Hvernig getum við bætt frammistöðu íslenskra barna í PISA? Dagbjört Hákonardóttir skrifar 21. desember 2023 13:31 Nú þegar grunnskólasamfélagið heldur í langþráð jólafrí verður ekki fram hjá því litið að niðurstöður Íslands í PISA könnun efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD) eru áfram áhyggjuefni fyrir íslenskt menntakerfi. Niðurstaðan hefur vakið verðskuldaða athygli, innan menntasamfélagsins sem og utan þess og er það fagnaðarefni. Við stjórnmálafólk reiðum okkur á að almenningur sýni menntunarmálum barna okkar áhuga og geri kröfur til kerfisins. Öðru vísi getur því ekki vaxið ásmegin. Eftirbátar Norðurlanda – en hvers vegna? Það liggur fyrir að árangur íslenskra nemenda í lesskilningi og læsi á náttúrugreinum og stærðfræði er verstur meðal Norðurlanda, þó svo að líðan íslenskra ungmenna í skólanum virðist ekki vera jafn áfátt. Það er átakanlegt að þeir nemendur sem eiga foreldra í lakari félags- og efnahagslegri stöðu koma sýnilega verr út úr könnuninni. Þetta eru skýrustu teikn um aukningu í samfélagslegum ójöfnuði á Íslandi sem birst hefur í lengri tíma og er óásættanleg staða. Að undanförnu hafa margir reynt að finna lausnir á vandanum. Bent hefur verið á skort á samræmdum mælitækjum, skort á prófunum í formi samræmdra prófa, lítinn mátt Menntamálastofnunar til að tryggja samræmi milli menntastofnana sem og mikilvægi þess að auka við heimanám, svo dæmi séu nefnd. Ljóst er að gefa verður verulega í ef við viljum sjá árangur af breyttum áherslum á næsta áratug. Ný stofnun mennta- og skólaþjónustu á að taka til starfa á næstunni og boðaðar eru nýjar áherslur í mælitækjum í skólastarfi. Slíkar stjórnsýslubreytingar eiga ekki eftir að fleyta íslenskum nemendum í fremstu raðir í alþjóðlegum samanburði einar og sér – það mun þurfa meira til. Jafnvægi milli vinnu og einkalífs er stór áhrifaþáttur Íslendingar eru ekki aðeins afturreka í PISA. Lífsgæðavísitala OECD (Better Life Index) sýnir okkur að Íslendingar eiga talsvert í land að því er kemur að jafnvægi á milli vinnu og einkalífs. Fleiri Íslendingar vinna langan vinnudag að meðaltali og sömuleiðis höfum við færri stundir aflögu til eigin ráðstöfunar að vinnudegi loknum. Að þessu leyti eru Íslendingar í 33. sæti af 41 landi, á meðan Finnar eru í því tíunda, Svíar því níunda, Norðmenn því fimmta og Danir í því fjórða. Bilið á milli þessara nágrannaþjóða er ekkert annað en sláandi og hlýtur að setja niðurstöður í mælingum á námsárangri barna í þessum löndum í samhengi. Geta yfirvöld gert þær kröfur til foreldra og heimila þessa lands að gefa sig meira að námi barna og að börnum sé sýndur meiri agi í formi heimanáms og aðstoð foreldra á því sviði, ef heimilisaðstæður bjóða ekki upp á slíkt andrými – og síst hjá þeim sem lakast standa? Getum við vinsamlegast fengið barnabæturnar okkar aftur? Ef við ætlum að stemma stigu við íslenskri þróun í menntamálum og ná árangri í alþjóðlegum samanburði getum við ekki aðeins falið mennta- og barnamálaráðherra að takast á við það verkefni með stjórnsýslubreytingum og nýjum stofnunum. Við þurfum líka gerbreytta forgangsröðun í efnahagsmálum og hlúa að lífskjörum almennings. Það þarf að leiðrétta þann kúrs sem myndast hefur í samfélagslegri þróun hér á landi sem færir okkur sífellt fjær nágrannalöndum okkar sem við viljum bera okkur saman við. Ef við eigum að stuðla að auknum tíma foreldra til að gefa sig að námi barna sinna hljótum að þurfa að byrja á því að endurreisa barnabótakerfið okkar að norrænni fyrirmynd svo það nái til sem flestra foreldra. Á Íslandi fær meðaltekjufjölskylda með tvö börn engar barnabætur en annars staðar á Norðurlöndum fær fólk í sömu stöðu tugi þúsunda til að standa straum af þeim kostnaði sem fylgir því að eiga börn. Á Íslandi hefur þessi stuðningur minnkað með hverju barni um meira en helming hérlendis í hlutfalli við landsframleiðslu frá árinu 1990. Í sömu andrá þarf að ávarpa gífurlegar áskoranir í húsnæðismálum, hvort sem það varðar möguleika ungs fólks til að koma sér inn á húsnæðismarkaðinn eða tryggja húsnæðisöryggi þeirra á leigumarkaði. Þessi stóra áskorun í velferðarmálaflokknum verður aðeins leyst farsællega með áherslur jafnaðarmanna og félagshyggjunnar að leiðarljósi. Menntunarmál eru rammpólitísk velferðarmál Íslensk ungmenni, kennarar og skóla hafa alla burði til að sýna fram á árangur á heimsmælikvarða. Við erum á rangri leið í menntamálum af því að velferðar- og tilfærslukerfin okkar eru orðin veikburða. Menntamál eiga ekki skýran sess í ríkisstjórnarsamstarfinu, sem sést ekki síst á því að málefnum háskólanna er fundinn staður í ráðuneytaskipan þar sem þeir eiga fyrst og fremst að þjóna atvinnulífinu og fjárfestingar í mikilvægum grunnrannsóknum mæta afgangi. Það er ekki hægt að ætla stjórnmálunum það verkefni að gera byltingu í íslenskum menntamálum ef það á aðeins að hafa velferð íslenskra heimila og félagslegan jöfnuð til hliðsjónar í þeirri vinnu – því það er hreinlega meginverkefnið. Það er ekki til nein töfralausn til að takast á við þessa áskorun, en við getum samt náð árangri með réttum áherslum. Um þær þarf að ríkja skýr pólitísk sýn. Hana hafa jafnaðarmenn. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar í Reykjavíkurkjördæmi norður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dagbjört Hákonardóttir Samfylkingin Alþingi Skóla - og menntamál Grunnskólar PISA-könnun Mest lesið Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Halldór 28.06.2025 Halldór Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Sjá meira
Nú þegar grunnskólasamfélagið heldur í langþráð jólafrí verður ekki fram hjá því litið að niðurstöður Íslands í PISA könnun efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD) eru áfram áhyggjuefni fyrir íslenskt menntakerfi. Niðurstaðan hefur vakið verðskuldaða athygli, innan menntasamfélagsins sem og utan þess og er það fagnaðarefni. Við stjórnmálafólk reiðum okkur á að almenningur sýni menntunarmálum barna okkar áhuga og geri kröfur til kerfisins. Öðru vísi getur því ekki vaxið ásmegin. Eftirbátar Norðurlanda – en hvers vegna? Það liggur fyrir að árangur íslenskra nemenda í lesskilningi og læsi á náttúrugreinum og stærðfræði er verstur meðal Norðurlanda, þó svo að líðan íslenskra ungmenna í skólanum virðist ekki vera jafn áfátt. Það er átakanlegt að þeir nemendur sem eiga foreldra í lakari félags- og efnahagslegri stöðu koma sýnilega verr út úr könnuninni. Þetta eru skýrustu teikn um aukningu í samfélagslegum ójöfnuði á Íslandi sem birst hefur í lengri tíma og er óásættanleg staða. Að undanförnu hafa margir reynt að finna lausnir á vandanum. Bent hefur verið á skort á samræmdum mælitækjum, skort á prófunum í formi samræmdra prófa, lítinn mátt Menntamálastofnunar til að tryggja samræmi milli menntastofnana sem og mikilvægi þess að auka við heimanám, svo dæmi séu nefnd. Ljóst er að gefa verður verulega í ef við viljum sjá árangur af breyttum áherslum á næsta áratug. Ný stofnun mennta- og skólaþjónustu á að taka til starfa á næstunni og boðaðar eru nýjar áherslur í mælitækjum í skólastarfi. Slíkar stjórnsýslubreytingar eiga ekki eftir að fleyta íslenskum nemendum í fremstu raðir í alþjóðlegum samanburði einar og sér – það mun þurfa meira til. Jafnvægi milli vinnu og einkalífs er stór áhrifaþáttur Íslendingar eru ekki aðeins afturreka í PISA. Lífsgæðavísitala OECD (Better Life Index) sýnir okkur að Íslendingar eiga talsvert í land að því er kemur að jafnvægi á milli vinnu og einkalífs. Fleiri Íslendingar vinna langan vinnudag að meðaltali og sömuleiðis höfum við færri stundir aflögu til eigin ráðstöfunar að vinnudegi loknum. Að þessu leyti eru Íslendingar í 33. sæti af 41 landi, á meðan Finnar eru í því tíunda, Svíar því níunda, Norðmenn því fimmta og Danir í því fjórða. Bilið á milli þessara nágrannaþjóða er ekkert annað en sláandi og hlýtur að setja niðurstöður í mælingum á námsárangri barna í þessum löndum í samhengi. Geta yfirvöld gert þær kröfur til foreldra og heimila þessa lands að gefa sig meira að námi barna og að börnum sé sýndur meiri agi í formi heimanáms og aðstoð foreldra á því sviði, ef heimilisaðstæður bjóða ekki upp á slíkt andrými – og síst hjá þeim sem lakast standa? Getum við vinsamlegast fengið barnabæturnar okkar aftur? Ef við ætlum að stemma stigu við íslenskri þróun í menntamálum og ná árangri í alþjóðlegum samanburði getum við ekki aðeins falið mennta- og barnamálaráðherra að takast á við það verkefni með stjórnsýslubreytingum og nýjum stofnunum. Við þurfum líka gerbreytta forgangsröðun í efnahagsmálum og hlúa að lífskjörum almennings. Það þarf að leiðrétta þann kúrs sem myndast hefur í samfélagslegri þróun hér á landi sem færir okkur sífellt fjær nágrannalöndum okkar sem við viljum bera okkur saman við. Ef við eigum að stuðla að auknum tíma foreldra til að gefa sig að námi barna sinna hljótum að þurfa að byrja á því að endurreisa barnabótakerfið okkar að norrænni fyrirmynd svo það nái til sem flestra foreldra. Á Íslandi fær meðaltekjufjölskylda með tvö börn engar barnabætur en annars staðar á Norðurlöndum fær fólk í sömu stöðu tugi þúsunda til að standa straum af þeim kostnaði sem fylgir því að eiga börn. Á Íslandi hefur þessi stuðningur minnkað með hverju barni um meira en helming hérlendis í hlutfalli við landsframleiðslu frá árinu 1990. Í sömu andrá þarf að ávarpa gífurlegar áskoranir í húsnæðismálum, hvort sem það varðar möguleika ungs fólks til að koma sér inn á húsnæðismarkaðinn eða tryggja húsnæðisöryggi þeirra á leigumarkaði. Þessi stóra áskorun í velferðarmálaflokknum verður aðeins leyst farsællega með áherslur jafnaðarmanna og félagshyggjunnar að leiðarljósi. Menntunarmál eru rammpólitísk velferðarmál Íslensk ungmenni, kennarar og skóla hafa alla burði til að sýna fram á árangur á heimsmælikvarða. Við erum á rangri leið í menntamálum af því að velferðar- og tilfærslukerfin okkar eru orðin veikburða. Menntamál eiga ekki skýran sess í ríkisstjórnarsamstarfinu, sem sést ekki síst á því að málefnum háskólanna er fundinn staður í ráðuneytaskipan þar sem þeir eiga fyrst og fremst að þjóna atvinnulífinu og fjárfestingar í mikilvægum grunnrannsóknum mæta afgangi. Það er ekki hægt að ætla stjórnmálunum það verkefni að gera byltingu í íslenskum menntamálum ef það á aðeins að hafa velferð íslenskra heimila og félagslegan jöfnuð til hliðsjónar í þeirri vinnu – því það er hreinlega meginverkefnið. Það er ekki til nein töfralausn til að takast á við þessa áskorun, en við getum samt náð árangri með réttum áherslum. Um þær þarf að ríkja skýr pólitísk sýn. Hana hafa jafnaðarmenn. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar í Reykjavíkurkjördæmi norður.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar