Í sveita síns andlits Teitur Björn Einarsson skrifar 31. október 2023 08:30 Bændur og samtök þeirra hafa að undanförnu dregið upp skýra mynd af óviðunandi afkomu stéttarinnar og erfiðleikum sem að steðja. Ástæðurnar eru nokkrar en einna helst er vikið að háu vaxtastigi og verðhækkunum á aðföngum. Á dögunum stóðu ungir bændur fyrir fjölmennum samstöðufundi í Kópavogi þar sem þeir sendu ákall til stjórnvalda um að bregðast strax við, annars blasi við brottfall bænda úr stéttinni og fjöldagjaldþrot. Ríkisstjórnin hefur vegna stöðunnar sem nú er uppi komið á fót starfshópi ráðuneytisstjóra þriggja ráðuneyta; matvælaráðuneytisins, fjármála- og efnahagsráðuneytisins og innviðaráðuneytisins. Starfshópnum er ætlað á nokkrum vikum að draga saman gögn um stöðuna og leggja fram tillögur til úrbóta. Það er góðra gjalda vert en miklu skiptir að vandinn sé rétt greindur og úrbætur miði að því að taka á undirliggjandi veikleikum í rekstrarumhverfi greinarinnar í stað stöku plástra á framkomin sár. Horfast verður í augu við rót vandans en ekki einungis afleiðingarnar. Nokkur lykilatriði Rétt er að reifa nokkur atriði um stuðning ríkisins til landbúnaðarins og starfsumhverfi greinarinnar, sem markast af búvörusamningum hverju sinni og löggjöf, í ljósi þeirra stöðu sem upp er komin. Það er staðreynd að stuðningur ríkisins í formi beinna ríkisstyrkja til landbúnaðarins og óbeins markaðsverðsstuðnings hefur dregist saman sem hlutfall af landsframleiðslu og að raungildi. Á 35 árum, milli áranna 1986 og 2021, lækkaði stuðningur ríkisins sem hlutfall af landsframleiðslu úr tæpum 5% í 1%. Þróunin hefur verið svipuð í Evrópu og Noregi en ekki eins skörp og hér á landi. Þá má draga fram að heildarstuðningur ríkisins við framleiðendur í landbúnaði (beinn og óbeinn stuðningur) hefur minnkað um 25 milljarða að raungildi á sama tímabili þar sem stuðningurinn nam um 55 milljörðum árið 1986, miðað við verðlag 2020, en tæpum 30 milljörðum árið 2020. Að þessu hefur landbúnaðurinn þurft að laga sig að. Sauðfjárbændum hefur þannig fækkað um 20% og mjólkurframleiðendum um 25% á síðustu 10 árum. Búum hefur fækkað en á móti hafa þau líka stækkað, sérstaklega meðal kúabænda, með tilheyrandi fjárfestingum í tækja- og húsakosti. Tækniframfarir og framþróun fóðurgjafar og aðbúnaðar hafa leitt til bæði hærri nytjar og færri kúa og framleiðslueininga. Bændur hafa því sannarlega hagrætt og nútímavæðst samhliða auknum kröfum um dýravelferð, aðbúnað og matvælaöryggi. Í viðbrögðum við núverandi stöðu þarf því að leita annarra leiða en ganga á hlut bænda. Versnandi kjör bænda eru tilkomin af ástæðu og við því er hægt að bregðast. Á sama tíma er mikilvægt að skapa greininni betra starfsumhverfi til lengri tíma. Einstök eyja á mörkum hins byggilega heims Þegar stuðningskerfi landbúnaðar á Íslandi er borið saman við önnur lönd má sjá að önnur lönd gera margt öðruvísi en hér á landi þegar horft er til ríkisframlaga og tollverndar. Það er sjálfsagt að ræða en um landfræðilega staðsetningu landsins og náttúrulegar aðstæður verður varla mikið rökrætt. Landið er strjálbýlt og harðbýlt, ræktunartímabil stutt og ræktarland lítið. Sérstaða landsins er því talsverð borin saman við lönd Evrópusambandsins. Helst er marktækt að bera aðstæður landsins saman við aðstæður í Noregi. Sjálfsagt er þá spurt hvort ástæða er til þess að styðja við landbúnað hér á landi fyrst önnur lönd eru mun betur til þess fallin að framleiða matvæli á ódýrari hátt. Því er til að svara að heimsmarkaður með landbúnaðarvörur er afar lítill. Samkvæmt OECD er talið að minna en 10% matvæla frá landbúnaði rati á heimsmarkað. Yfir 90% framleiðslu landbúnaðarafurða er þannig nýtt og hennar neytt í framleiðslulandinu. Þetta er það sem átt er við með mikilvægi þess að tryggja fæðuöryggi landsins. Heimsmarkaður með landbúnaðarafurðir er bæði þunnur og sveiflukenndur og því tryggja flestar þjóðir heims eigin framleiðslu á matvælum með einum eða öðrum hætti. Heimsfaraldur og stríðsátök draga enn frekar fram hversu viðkvæmur heimsmarkaðurinn er. Þessu er mikilvægt að halda til haga. Ólíkt rekstrarumhverfi Nokkur breið pólitísk samstaða er um að tryggja skuli fæðuöryggi og styðja við íslenska landbúnað. Skiptar skoðanir eru um leiðir og útfærslur. Eitt sérkennilegt álitamál hefur skotið upp kollinum. Það er hvort íslenskur landbúnaður eigi að búa við sambærilega samkeppnislöggjöf og gildir á Norðurlöndunum og innan ESB eða ekki. Sé horft til Noregs til samanburðar er ljóst að þar á bæ er litið á undanþágu frá evrópskum samkeppnisreglum sem meginreglu til stuðnings innlendri matvælaframleiðslu. Því er ekki til að dreifa á Íslandi fyrir utan heimild mjólkuriðnaðarins til samstarfs og samvinnu. Tollalöggjöf Norðmanna er að sama skapi öðruvísi upp byggð en hér á landi, með áherslu á stöðu norsks landbúnaðar hverju sinni. Við þurfum að gera betur Allt ber þetta að sama brunni. Það er ekki í boði að þrengja enn frekar að landbúnaði á Íslandi. Við þurfum að tryggja landbúnaðinum betri rekstrarskilyrði og veita greininni heimild til að keppa við innflutning á matvælum á jafnari grunni. Virða þarf frelsi og sjálfsákvörðunarrétt íslenskra bænda og hvetja til aukinnar verðmætasköpunar og fjölbreytni. Leiðir til þess eru margar, svo sem umbætur á fyrirkomulagi beingreiðslna, auknar heimildir til hagræðingar, stafræn þróun eftirlits, breytingar á skatt- og tollakerfinu og svo mætti áfram telja. Ef ekki næst samstaða um slíka meginþætti þá er tómt tal að vísa til matvæla- og landbúnaðarstefnu stjórnvalda, markmiða búvörulaga um samanburðarhæf kjör bænda eða mikilvægi fæðuöryggis fyrir þjóðina. Þá er það ákvörðun um að kasta landbúnaði á Íslandi fyrir róða. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins í Norðvesturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Björn Einarsson Sjálfstæðisflokkurinn Landbúnaður Alþingi Mest lesið Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Misskilin mannúð í hælisleitendamálum Nanna Margrét Gunnlaugsdóttir Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin Hjalti Þórisson Skoðun Jæja, ræðum þá þetta dásamlega Evrópusamband Haraldur Ólafsson Skoðun Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann Skoðun „Útlendingar“ og „þetta fólk“ Jasmina Vajzović Crnac Skoðun Af hverju ég styð Samfylkinguna – og Hannes Sigurbjörn Jónsson Ásbjörn Þór Ásbjörnsson Skoðun Varnarveggur gegn vonbrigðum Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Flokkur fólksins vill efla byggð um land allt! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun 11 ástæður fyrir því að kjósa Pírata Baldur Karl Magnússon skrifar Skoðun Misskilin mannúð í hælisleitendamálum Nanna Margrét Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann skrifar Skoðun „Útlendingar“ og „þetta fólk“ Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Erum við ekki betri en Talibanar? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Af hverju ég styð Samfylkinguna – og Hannes Sigurbjörn Jónsson Ásbjörn Þór Ásbjörnsson skrifar Skoðun Lyftistöng fyrir samfélagið Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Stöndum með ungu fólki og fjölskyldum Ragna Sigurðardóttir,Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrælakistur samtímans? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir skrifar Skoðun Hvað kostar vímuefnavandinn? Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hægri menn vega að heilbrigðiskerfinu Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Jæja, ræðum þá þetta dásamlega Evrópusamband Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Kvikmyndagerð á Íslandi: Næstu skref Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Sigurður Ingi og óverðtryggingin Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Varnarveggur gegn vonbrigðum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins vill efla byggð um land allt! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Gekk ég yfir sjó og land og ríkisstofnanir líka Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar Skoðun Skilum skömminni Elín Birna Olsen skrifar Skoðun Reynir Samband sveitarfélaga að spilla gerð kennarasamninga? Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Hefur sálfræðileg meðferð áhrif á líkamlegt heilbrigði? Rúnar Helgi Andrason skrifar Skoðun Vaxtahækkanir og brotið traust - hver ber ábyrgð? Sandra B. Franks skrifar Skoðun Rödd friðar þarf að hljóma skærar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Af skynsemi Vegagerðarinnar Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar Skoðun Nýtt fangelsi – fyrir öruggara samfélag Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ærin verkefni næstu ár Ásbjörg Kristinsdóttir skrifar Sjá meira
Bændur og samtök þeirra hafa að undanförnu dregið upp skýra mynd af óviðunandi afkomu stéttarinnar og erfiðleikum sem að steðja. Ástæðurnar eru nokkrar en einna helst er vikið að háu vaxtastigi og verðhækkunum á aðföngum. Á dögunum stóðu ungir bændur fyrir fjölmennum samstöðufundi í Kópavogi þar sem þeir sendu ákall til stjórnvalda um að bregðast strax við, annars blasi við brottfall bænda úr stéttinni og fjöldagjaldþrot. Ríkisstjórnin hefur vegna stöðunnar sem nú er uppi komið á fót starfshópi ráðuneytisstjóra þriggja ráðuneyta; matvælaráðuneytisins, fjármála- og efnahagsráðuneytisins og innviðaráðuneytisins. Starfshópnum er ætlað á nokkrum vikum að draga saman gögn um stöðuna og leggja fram tillögur til úrbóta. Það er góðra gjalda vert en miklu skiptir að vandinn sé rétt greindur og úrbætur miði að því að taka á undirliggjandi veikleikum í rekstrarumhverfi greinarinnar í stað stöku plástra á framkomin sár. Horfast verður í augu við rót vandans en ekki einungis afleiðingarnar. Nokkur lykilatriði Rétt er að reifa nokkur atriði um stuðning ríkisins til landbúnaðarins og starfsumhverfi greinarinnar, sem markast af búvörusamningum hverju sinni og löggjöf, í ljósi þeirra stöðu sem upp er komin. Það er staðreynd að stuðningur ríkisins í formi beinna ríkisstyrkja til landbúnaðarins og óbeins markaðsverðsstuðnings hefur dregist saman sem hlutfall af landsframleiðslu og að raungildi. Á 35 árum, milli áranna 1986 og 2021, lækkaði stuðningur ríkisins sem hlutfall af landsframleiðslu úr tæpum 5% í 1%. Þróunin hefur verið svipuð í Evrópu og Noregi en ekki eins skörp og hér á landi. Þá má draga fram að heildarstuðningur ríkisins við framleiðendur í landbúnaði (beinn og óbeinn stuðningur) hefur minnkað um 25 milljarða að raungildi á sama tímabili þar sem stuðningurinn nam um 55 milljörðum árið 1986, miðað við verðlag 2020, en tæpum 30 milljörðum árið 2020. Að þessu hefur landbúnaðurinn þurft að laga sig að. Sauðfjárbændum hefur þannig fækkað um 20% og mjólkurframleiðendum um 25% á síðustu 10 árum. Búum hefur fækkað en á móti hafa þau líka stækkað, sérstaklega meðal kúabænda, með tilheyrandi fjárfestingum í tækja- og húsakosti. Tækniframfarir og framþróun fóðurgjafar og aðbúnaðar hafa leitt til bæði hærri nytjar og færri kúa og framleiðslueininga. Bændur hafa því sannarlega hagrætt og nútímavæðst samhliða auknum kröfum um dýravelferð, aðbúnað og matvælaöryggi. Í viðbrögðum við núverandi stöðu þarf því að leita annarra leiða en ganga á hlut bænda. Versnandi kjör bænda eru tilkomin af ástæðu og við því er hægt að bregðast. Á sama tíma er mikilvægt að skapa greininni betra starfsumhverfi til lengri tíma. Einstök eyja á mörkum hins byggilega heims Þegar stuðningskerfi landbúnaðar á Íslandi er borið saman við önnur lönd má sjá að önnur lönd gera margt öðruvísi en hér á landi þegar horft er til ríkisframlaga og tollverndar. Það er sjálfsagt að ræða en um landfræðilega staðsetningu landsins og náttúrulegar aðstæður verður varla mikið rökrætt. Landið er strjálbýlt og harðbýlt, ræktunartímabil stutt og ræktarland lítið. Sérstaða landsins er því talsverð borin saman við lönd Evrópusambandsins. Helst er marktækt að bera aðstæður landsins saman við aðstæður í Noregi. Sjálfsagt er þá spurt hvort ástæða er til þess að styðja við landbúnað hér á landi fyrst önnur lönd eru mun betur til þess fallin að framleiða matvæli á ódýrari hátt. Því er til að svara að heimsmarkaður með landbúnaðarvörur er afar lítill. Samkvæmt OECD er talið að minna en 10% matvæla frá landbúnaði rati á heimsmarkað. Yfir 90% framleiðslu landbúnaðarafurða er þannig nýtt og hennar neytt í framleiðslulandinu. Þetta er það sem átt er við með mikilvægi þess að tryggja fæðuöryggi landsins. Heimsmarkaður með landbúnaðarafurðir er bæði þunnur og sveiflukenndur og því tryggja flestar þjóðir heims eigin framleiðslu á matvælum með einum eða öðrum hætti. Heimsfaraldur og stríðsátök draga enn frekar fram hversu viðkvæmur heimsmarkaðurinn er. Þessu er mikilvægt að halda til haga. Ólíkt rekstrarumhverfi Nokkur breið pólitísk samstaða er um að tryggja skuli fæðuöryggi og styðja við íslenska landbúnað. Skiptar skoðanir eru um leiðir og útfærslur. Eitt sérkennilegt álitamál hefur skotið upp kollinum. Það er hvort íslenskur landbúnaður eigi að búa við sambærilega samkeppnislöggjöf og gildir á Norðurlöndunum og innan ESB eða ekki. Sé horft til Noregs til samanburðar er ljóst að þar á bæ er litið á undanþágu frá evrópskum samkeppnisreglum sem meginreglu til stuðnings innlendri matvælaframleiðslu. Því er ekki til að dreifa á Íslandi fyrir utan heimild mjólkuriðnaðarins til samstarfs og samvinnu. Tollalöggjöf Norðmanna er að sama skapi öðruvísi upp byggð en hér á landi, með áherslu á stöðu norsks landbúnaðar hverju sinni. Við þurfum að gera betur Allt ber þetta að sama brunni. Það er ekki í boði að þrengja enn frekar að landbúnaði á Íslandi. Við þurfum að tryggja landbúnaðinum betri rekstrarskilyrði og veita greininni heimild til að keppa við innflutning á matvælum á jafnari grunni. Virða þarf frelsi og sjálfsákvörðunarrétt íslenskra bænda og hvetja til aukinnar verðmætasköpunar og fjölbreytni. Leiðir til þess eru margar, svo sem umbætur á fyrirkomulagi beingreiðslna, auknar heimildir til hagræðingar, stafræn þróun eftirlits, breytingar á skatt- og tollakerfinu og svo mætti áfram telja. Ef ekki næst samstaða um slíka meginþætti þá er tómt tal að vísa til matvæla- og landbúnaðarstefnu stjórnvalda, markmiða búvörulaga um samanburðarhæf kjör bænda eða mikilvægi fæðuöryggis fyrir þjóðina. Þá er það ákvörðun um að kasta landbúnaði á Íslandi fyrir róða. Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins í Norðvesturkjördæmi.
Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Af hverju ég styð Samfylkinguna – og Hannes Sigurbjörn Jónsson Ásbjörn Þór Ásbjörnsson skrifar
Skoðun Barnaskapur Bjarna Ben; Fjölmargar þjóðir með meiri kaupmátt en við! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Getur þú fengið þá hjálp sem þú þarft ef andlega heilsan hrörnar? Sigurrós Eggertsdóttir skrifar
Skoðun Nýja stjórnarskráin — Alþingi rjúfi stöðnunina með stjórnlagaþingi Stjórn Stjórnarskrárfélagsins skrifar
Skoðun Ísland og orkuskiptin: Styðjum þróun á jarðhita og alþjóðlegt samstarf Ester Halldórsdóttir skrifar
Hvert er fóðrið til að skipulögð glæpastarfsemi geti þrifist hér á landi? Jú, villuráfandi stefnulaus ungmenni! Davíð Bergmann Skoðun