Jarðefnaeldsneyti grefur undan lífskjörum Simon Stiell skrifar 29. nóvember 2023 07:31 Undanfarin ár hefur verðbólga rýrt lífskjör víða um heim. Úrtölumenn hafa reynt að færa sér þessa kjararýrnun í nyt og halda því fram að aðgerðir í loftslagsmálum séu of dýrar og gangi gegn hagsmunum venjulegs fólks. Ekkert er fjær sannleikanum. Hræðsluáróður, sem snýst um að etja saman grænum gegn fátækum, er til þess fallinn að valda sundrungu, en oft og tíðum býr að baki skammtíma gróðavon. Einungis orku-öryggi tryggir stöðuga og efnahagslega sjálfbæra framtíð. Slíkt er einnnig á ávísun á öflugt viðnám og góða fjármögnun gegn hamförum. Hún stuðlar einnig að því að hlýnun jarðar verði takmörkuð við 1.5 gráðu. Útgjöld heimila hækka Jarðefnaeldsneyti, þar á meða kol, olía og gas, hafa átt stóran þátt í að hækka framfærslukostnað, og valda milljörðum heimila um allan heim miklum búsifjum. Verðlag hefur sveiflast til, ekki síst vegna óvissu og átaka. Þessar hækkanir valda svo keðjuverkun þegar verð á samgöngum, matvælum, rafmagni og öðrum lífsnauðsynjum hækkar. Í mörgum ríkjum, sem eru sérstakega háð jarðefnaeldsneyti, hækkuðu útgjöld heimila um andvirði eitt þúsund Bandaríkjadala árið 2022 (u.þ.b. 138 þúsund krónur) vegna verðhækkanna á jarðefnaeldsneyti. Neysluverð á enn eftir að hækka og hægja á hagvexti eftir því sem áhrif loftslagsbreytinga aukast, að mati efnahagsstofnana á borð við fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna, Seðlabanka Indlands og Evrópska seðlabankans. Hækkun orkuverðs dregur einnig úr hagnaði fyrirtækja og dregur úr hagvexti, auk þess að grafa undan réttinum til orku um allan heim. Verðbólga kemur harðast niður á fátækustu heimilunum. Heitasta ár í 125 þúsund ár Á sama tíma fara loftslagshamfarir í vöxt í öllum ríkjum. Líklegt er að þetta ár verði hið heitasta í 125 þúsund ár. Skaðvænleg hvassviðri, ófyrirsjáanlegar rigningar og flóð, hitabylgjur og þurrkar valda ógnvænlegri eyðileggingu. Hundruð milljóna manna um allan heim verða fyrir barðinu á þessum ósköpum, sem kosta mannslíf og eyðileggja lífsviðurværi. Ekki er hægt að skrúfa fyrir krana og hætta notkun jarðefnaeldsneyti í einu vetfangi. Hins vegar eru mörg tækifæri til aðgerða enn ónotuð. Sem dæmi má nefna þá voru 7 trilljónir dala sóttir í vasa skattgreiðenda eða sparnað þeirra til að fjármagna niðurgreiðslur á jarðefnaeldsneyti. Niðurgreiðslur eru ekki til þess fallnar að vernda rauntekjur fátækustu heimilanna. Fjármagn er fært til með þeim afleiðingum að skuldir þróunarríkja hækka. Nota mætti féð til þess að bæta heilsugæslu, byggja upp innviði, til dæmis á sviði hreinnar orku og flutningskerfis, eða til að auka félagslega aðstoð við fátæka. Ef notkun jarðefnaeldsneytis er hætt hægt og bítandi á ábyrgan hátt, getur slíkt hjálpað hinum fátækustu og bætt efnahag þeirra ríkja sem eru háð þessum orkugjöfum. Mörg úrræði ónotuð Við hjá Loftslagsbreytingastofnun Sameinuðu þjóðanna (UN Climate Change) gerðum úttekt á loftslagsaðgerðum heimsins fram til þessa og ljóst er að framfarir eru of hægar. En hún bendir einnig til að við höfum margs konar úrræði til að hraða loftslagsaðgerðum og að notkun þeirra mun styrkja hagkerfi okkar. Við höfum þekkingu og úrræði til að hraða umskiptunum og getum á sama tíma haft réttlæti að leiðarljósi og að enginn sé skilinn eftir. Milljónir manna þurfa á því að halda að valdamenn nýti sér þau úrræði sem eru fyrir hendi. Þar á meðal þarf að færa fjárfestingar í nýrri framleiðslu jarðefnaeldsneytis yfir til endurnýjanlegrar orku. Með þeim hætti má tryggja stöðuga, áreiðanlega og ódýra orku til þess að knýja hagvöxt. Þetta snýst um framboð og eftirspurn. Við sem þurfum á orku að halda til að kveikja ljósin, þurfum á því að halda að okkur sé boðið upp á hreinan valkost. Ofur-lausnamiðuð samvinna Það er ástæða til bjartsýni ef ríkisstjórnir mæta til leiks á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í ár, COP28, í Dubai með ofur-lausnamiðaða samvinnu að leiðarljósi. Þannig mætti semja um að þrefalda framleiðslugetu heimsins í endurnýjanlegri orku. Við getum tvöfaldað orkuskilvirkni heimsins. Við getum sýnt fram á að fjárveitingar til að hjálpa ríkjum að aðlagast áhrifum loftslagsbreytinga og gera þær miðlægar í áætlanagerð, muni tvöfaldast. Við getum látið drauminn um loftslagsréttlæti rætast með því að stofna sjóð um tap og tjón vegna loftslagsbreytinga. Og við getum staðið við gamalt loforð um að fjármagna umskiptin og gera grein fyrir hvernig við ætlum að fjármagna næstu skref. Við munum ekki breyta öllu eins og hendi sé veifað á einum fundi. En við getum mótað þá stefnu sem framtíðin tekur á þessu ári og sett markmið um hverjar skuldbindingar einstakra þjóða verða 2025. Ég visa því á bug að láta hræðsluáróður villa mér sýn og þið ættuð að fara að dæmi mínu. Höfundur er forstjóri Loftslagsstofnunar Sameinuðu þjóðanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna (COP) Loftslagsmál Mest lesið Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium Skoðun Halldór 21.09.2024 Halldór Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Sjá meira
Undanfarin ár hefur verðbólga rýrt lífskjör víða um heim. Úrtölumenn hafa reynt að færa sér þessa kjararýrnun í nyt og halda því fram að aðgerðir í loftslagsmálum séu of dýrar og gangi gegn hagsmunum venjulegs fólks. Ekkert er fjær sannleikanum. Hræðsluáróður, sem snýst um að etja saman grænum gegn fátækum, er til þess fallinn að valda sundrungu, en oft og tíðum býr að baki skammtíma gróðavon. Einungis orku-öryggi tryggir stöðuga og efnahagslega sjálfbæra framtíð. Slíkt er einnnig á ávísun á öflugt viðnám og góða fjármögnun gegn hamförum. Hún stuðlar einnig að því að hlýnun jarðar verði takmörkuð við 1.5 gráðu. Útgjöld heimila hækka Jarðefnaeldsneyti, þar á meða kol, olía og gas, hafa átt stóran þátt í að hækka framfærslukostnað, og valda milljörðum heimila um allan heim miklum búsifjum. Verðlag hefur sveiflast til, ekki síst vegna óvissu og átaka. Þessar hækkanir valda svo keðjuverkun þegar verð á samgöngum, matvælum, rafmagni og öðrum lífsnauðsynjum hækkar. Í mörgum ríkjum, sem eru sérstakega háð jarðefnaeldsneyti, hækkuðu útgjöld heimila um andvirði eitt þúsund Bandaríkjadala árið 2022 (u.þ.b. 138 þúsund krónur) vegna verðhækkanna á jarðefnaeldsneyti. Neysluverð á enn eftir að hækka og hægja á hagvexti eftir því sem áhrif loftslagsbreytinga aukast, að mati efnahagsstofnana á borð við fjármálaráðuneyti Bandaríkjanna, Seðlabanka Indlands og Evrópska seðlabankans. Hækkun orkuverðs dregur einnig úr hagnaði fyrirtækja og dregur úr hagvexti, auk þess að grafa undan réttinum til orku um allan heim. Verðbólga kemur harðast niður á fátækustu heimilunum. Heitasta ár í 125 þúsund ár Á sama tíma fara loftslagshamfarir í vöxt í öllum ríkjum. Líklegt er að þetta ár verði hið heitasta í 125 þúsund ár. Skaðvænleg hvassviðri, ófyrirsjáanlegar rigningar og flóð, hitabylgjur og þurrkar valda ógnvænlegri eyðileggingu. Hundruð milljóna manna um allan heim verða fyrir barðinu á þessum ósköpum, sem kosta mannslíf og eyðileggja lífsviðurværi. Ekki er hægt að skrúfa fyrir krana og hætta notkun jarðefnaeldsneyti í einu vetfangi. Hins vegar eru mörg tækifæri til aðgerða enn ónotuð. Sem dæmi má nefna þá voru 7 trilljónir dala sóttir í vasa skattgreiðenda eða sparnað þeirra til að fjármagna niðurgreiðslur á jarðefnaeldsneyti. Niðurgreiðslur eru ekki til þess fallnar að vernda rauntekjur fátækustu heimilanna. Fjármagn er fært til með þeim afleiðingum að skuldir þróunarríkja hækka. Nota mætti féð til þess að bæta heilsugæslu, byggja upp innviði, til dæmis á sviði hreinnar orku og flutningskerfis, eða til að auka félagslega aðstoð við fátæka. Ef notkun jarðefnaeldsneytis er hætt hægt og bítandi á ábyrgan hátt, getur slíkt hjálpað hinum fátækustu og bætt efnahag þeirra ríkja sem eru háð þessum orkugjöfum. Mörg úrræði ónotuð Við hjá Loftslagsbreytingastofnun Sameinuðu þjóðanna (UN Climate Change) gerðum úttekt á loftslagsaðgerðum heimsins fram til þessa og ljóst er að framfarir eru of hægar. En hún bendir einnig til að við höfum margs konar úrræði til að hraða loftslagsaðgerðum og að notkun þeirra mun styrkja hagkerfi okkar. Við höfum þekkingu og úrræði til að hraða umskiptunum og getum á sama tíma haft réttlæti að leiðarljósi og að enginn sé skilinn eftir. Milljónir manna þurfa á því að halda að valdamenn nýti sér þau úrræði sem eru fyrir hendi. Þar á meðal þarf að færa fjárfestingar í nýrri framleiðslu jarðefnaeldsneytis yfir til endurnýjanlegrar orku. Með þeim hætti má tryggja stöðuga, áreiðanlega og ódýra orku til þess að knýja hagvöxt. Þetta snýst um framboð og eftirspurn. Við sem þurfum á orku að halda til að kveikja ljósin, þurfum á því að halda að okkur sé boðið upp á hreinan valkost. Ofur-lausnamiðuð samvinna Það er ástæða til bjartsýni ef ríkisstjórnir mæta til leiks á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í ár, COP28, í Dubai með ofur-lausnamiðaða samvinnu að leiðarljósi. Þannig mætti semja um að þrefalda framleiðslugetu heimsins í endurnýjanlegri orku. Við getum tvöfaldað orkuskilvirkni heimsins. Við getum sýnt fram á að fjárveitingar til að hjálpa ríkjum að aðlagast áhrifum loftslagsbreytinga og gera þær miðlægar í áætlanagerð, muni tvöfaldast. Við getum látið drauminn um loftslagsréttlæti rætast með því að stofna sjóð um tap og tjón vegna loftslagsbreytinga. Og við getum staðið við gamalt loforð um að fjármagna umskiptin og gera grein fyrir hvernig við ætlum að fjármagna næstu skref. Við munum ekki breyta öllu eins og hendi sé veifað á einum fundi. En við getum mótað þá stefnu sem framtíðin tekur á þessu ári og sett markmið um hverjar skuldbindingar einstakra þjóða verða 2025. Ég visa því á bug að láta hræðsluáróður villa mér sýn og þið ættuð að fara að dæmi mínu. Höfundur er forstjóri Loftslagsstofnunar Sameinuðu þjóðanna.
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun