Er apótekið opið? – af skyldum lyfsala Már Egilsson skrifar 6. júní 2023 14:31 Lyfsalar og apótek eru mikilvægur hlekkur í samfellu heilbrigðisþjónustunnar og bera ábyrgð á að aðgengi fólks sé tryggt að þeirri lyfjameðferð sem þörf er á, þegar hennar er þörf. Það kemur því mörgum spánskt fyrir sjónir, hversu takmarkaður opnunartími apóteka er, sérstaklega á landsbyggðinni og þar með hversu skert aðgengi margra Íslendinga er að nauðsynlegum lyfjum. Það er þó ljóst að sjúkdómar og einkenni spyrja ekki alltaf hvort sé dagur eða nótt og getur verið mikilvægt að meðferð hefjist fyrr en seinna ef um bráð veikindi er að ræða, ekki er síður mikilvægt að besta lyfjameðferð sem þörf er á hverju sinni, standi til boða. Á höfuðborgarsvæðinu sinnir kvöldþjónusta Læknavaktar íbúum fram á kvöld og er lyfsala í nálægu húsnæði opið til miðnættis. Næturþjónustu höfuðborgarsvæðis er að mestu sinnt af Bráðamóttöku Landspítala og þar hafa læknar og þeirra sjúklingar aðgang að lyfjalager eða apóteki sjúkrahússins. Fjarri höfuðborginni á hinn bóginn, er læknir á vegum heilsugæslu iðulega á gæsluvakt fyrir ákveðið svæði allan sólarhringinn og er gert ráð fyrir að viðkomandi sinni bráðum veikindum sem ekki alltaf krefjast innlagnar á sjúkrahús eða meðferðar á bráðamóttöku. Ég þori að fullyrða að á hverjum einasta degi koma hins vegar upp tilvik þar sem veikt fólk á landsbyggð, lendir í því að þurfa tiltekna lyfjameðferð utan dagvinnu en ekkert apótek er opið til að afhenda fólki þau lyf sem læknir telur nauðsynleg. Það leiðir því miður oft til ónákvæmrar meðferðar þegar lyf eru tekin úr lyfjaskáp heilsugæslu sem er með takmörkuðu úrvali, eða til þess að töf verður á að meðferð hefjist, ef bíða þarf til næsta dags eða fram yfir helgi. Þessi staða er uppi á stórum svæðum víða um land, að bróðurpart sólarhrings virka daga, sunnudaga og helgidaga eru engin apótek opin til að þjónusta veika Íslendinga og aðra sem dvelja hér á landi. Sem dæmi má nefna að alla virka daga eftir klukkan 18:00 eru engin apótek opin á öllu Austurlandi, og að sama skapi er ekki eitt einasta apótek opið frá kl 14:00 á laugardögum til mánudags kl 10:00 – í öllum landsfjórðungnum eins og hann leggur sig. Til að koma til móts við þennan skort á þjónustu og framboði smásala lyfja, hefur algjör lágmarkslausn orðið ofan á, sem má deila um hvort sé fullnægjandi og hvort eigi að vera föst í sessi enda má segja að hún sé hvorki fugl né fiskur. Þannig hefur verið komið upp skáp inni á heilsugæslum í héraði, með völdum lyfjum úr apótekinu sem læknar afgreiða úr utan opnunartíma apótekanna og sem starfsmenn apóteka fylla á. Skárra en ekkert vissulega, en því miður er framboðið í þessum skápum afar naumt og ábyrgð á áfyllingu oft á tíðum ekki tekin nægilega alvarlega. Með þessari lágmarkslausn, leggja lyfsalar litla fingur á plóg en sleppa undan þeim kostnaði, ábyrgð og vinnu sem felst í vaktskyldu sem væri til að mynda hægt að hafa innifalin í rekstrarleyfi apóteka. Má þá hafa í huga að ekki er heimilt að selja flest lyf í öðrum verslunum. Engin lög eða reglugerðir virðast heldur skilgreina ábyrgð lyfsala á framboði eða áfyllingu lyfjaskápa á heilsugæslu og er hipsumhaps hve reglulega er fyllt á þá, misjafnt eftir tímabilum og svæðum. Það sem meira er sumir lyfsalar verða samdauna þessari greiðvikni heilsugæslunnar og malda jafnvel í móinn þegar læknar óska eftir að auka úrval neyðarlyfja í lyfjaskáp með það í huga að bæta gæði og öryggi þjónustunnar. Lyfsalar taka því þá sem gefnu og virðast hafa gleymt þeim sparnaði og vinnu sem heilbrigðisstofnanir og vakthafandi læknar viðkomandi svæða hafa tekið á sig fyrir þeirra hönd. Árið 2020 voru ný lyfjalög samþykkt á alþingi og taka þau m.a. mið af reglugerðum og tilskipunum EES og ESB. Þar eru tilgreind í fyrsta kafla, markmið laganna m.a.: „að tryggja landsmönnum nægilegt framboð af nauðsynlegum lyfjum [...]“ Þrátt fyrir þessi göfugu orð, þá er ábyrgð lyfsala, hvergi nægilega vel skilgreind þegar lengra er lesið. Smásöluaðilar lyfja hafa því væntanlega ekki lögformlegar skyldur eða ábyrgð hvað varðar opnunartíma eða vaktskyldu lyfjafræðinga en víkjast því miður undan siðferðislegu skyldunni eða hafa ekki leitt hugann að henni. Ásýndin vekur upp þá spurningu hvort starfsemin grundvallist einungis á arðsemi án þess að litið sé til ábyrgðar og skyldu gagnvart Íslendingum sem veikjast. Mætti segja að með skeytingarleysinu sé lítið gert úr mikilvægi lyfjafræðinga og hlutverki þeirra við veitingu heilbrigðisþjónustu, að rétt sé staðið að málum við lyfjablöndun, ráðgjöf og afhendingu lyfja. Taka má dæmi af stórri keðju apóteka hérlendis með útibú víða um land sem greiddi sér hálfan milljarð í arð árið 2022. Rekstrargrundvöllurinn hlýtur að vera til staðar fyrir rýmri opnunartíma eða bakvakt lyfjafræðings, þó ekki væri nema miðsvæðis á einum landsfjórðungi. Hugsanlega telja stóru verslunarkeðjurnar að apótek séu barn síns tíma á landsbyggð og sala á lyfjum sé ekki nægilega arðbær til að veita megi neyðarþjónustu utan dagvinnu. Ef apótekum á einkamarkaði tekst ekki að tryggja aðgengi landsmanna að lyfjum, þá þarf að finna aðrar lausnir. Enda getur tímanleg og rétt lyfjameðferð oft á tíðum komið í veg fyrir að veikindi versni, eða þegar best lætur komið í veg fyrir sjúkrahúsinnlögn. OLLE [of langt, las ekki]: Tryggja þarf aðgengi allra Íslendinga að nauðsynlegum lyfjum, hvenær sem þeirra er þörf. Ein leið væri að skilgreina nánar með reglugerð eða í rekstraleyfi, ábyrgð lyfsala gagnvart rúmum opnunartíma eða vaktþjónustu lyfjafræðinga utan dagvinnu. Höfundur er heimilislæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lyf Heilbrigðismál Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Sjá meira
Lyfsalar og apótek eru mikilvægur hlekkur í samfellu heilbrigðisþjónustunnar og bera ábyrgð á að aðgengi fólks sé tryggt að þeirri lyfjameðferð sem þörf er á, þegar hennar er þörf. Það kemur því mörgum spánskt fyrir sjónir, hversu takmarkaður opnunartími apóteka er, sérstaklega á landsbyggðinni og þar með hversu skert aðgengi margra Íslendinga er að nauðsynlegum lyfjum. Það er þó ljóst að sjúkdómar og einkenni spyrja ekki alltaf hvort sé dagur eða nótt og getur verið mikilvægt að meðferð hefjist fyrr en seinna ef um bráð veikindi er að ræða, ekki er síður mikilvægt að besta lyfjameðferð sem þörf er á hverju sinni, standi til boða. Á höfuðborgarsvæðinu sinnir kvöldþjónusta Læknavaktar íbúum fram á kvöld og er lyfsala í nálægu húsnæði opið til miðnættis. Næturþjónustu höfuðborgarsvæðis er að mestu sinnt af Bráðamóttöku Landspítala og þar hafa læknar og þeirra sjúklingar aðgang að lyfjalager eða apóteki sjúkrahússins. Fjarri höfuðborginni á hinn bóginn, er læknir á vegum heilsugæslu iðulega á gæsluvakt fyrir ákveðið svæði allan sólarhringinn og er gert ráð fyrir að viðkomandi sinni bráðum veikindum sem ekki alltaf krefjast innlagnar á sjúkrahús eða meðferðar á bráðamóttöku. Ég þori að fullyrða að á hverjum einasta degi koma hins vegar upp tilvik þar sem veikt fólk á landsbyggð, lendir í því að þurfa tiltekna lyfjameðferð utan dagvinnu en ekkert apótek er opið til að afhenda fólki þau lyf sem læknir telur nauðsynleg. Það leiðir því miður oft til ónákvæmrar meðferðar þegar lyf eru tekin úr lyfjaskáp heilsugæslu sem er með takmörkuðu úrvali, eða til þess að töf verður á að meðferð hefjist, ef bíða þarf til næsta dags eða fram yfir helgi. Þessi staða er uppi á stórum svæðum víða um land, að bróðurpart sólarhrings virka daga, sunnudaga og helgidaga eru engin apótek opin til að þjónusta veika Íslendinga og aðra sem dvelja hér á landi. Sem dæmi má nefna að alla virka daga eftir klukkan 18:00 eru engin apótek opin á öllu Austurlandi, og að sama skapi er ekki eitt einasta apótek opið frá kl 14:00 á laugardögum til mánudags kl 10:00 – í öllum landsfjórðungnum eins og hann leggur sig. Til að koma til móts við þennan skort á þjónustu og framboði smásala lyfja, hefur algjör lágmarkslausn orðið ofan á, sem má deila um hvort sé fullnægjandi og hvort eigi að vera föst í sessi enda má segja að hún sé hvorki fugl né fiskur. Þannig hefur verið komið upp skáp inni á heilsugæslum í héraði, með völdum lyfjum úr apótekinu sem læknar afgreiða úr utan opnunartíma apótekanna og sem starfsmenn apóteka fylla á. Skárra en ekkert vissulega, en því miður er framboðið í þessum skápum afar naumt og ábyrgð á áfyllingu oft á tíðum ekki tekin nægilega alvarlega. Með þessari lágmarkslausn, leggja lyfsalar litla fingur á plóg en sleppa undan þeim kostnaði, ábyrgð og vinnu sem felst í vaktskyldu sem væri til að mynda hægt að hafa innifalin í rekstrarleyfi apóteka. Má þá hafa í huga að ekki er heimilt að selja flest lyf í öðrum verslunum. Engin lög eða reglugerðir virðast heldur skilgreina ábyrgð lyfsala á framboði eða áfyllingu lyfjaskápa á heilsugæslu og er hipsumhaps hve reglulega er fyllt á þá, misjafnt eftir tímabilum og svæðum. Það sem meira er sumir lyfsalar verða samdauna þessari greiðvikni heilsugæslunnar og malda jafnvel í móinn þegar læknar óska eftir að auka úrval neyðarlyfja í lyfjaskáp með það í huga að bæta gæði og öryggi þjónustunnar. Lyfsalar taka því þá sem gefnu og virðast hafa gleymt þeim sparnaði og vinnu sem heilbrigðisstofnanir og vakthafandi læknar viðkomandi svæða hafa tekið á sig fyrir þeirra hönd. Árið 2020 voru ný lyfjalög samþykkt á alþingi og taka þau m.a. mið af reglugerðum og tilskipunum EES og ESB. Þar eru tilgreind í fyrsta kafla, markmið laganna m.a.: „að tryggja landsmönnum nægilegt framboð af nauðsynlegum lyfjum [...]“ Þrátt fyrir þessi göfugu orð, þá er ábyrgð lyfsala, hvergi nægilega vel skilgreind þegar lengra er lesið. Smásöluaðilar lyfja hafa því væntanlega ekki lögformlegar skyldur eða ábyrgð hvað varðar opnunartíma eða vaktskyldu lyfjafræðinga en víkjast því miður undan siðferðislegu skyldunni eða hafa ekki leitt hugann að henni. Ásýndin vekur upp þá spurningu hvort starfsemin grundvallist einungis á arðsemi án þess að litið sé til ábyrgðar og skyldu gagnvart Íslendingum sem veikjast. Mætti segja að með skeytingarleysinu sé lítið gert úr mikilvægi lyfjafræðinga og hlutverki þeirra við veitingu heilbrigðisþjónustu, að rétt sé staðið að málum við lyfjablöndun, ráðgjöf og afhendingu lyfja. Taka má dæmi af stórri keðju apóteka hérlendis með útibú víða um land sem greiddi sér hálfan milljarð í arð árið 2022. Rekstrargrundvöllurinn hlýtur að vera til staðar fyrir rýmri opnunartíma eða bakvakt lyfjafræðings, þó ekki væri nema miðsvæðis á einum landsfjórðungi. Hugsanlega telja stóru verslunarkeðjurnar að apótek séu barn síns tíma á landsbyggð og sala á lyfjum sé ekki nægilega arðbær til að veita megi neyðarþjónustu utan dagvinnu. Ef apótekum á einkamarkaði tekst ekki að tryggja aðgengi landsmanna að lyfjum, þá þarf að finna aðrar lausnir. Enda getur tímanleg og rétt lyfjameðferð oft á tíðum komið í veg fyrir að veikindi versni, eða þegar best lætur komið í veg fyrir sjúkrahúsinnlögn. OLLE [of langt, las ekki]: Tryggja þarf aðgengi allra Íslendinga að nauðsynlegum lyfjum, hvenær sem þeirra er þörf. Ein leið væri að skilgreina nánar með reglugerð eða í rekstraleyfi, ábyrgð lyfsala gagnvart rúmum opnunartíma eða vaktþjónustu lyfjafræðinga utan dagvinnu. Höfundur er heimilislæknir.
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun