihunang“ og „boðaði mönnum að taka sinnaskiptum“, metanoiu. Spámenn skera sig alltaf úr, þó ekki sé alltaf eftir þeim tekið, og koma iðulega úr ólíklegustu átt, eru „rödd hrópanda í eyðimörk“. Í samtímanum birtast þeir í gulri regnkápu í formi Gretu Thunberg, sem skipulagði Skolstrejk för klimatet og var í síðustu viku dregin frá anddyri sænska þingsins í friðsömum mótmælum. Metanoia er ekki séreign kristindómsins, eins og heimspekingarnir Armen Avanessian og Anke Hennig sýna fram á í bók sinni Metanoia, þar sem þau kanna verufræði tungumála, hugsunar og heilans. Fyrir þeim er metanoia algjör hugarfarsbreyting, „umbreyting allrar fyrri þekkingar, a.m.k. í þeirri mynd sem þekkingin áður skapaði heild, [...] það sem áður virtist miðlægt, birtist skyndilega í nýju ljósi, [...] þannig skapar metanoia heiminn að nýju“. „Þekking vor er í molum“ segir Páll en þegar kemur að þeim hamförum sem jörðin nú upplifir af mannavöldum, vitum við ansi margt. Hnatthlýnun er staðreynd og ógnin við tegundafjölbreytni sömuleiðis en eftir situr hugarfar okkar og skortur á viðunandi aðgerðum. Afneitun, flokkadrættir og aðgerðaleysi eru sammannleg varnarviðbrögð við þeim ógnum sem að okkur steðja, en þau þjóna hvorki þeim aðstæðum sem við stöndum frammi fyrir núna, né þeirri framtíð sem börn okkar eiga rétt á að erfa. Það er okkar að velja hvort við viljum verða síðasta kynslóðin, eins og aðgerðarsamtökin þýsku nefna sig, sem fær að njóta öryggis og gæða frá náttúrunnar hendi. Til að svo megi ekki verða þurfum við parrhesiu og metanoiu. Við erum gestir þínir, ætlum ekki að eyðileggja meira ofan á alltÞetta er ástarlag til þín, jörðin mín fríðaLif vel og lengi á meðan það er sól og blíðaÉg vil hugsa um þig, þú hugsar um mig. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Skoðun Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Sjá meira
Ég vil hugsa um þig, þú hugsar um mig,alla hina einnig.Höldum veislunni gangandi. Þig ég bið að hugsa um mig,því ég vil hugsa um þig, við tengjumst þannig.Verum öll góð við móðurskipið Þannig hefst texti íslenska Amabadama lagsins Gaia sem fjallar um þá stöðu sem við höfum sett náttúru okkar í og þá hættu sem steðjar að lífríkinu öllu. Gaia er gríska og merkir jöfnum höndum jörðin, þessi heimur sem við búum á með landafræði og lífríki, og er nafn gyðju jarðar – móður alls lífs. Rómverskt nafn hennar er Terra, orð sem er að finna í mörgum nágrannamálum okkar. Þann 21. júní 2021 skrifaði hópur vísindamanna undir yfirlýsingu sem kallast Jörðin okkar, framtíðin okkar, og var henni beint að leiðtogafundi G7 ríkjanna í Carbis Bay á Suður-Englandi. Hópurinn samanstendur af 126 nóbelsverðlaunahöfum sem kalla eftir því að leiðtogar heimsins taki alvarlega niðurstöður vísindamanna varðandi þá vistkerfisvá sem við stöndum frammi fyrir og grípi til tafarlausra aðgerða. Í textanum segir meðal annars að tíminn sé allt að því runninn út, til að snúa við þeirri þróun sem er að eiga sér stað í loftslagsmálum, og kallað er eftir gagngerri hugarfarsbreytingu. „Við þurfum að endurskapa samband okkar við plánetuna Jörð,“ segir í yfirlýsingunni. Síðan þá hefur margt gerst sem stolið hefur athygli ráðamanna, Covid-19 faraldrinum var ekki lokið þegar yfirlýsingin kom út, Úkraínustríðið og tilheyrandi orkukreppa fylgdi í kjölfarið, og nú átökin fyrir botni Miðjarðarhafs. Þessi málefni varða ekki einungis velferð einstaklinga, hópa og þjóða, heldur eru jafnframt vistkerfisstríð í sinni verstu mynd. Leitt er að sjá hversu margir af þér vilja græða fé,sem bitnar á röngum aðilum, þeim sem enginn hlustar á.Kæri jafningi, þú sem vilt græða, viltu ekki hugsa smá,um framtíðina, börnin okkar eftir þúsund ár? Þegar ég var í grunnskóla á áttunda áratugnum voru loftslagsmál þegar komin í umræðuna og við lærðum sem börn um gróðurhúsaáhrif og afleiðingar þeirra, þó þekking þess tíma hafi ekki verið sú sama og í dag. Stofnanir á borð við Potsdam Institute for Climate Impact Research hafa í áratugi fylgst með þróuninni og það ætti því engum að koma á óvart að komið sé í óefni. Vandinn er ekki þekking, heldur viðhorf. Vísindamenn hafa í vaxandi mæli leitað til kirkna og trúarhreyfinga í leit að bandamönnum í baráttunni í loftlagsmálum og hefur páfagarður gert þar mikið gagn. Í umburðarbréfi Páfa frá 2015, Laudato Si’, segir Páfi loftslagið vera sameign mannkyns og lífríkisins alls og hamfarahlýnun siðferðilegan vanda, þar sem hnatthlýnun bitnar verst á þeim sem minnst mega sín. Trúarbrögðin orða með ólíkum hætti helgi sköpunarinnar og allar helstu trúarhreyfingar heims hafa samið yfirlýsingar til stuðnings baráttunni við hnatthlýnun, síðast sameiginlega yfirlýsingu í aðdraganda COP28 ráðstefunnar í Abu Dhabi. Því ef við klúðrum þessu hvert förum við þá?Getur þú sagt mér það?En ef við klúðrum þessu hvert förum við þá?Hvernig förum við á annan stað? Í liðinni viku sótti ég ráðstefnu í Göttingen þar sem umræðuefnið var hvernig að orðræða fornaldar geti haft áhrif á samtímann og þar komu saman sérfræðingar í fornum textum og heimspekingar undir yfirskriftinni Hatursáróður, múgæsingur og hálfsannindi – fornir hvatar að orðræðusiðfræði. Erindin fjölluðu jöfnum höndum um orðræðu fornaldar og siðfræði hennar og þann vanda sem steðjar að samtímanum með skautun samfélagsmiðla og upplýsingaóreiðu í almennri umræðu. Eitt erindið fjallaði um tvö grísk hugtök, sem er að finna í heimspeki sem og í Nýja testamentinu, og fyrirlesari lagði til að þau geti aðstoðað í baráttunni gegn vistkerfisvandanum. Fyrra hugtakið er parrhesia og hið seinna metanoia. Fyrra hugtakið er samsett úr forskeytinu ‚allt‘ (pas) og ,eitthvað sem sagt er‘ (rhese) og þýðir því bókstaflega að ,segja allt‘ eða að tala hreint út. Allt er þó ekki parrhesia í fornöld, því hugtakið ber það með sér að segja satt og hreinskiptið frá. Blekkingar og kurteisishjal eru ekki parrhesia, heldur einungis það sem er satt og rétt og sagt umbúðalaust. Parrhesia er lykilhugtak í sögu lýðræðis í Aþenu til forna og Demosþenes sagði það sem dæmi nauðsynlegt að tala með parrhesiu, án þess að láta eitthvað ósagt eða fela eitthvað, og að einungis með slíkri orðræðu væri lýðræðinu borgið. Í Róm þekktu menn þessa dyggð, bæði frá brýningu heimspekinga og hvað snertir lýðræðið en sagnritarinn Pólybíus segir jafnrétti og parrhesiu vera tvo hornsteina lýðræðis. Í píslarsögunni ver Jesús sig í réttarhöldunum með orðunum „Ég hef talað parrhesiu í áheyrn allra“ og í kjölfarið andvarpar hagsmunagæslumaðurinn Pílatus, „Hvað er sannleikur?“ Nú er heimurinn fullur af haugum semVilja eyðileggja þig til að sjá gróðaEn við getum ekki boðið þér fleiri sóða,því þú ert paradís sem hefur þurft að þola margt. Seinna hugtakið er einnig samsett, úr forskeytinu ,við‘ (meta), eins í viðsnúningur og vísar til 180° beygju, og hugsun (nous) og merkir því bókstaflega viðsnúningur viðhorfa eða hughvarf. Metanoia þekkist vissulega í grískum bókmenntum en það er úr hinni gyðing-kristnu arfleifð sem hugtakið er fyrst og fremst þekkt. Upphafsfrásögn guðspjallanna segir frá Jóhannesi skírara, manni sem sannarlega stundaði parrhesiu, starfaði í eyðimörkinni íklæddur „úlfaldahári, með leðurbelti um lendar sér og át engisprettur og villihunang“ og „boðaði mönnum að taka sinnaskiptum“, metanoiu. Spámenn skera sig alltaf úr, þó ekki sé alltaf eftir þeim tekið, og koma iðulega úr ólíklegustu átt, eru „rödd hrópanda í eyðimörk“. Í samtímanum birtast þeir í gulri regnkápu í formi Gretu Thunberg, sem skipulagði Skolstrejk för klimatet og var í síðustu viku dregin frá anddyri sænska þingsins í friðsömum mótmælum. Metanoia er ekki séreign kristindómsins, eins og heimspekingarnir Armen Avanessian og Anke Hennig sýna fram á í bók sinni Metanoia, þar sem þau kanna verufræði tungumála, hugsunar og heilans. Fyrir þeim er metanoia algjör hugarfarsbreyting, „umbreyting allrar fyrri þekkingar, a.m.k. í þeirri mynd sem þekkingin áður skapaði heild, [...] það sem áður virtist miðlægt, birtist skyndilega í nýju ljósi, [...] þannig skapar metanoia heiminn að nýju“. „Þekking vor er í molum“ segir Páll en þegar kemur að þeim hamförum sem jörðin nú upplifir af mannavöldum, vitum við ansi margt. Hnatthlýnun er staðreynd og ógnin við tegundafjölbreytni sömuleiðis en eftir situr hugarfar okkar og skortur á viðunandi aðgerðum. Afneitun, flokkadrættir og aðgerðaleysi eru sammannleg varnarviðbrögð við þeim ógnum sem að okkur steðja, en þau þjóna hvorki þeim aðstæðum sem við stöndum frammi fyrir núna, né þeirri framtíð sem börn okkar eiga rétt á að erfa. Það er okkar að velja hvort við viljum verða síðasta kynslóðin, eins og aðgerðarsamtökin þýsku nefna sig, sem fær að njóta öryggis og gæða frá náttúrunnar hendi. Til að svo megi ekki verða þurfum við parrhesiu og metanoiu. Við erum gestir þínir, ætlum ekki að eyðileggja meira ofan á alltÞetta er ástarlag til þín, jörðin mín fríðaLif vel og lengi á meðan það er sól og blíðaÉg vil hugsa um þig, þú hugsar um mig. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík.
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun