Lægstu barnabætur aldarinnar? Kristófer Már Maronsson skrifar 21. september 2023 07:30 Í Sprengisandi á sunnudaginn tókust á formenn Sjálfstæðisflokksins og Samfylkingarinnar um fjárlagafrumvarpið. Nokkrum mínútum vörðu formennirnir í að ræða velferðarkerfið og lét Kristrún Frostadóttir eftirfarandi orð m.a. falla: „Barnabætur sem hlutfall af landsframleiðslu, eftir þetta átak ríkisstjórnarinnar, hafa aldrei verið lægri á þessari öld. Þær eru helmingi minni sem hlutfall af hagkerfinu heldur en á Norðurlöndunum.” Er rétt að mæla barnabætur sem hlutfall af landsframleiðslu? Þegar við mælum eitthvað sem hlutfall af landsframleiðslu erum við yfirleitt að skoða stærðir sem þróast í samræmi við landsframleiðslu, t.d. framleiðslutölur einstakra atvinnugreina eða afkomu ríkissjóðs. Barnabætur er hins vegar ekki rétt að mæla sem hlutfall af landsframleiðslu og vont að sjá formann Samfylkingarinnar tileinka sér þennan misskilning verkalýðshreyfingarinnar. Árið 2000 voru börn undir 18 ára aldri tæplega 28% þjóðarinnar en í lok árs 2022 voru þau tæplega 22%. Íbúum á Íslandi hefur fjölgað um rúm 41% frá aldamótum og hlutfall barna af íbúafjölda fer sífellt minnkandi. Út frá þessum staðreyndum má draga þá ályktun að landsframleiðsla sé að þróast talsvert hraðar en þörf fyrir stuðning til barnafjölskyldna þar sem börnum fækkar í hlutfalli við heildarmannfjölda. Stendur barnabótakerfið með fólki þegar tekjur lækka? Barnabótakerfið er byggt upp fyrir tekjulágar fjölskyldur til þess að létta undir kostnaði þeirra við að ala upp börn. Barnabætur byggja ekki á ákveðnum potti í fjárlögum sem dreift er til þeirra sem á þurfa að halda, heldur breytast þær í takt við tekjur barnafjölskyldna að öðru óbreyttu. Hægt er að skoða nokkra mælikvarða en einn mælikvarði sem mér þykir rétt að skoða í þessu samhengi er hvort barnabætur þróist að einhverju leyti í takt við atvinnuleysi foreldra barna. Á grafinu hér að neðan er bláa línan barnabætur úr ríkisreikning á verðlagi ársins 2022 og þeim deilt á fjölda barna. Það segir ekki nákvæmlega til um hvernig stuðningur er við tekjulágar barnafjölskyldur, enda misjafnt hverjar tekjur foreldra eru, en gefur ágætis mynd. Gula línan er svo atvinnuleysi 25-54 ára. Auðvitað eru foreldrar barna á aðeins breiðari aldri, en framboð gagna stýrir þessari framsetningu. Það er tvennt áhugavert við þessa mynd. Í fyrsta lagi má sjá árin 2009-2013, betur þekkt sem vinstri stjórnarárin. Barnabætur á hvert barn hríðfalla, sem er í takt við það að fjárhæðir barnabóta voru ekki hækkaðar árin 2009-2012. Árið fyrir kosningar var þeim svo flengt upp. Svo eru árin eftir vinstri stjórnina, þar sem mikil fylgni er á milli atvinnuleysis og barnabóta á hvert barn. Þannig má draga þá ályktun að þegar atvinnuleysi skýst upp í covid kemur barnabótakerfið (og viðbætur stjórnvalda) til þess að grípa fjölskyldur sem lenda í erfiðleikum. Þá er einnig vert að nefna að grunnfjárhæðir barnabóta hafa hækkað umfram verðlag frá því Sjálfstæðisflokkurinn tók við af vinstri stjórninni árið 2013. Þróun launa, verðlags og skerðingarmarka barnabóta Því er oft haldið fram af vinstri mönnum að með öllum launahækkunum undanfarinna ára að barnabætur skerðist bara og þannig hætti fólk að fá barnabætur. Betra er að skoða þessa þróun í samhengi áður en slíkum bullyrðingum er kastað fram. Launavísitala hefur tæplega þrefaldast og vísitala neysluverðs rúmlega tvöfaldast frá 2006 - 2022. Skerðingarmörk barnabóta hafa tæplega fimmfaldast frá árinu 2006, þrátt fyrir algera kyrrstöðu hjá vinstri stjórninni fram að kosningaári. Svo má sjá hvernig skerðingamörk hækka á ný og hafa gert viðstöðulaust síðan slitabúin lögðu fram stöðugleikaframlög sem runnu í ríkissjóð - aðgerð sem vinstri menn höfðu enga trú á að hægt væri að framkvæma. Umræðan þarf að byggjast á staðreyndum en ekki bullyrðingum Við búum hér í einu mesta velferðarkerfi heims en höfum ekkert alltaf gert hlutina eins og aðrar þjóðir. Til dæmis þegar kemur að barnabótum eru flest Norðurlöndin með ótekjutengdar barnabætur, þannig hæst launuðustu foreldrar samfélagsins og þeir lægst launuðustu fá jafn mikið. Sjálfstæðisflokkurinn leggur mikla áherslu á að tryggja afkomu og velferð þeirra sem minnst hafa á milli handanna og fer það í taugarnar á vinstri mönnum, sem reyna að halda öðru fram. Það að barnabætur séu þær lægstu á öldinni sem hlutfall af landsframleiðslu getur sagt margar sögur, m.a. að barnafjölskyldur hafi aldrei verið tekjuhærri eftir aldamót. Það er skrítið að heyra fullyrðingar um að ríkisstjórnin með Sjálfstæðisflokkinn í fjármálaráðuneytinu sé að grafa undan barnabótakerfinu, en jafnframt skiljanlegt að fólk hlusti þegar formaður Samfylkingarinnar talar enda klár og frambærileg stjórnmálakona. Staðreyndin er hins vegar sú að þessi fullyrðing er bullyrðing og vinstri menn ættu að líta sér nær, en því miður flækjast staðreyndir oft ekki fyrir stjórnmálamönnum á atkvæðaveiðum. Höfundur er hagfræðingur og aðstoðarmaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kristófer Már Maronsson Félagsmál Rekstur hins opinbera Fjárlagafrumvarp 2024 Mest lesið Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer Skoðun D-vítamín mín besta forvörn Auður Elisabet Jóhannsdóttir Skoðun Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson Skoðun Skoðun Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Kafli tvö: Eiskrandi kröfur Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Palestína er að verja sig, ekki öfugt Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Óvandaður og einhliða fréttaflutningur RÚV af stríðinu á Gaza Birgir Finnsson skrifar Skoðun Lýðræði á ystu nöf: Hver er afstaða unga fólksins? Jonas Hammer skrifar Skoðun Hvað ef ég hjóla bara í vinnuna? Eiríkur Búi Halldórsson skrifar Skoðun Litlu ljósin á Gaza Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Staðreyndir eða „mér finnst“ Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Fjármagna áfram hernað Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Frídagar í klemmu Jón Júlíus Karlsson skrifar Skoðun Fasteignaviðskipti – tímabært að endurskoða leikreglurnar? Hlynur Júlísson skrifar Skoðun Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar Skoðun Jöfn vernd fyrir öll börn í veröldinni Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Byggð í Norðvesturkjördæmi: lífæð framtíðar Íslands Ragnar Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hverju hef ég stjórn á? Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Metnaður eða metnaðarleysi? Sumarrós Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Þetta er allt í vinnslu“ María Pétursdóttir skrifar Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifar Skoðun Iðnaðarstefna – stökkpallur inn í næsta hagvaxtarskeið Sigurður Hannesson skrifar Skoðun Hættum að bregðast íslensku hryssunni Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Börnin bíða meðan lausnin stendur auð Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Áður en það verður of seint María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Lygin lekur niður á hökuna Jón Daníelsson skrifar Skoðun Líflínan Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ríkisfyrirtæki sem virðir ekki æðsta valdið Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Neikvæðni í garð sjávarútvegs á Íslandi – orsakir og afleiðingar Kristín Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Við erum hafið Guillaume Bazard skrifar Skoðun Deja Vu Sverrir Agnarsson skrifar Sjá meira
Í Sprengisandi á sunnudaginn tókust á formenn Sjálfstæðisflokksins og Samfylkingarinnar um fjárlagafrumvarpið. Nokkrum mínútum vörðu formennirnir í að ræða velferðarkerfið og lét Kristrún Frostadóttir eftirfarandi orð m.a. falla: „Barnabætur sem hlutfall af landsframleiðslu, eftir þetta átak ríkisstjórnarinnar, hafa aldrei verið lægri á þessari öld. Þær eru helmingi minni sem hlutfall af hagkerfinu heldur en á Norðurlöndunum.” Er rétt að mæla barnabætur sem hlutfall af landsframleiðslu? Þegar við mælum eitthvað sem hlutfall af landsframleiðslu erum við yfirleitt að skoða stærðir sem þróast í samræmi við landsframleiðslu, t.d. framleiðslutölur einstakra atvinnugreina eða afkomu ríkissjóðs. Barnabætur er hins vegar ekki rétt að mæla sem hlutfall af landsframleiðslu og vont að sjá formann Samfylkingarinnar tileinka sér þennan misskilning verkalýðshreyfingarinnar. Árið 2000 voru börn undir 18 ára aldri tæplega 28% þjóðarinnar en í lok árs 2022 voru þau tæplega 22%. Íbúum á Íslandi hefur fjölgað um rúm 41% frá aldamótum og hlutfall barna af íbúafjölda fer sífellt minnkandi. Út frá þessum staðreyndum má draga þá ályktun að landsframleiðsla sé að þróast talsvert hraðar en þörf fyrir stuðning til barnafjölskyldna þar sem börnum fækkar í hlutfalli við heildarmannfjölda. Stendur barnabótakerfið með fólki þegar tekjur lækka? Barnabótakerfið er byggt upp fyrir tekjulágar fjölskyldur til þess að létta undir kostnaði þeirra við að ala upp börn. Barnabætur byggja ekki á ákveðnum potti í fjárlögum sem dreift er til þeirra sem á þurfa að halda, heldur breytast þær í takt við tekjur barnafjölskyldna að öðru óbreyttu. Hægt er að skoða nokkra mælikvarða en einn mælikvarði sem mér þykir rétt að skoða í þessu samhengi er hvort barnabætur þróist að einhverju leyti í takt við atvinnuleysi foreldra barna. Á grafinu hér að neðan er bláa línan barnabætur úr ríkisreikning á verðlagi ársins 2022 og þeim deilt á fjölda barna. Það segir ekki nákvæmlega til um hvernig stuðningur er við tekjulágar barnafjölskyldur, enda misjafnt hverjar tekjur foreldra eru, en gefur ágætis mynd. Gula línan er svo atvinnuleysi 25-54 ára. Auðvitað eru foreldrar barna á aðeins breiðari aldri, en framboð gagna stýrir þessari framsetningu. Það er tvennt áhugavert við þessa mynd. Í fyrsta lagi má sjá árin 2009-2013, betur þekkt sem vinstri stjórnarárin. Barnabætur á hvert barn hríðfalla, sem er í takt við það að fjárhæðir barnabóta voru ekki hækkaðar árin 2009-2012. Árið fyrir kosningar var þeim svo flengt upp. Svo eru árin eftir vinstri stjórnina, þar sem mikil fylgni er á milli atvinnuleysis og barnabóta á hvert barn. Þannig má draga þá ályktun að þegar atvinnuleysi skýst upp í covid kemur barnabótakerfið (og viðbætur stjórnvalda) til þess að grípa fjölskyldur sem lenda í erfiðleikum. Þá er einnig vert að nefna að grunnfjárhæðir barnabóta hafa hækkað umfram verðlag frá því Sjálfstæðisflokkurinn tók við af vinstri stjórninni árið 2013. Þróun launa, verðlags og skerðingarmarka barnabóta Því er oft haldið fram af vinstri mönnum að með öllum launahækkunum undanfarinna ára að barnabætur skerðist bara og þannig hætti fólk að fá barnabætur. Betra er að skoða þessa þróun í samhengi áður en slíkum bullyrðingum er kastað fram. Launavísitala hefur tæplega þrefaldast og vísitala neysluverðs rúmlega tvöfaldast frá 2006 - 2022. Skerðingarmörk barnabóta hafa tæplega fimmfaldast frá árinu 2006, þrátt fyrir algera kyrrstöðu hjá vinstri stjórninni fram að kosningaári. Svo má sjá hvernig skerðingamörk hækka á ný og hafa gert viðstöðulaust síðan slitabúin lögðu fram stöðugleikaframlög sem runnu í ríkissjóð - aðgerð sem vinstri menn höfðu enga trú á að hægt væri að framkvæma. Umræðan þarf að byggjast á staðreyndum en ekki bullyrðingum Við búum hér í einu mesta velferðarkerfi heims en höfum ekkert alltaf gert hlutina eins og aðrar þjóðir. Til dæmis þegar kemur að barnabótum eru flest Norðurlöndin með ótekjutengdar barnabætur, þannig hæst launuðustu foreldrar samfélagsins og þeir lægst launuðustu fá jafn mikið. Sjálfstæðisflokkurinn leggur mikla áherslu á að tryggja afkomu og velferð þeirra sem minnst hafa á milli handanna og fer það í taugarnar á vinstri mönnum, sem reyna að halda öðru fram. Það að barnabætur séu þær lægstu á öldinni sem hlutfall af landsframleiðslu getur sagt margar sögur, m.a. að barnafjölskyldur hafi aldrei verið tekjuhærri eftir aldamót. Það er skrítið að heyra fullyrðingar um að ríkisstjórnin með Sjálfstæðisflokkinn í fjármálaráðuneytinu sé að grafa undan barnabótakerfinu, en jafnframt skiljanlegt að fólk hlusti þegar formaður Samfylkingarinnar talar enda klár og frambærileg stjórnmálakona. Staðreyndin er hins vegar sú að þessi fullyrðing er bullyrðing og vinstri menn ættu að líta sér nær, en því miður flækjast staðreyndir oft ekki fyrir stjórnmálamönnum á atkvæðaveiðum. Höfundur er hagfræðingur og aðstoðarmaður þingflokks Sjálfstæðisflokksins.
Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Túlkun er ekkert að fara – en hvað ætlum við að gera með hana? Birna Ragnheiðardóttir Imsland skrifar
Skoðun Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar
Skoðun Helför Palestínumanna í beinni útsendingu – viljum við vera samsek? Ólafur Ingólfsson skrifar
Skoðun Arðsemi og tilgangur - eitt útilokar ekki annað Elva Rakel Jónsdóttir,Erla Ósk Ásgeirsdottir skrifar
Skoðun Neikvæðni í garð sjávarútvegs á Íslandi – orsakir og afleiðingar Kristín Þórarinsdóttir skrifar
Ekki leiðrétting heldur skattahækkun: Afstaða Sjálfstæðisflokksins er skýr Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun