VOR í lofti - orkuskipti og rafeldsneyti Auður Nanna Baldvinsdóttir og Ómar Freyr Sigurbjörnsson skrifa 20. febrúar 2023 11:00 Að öllu jöfnu er aðgengi að orku og eldsneyti eitthvað sem flestir hér á landi taka sem sjálfsögðum hlut. Þessa dagana erum við þó að finna fyrir því á eigin skinni að svo er ekki endilega raunin. Ísland er viðkvæmt fyrir truflunum á framboði og flutningi á eldsneyti. Orkuskiptin framundan munu minnka slíkar truflanir á orkuöryggi landsmanna, en hægt er að sjá fyrir sér fjölbreytta flóru af innlendum framleiðendum af kolefnislausu eldsneyti dafna hér innan fárra ára, sem geta mætt þörfum landsmanna án þess að skaða loftslagið, og jafnvel í heimasveit. Árlega eru flutt inn rúmlega milljón tonn af olíu til þess að knýja áfram mikilvæga hluta hagkerfisins. Þessi innflutta olía kostar íslenskt hagkerfi um 100 milljarða króna árlega í erlendum gjaldeyri. Sú tala verður enn hærri í ár vegna hækkandi heimsmarkaðsverðs á olíu. Íslensk stjórnvöld hafa það á stefnu sinni að Ísland verði laust við olíu árið 2040. Að ná því markmiði er ekki aðeins mikilvægt fyrir umhverfi, loftslag og efnahag heldur einnig til að tryggja orkuöryggi þjóðarinnar. Það dugar skammt að setja háleit markmið, vita þarf hvernig er hægt að ná þeim og vinna að því markvisst. Raforka og rafeldsneyti eru nærtækustu kostirnir til að ná fram fullum orkuskiptum á Íslandi á komandi árum. Bein rafvæðing á bílaflota landsmanna tók kipp í kjölfar stuðnings sem fólst í niðurfellingu á opinberum gjöldum. Bílar og smærri farartæki ná þó aðeins yfir um 7% af heildar olíunotkun Íslands. Mikill meirihluti olíunotkunar er tilkominn vegna flugvéla, skipa og stærri atvinnutækja. Þar sem bein rafvæðing er ekki fýsilegur kostur mun verða þörf á rafeldsneyti. Loftslagsmarkmiðin munu einfaldlega ekki nást án þess. Hagrænir hvatar eru því nauðsynlegir á mun stærri skala ef árangur á að nást í orkuskiptum. Rafeldsneyti er tiltölulega nýtt hugtak í umræðunni og því ekki eins vel þekkt og olía. Líkt og jarðefnaeldsneyti er rafeldsneyti til í ólíkum gerðum sem henta til ólíkra nota. Þetta eru til að mynda vetni, ammoníak, metanól og sjálfbært þotueldsneyti (e. Sustainable Aviation Fuel, SAF). Hliðstætt því að bensín og díselolía eru unnin úr hráolíu, þá eru ólíkar gerðir rafeldsneytis unnar úr vetni með því að hvarfa því við nitur,úr andrúmsloftinu, eða koltvísýring, úr útblæstri eða andrúmsloftinu. Vetnið fæst með því að rafgreina vatn. Þrátt fyrir að rafeldsneyti sé nýlegt hugtak þá hafa Íslendingar verið frumkvöðlar á þessu sviði í áratugi. Framleiðsla á vetni með rafgreiningu hefur átt sér stað nær samfellt hér á landi í tæpa sjö áratugi eða allt frá því Áburðarverksmiðjan í Gufunesi tók til starfa árið 1955. Fyrsta áfyllingarstöðin í heiminum sem seldi vetni í smásölu tók til starfa á Grjóthálsi árið 2003. Sömuleiðis var heimsins fyrsta framleiðsla og sala á fljótandi rafeldsneyti hér á Íslandi, þegar framleiðsla CRI á metanóli hófst í Svartsengi árið 2012. Það má ef til vill segja að við höfum verið á undan okkar samtíð. Staðan er þó að breytast hratt og eru vetnis- og rafeldsneytisverkefni á fleygiferð í löndunum í kringum okkur. Vetnis- og rafeldsneytissamtökin, VOR, eru hópur 8 fjölbreyttra fyrirtækja að þróa mismunandi lausnir fyrir ólíka notendahópa sem hafa ekki valkost um beina rafvæðingu í orkuskiptavegferð sinni. VOR var stofnað fyrir tveimur árum, innan vébanda Samtaka iðnaðarins, en samanlögð reynsla stjórnenda fyrirtækjanna spannar áratugi. Skortur á raforku og grænum hvötum stendur þessum nýja, sjálfbæra iðnaði hins vegar fyrir þrifum hér á landi. Ef raforka fæst ekki í innlenda framleiðslu á rafeldsneyti, verða rafeldsneytisverkefni ekki að veruleika, og þá verðum við áfram háð innflutningi á eldsneyti þótt olíunni verði skipt út. Rafeldsneytisframleiðendur geta verið sveigjanlegur orkunotandi og stutt vel við bætta nýtingu í núverandi raforkukerfi sem og aukna raforkuframleiðslu úr sveiflukenndum orkugjöfum eins og vindorku. Áframhaldandi aðgerðarleysi mun verða Íslandi dýrkeypt. Á fjárlögum þessa árs eru 800 milljónir áætlaðar til kaupa á losunarheimildum vegna skuldbindinga Íslands í Kyoto bókuninni. Skuldbindinga sem ekki tókst að uppfylla. Ef ný og bindandi markmið um minni losun á beina ábyrgð íslenskra stjórnvalda nást ekki getur það leitt til milljarða kostnaðar vegna kaupa á losunarheimildum innan fárra ára. Hvort og þá hversu mikið ræðst af því hvernig til tekst í orkuskiptunum og hver staða á mörkuðum með losunarheimildir verður í framtíðinni. Ef við drögum lærdóm af orkuskiptum 20. aldar þá skila slíkar fjárfestingar sér margfalt í bættu umhverfi, efnahag og orkuöryggi. Tæknin til framleiðslu og notkun á rafeldsneyti er til staðar og engin ástæða til að draga það lengur og hefjast handa við orkuskiptin úr olíu í græna orku á öllum sviðum. Auður Nanna Baldvinsdóttir er formaður Vetnis- og rafeldsneytissamtakanna (VOR) og forstjóri Iðunn H2 og Ómar Freyr Sigurbjörnsson er markaðsstjóri Carbon Recycling International (CRI). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkuskipti Orkumál Mest lesið Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson Skoðun Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt Skoðun Mannréttindabrot á vinnumarkaði Helgi Brynjarsson Skoðun Væri ekki bara hreinlegra að vísa manni úr landi? Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun Skoðun Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Mannréttindabrot á vinnumarkaði Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir skrifar Skoðun Gætum við verið betri hvert við annað? Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þar sem náttúran tapar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fjárfesting í háskólum Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Sjá meira
Að öllu jöfnu er aðgengi að orku og eldsneyti eitthvað sem flestir hér á landi taka sem sjálfsögðum hlut. Þessa dagana erum við þó að finna fyrir því á eigin skinni að svo er ekki endilega raunin. Ísland er viðkvæmt fyrir truflunum á framboði og flutningi á eldsneyti. Orkuskiptin framundan munu minnka slíkar truflanir á orkuöryggi landsmanna, en hægt er að sjá fyrir sér fjölbreytta flóru af innlendum framleiðendum af kolefnislausu eldsneyti dafna hér innan fárra ára, sem geta mætt þörfum landsmanna án þess að skaða loftslagið, og jafnvel í heimasveit. Árlega eru flutt inn rúmlega milljón tonn af olíu til þess að knýja áfram mikilvæga hluta hagkerfisins. Þessi innflutta olía kostar íslenskt hagkerfi um 100 milljarða króna árlega í erlendum gjaldeyri. Sú tala verður enn hærri í ár vegna hækkandi heimsmarkaðsverðs á olíu. Íslensk stjórnvöld hafa það á stefnu sinni að Ísland verði laust við olíu árið 2040. Að ná því markmiði er ekki aðeins mikilvægt fyrir umhverfi, loftslag og efnahag heldur einnig til að tryggja orkuöryggi þjóðarinnar. Það dugar skammt að setja háleit markmið, vita þarf hvernig er hægt að ná þeim og vinna að því markvisst. Raforka og rafeldsneyti eru nærtækustu kostirnir til að ná fram fullum orkuskiptum á Íslandi á komandi árum. Bein rafvæðing á bílaflota landsmanna tók kipp í kjölfar stuðnings sem fólst í niðurfellingu á opinberum gjöldum. Bílar og smærri farartæki ná þó aðeins yfir um 7% af heildar olíunotkun Íslands. Mikill meirihluti olíunotkunar er tilkominn vegna flugvéla, skipa og stærri atvinnutækja. Þar sem bein rafvæðing er ekki fýsilegur kostur mun verða þörf á rafeldsneyti. Loftslagsmarkmiðin munu einfaldlega ekki nást án þess. Hagrænir hvatar eru því nauðsynlegir á mun stærri skala ef árangur á að nást í orkuskiptum. Rafeldsneyti er tiltölulega nýtt hugtak í umræðunni og því ekki eins vel þekkt og olía. Líkt og jarðefnaeldsneyti er rafeldsneyti til í ólíkum gerðum sem henta til ólíkra nota. Þetta eru til að mynda vetni, ammoníak, metanól og sjálfbært þotueldsneyti (e. Sustainable Aviation Fuel, SAF). Hliðstætt því að bensín og díselolía eru unnin úr hráolíu, þá eru ólíkar gerðir rafeldsneytis unnar úr vetni með því að hvarfa því við nitur,úr andrúmsloftinu, eða koltvísýring, úr útblæstri eða andrúmsloftinu. Vetnið fæst með því að rafgreina vatn. Þrátt fyrir að rafeldsneyti sé nýlegt hugtak þá hafa Íslendingar verið frumkvöðlar á þessu sviði í áratugi. Framleiðsla á vetni með rafgreiningu hefur átt sér stað nær samfellt hér á landi í tæpa sjö áratugi eða allt frá því Áburðarverksmiðjan í Gufunesi tók til starfa árið 1955. Fyrsta áfyllingarstöðin í heiminum sem seldi vetni í smásölu tók til starfa á Grjóthálsi árið 2003. Sömuleiðis var heimsins fyrsta framleiðsla og sala á fljótandi rafeldsneyti hér á Íslandi, þegar framleiðsla CRI á metanóli hófst í Svartsengi árið 2012. Það má ef til vill segja að við höfum verið á undan okkar samtíð. Staðan er þó að breytast hratt og eru vetnis- og rafeldsneytisverkefni á fleygiferð í löndunum í kringum okkur. Vetnis- og rafeldsneytissamtökin, VOR, eru hópur 8 fjölbreyttra fyrirtækja að þróa mismunandi lausnir fyrir ólíka notendahópa sem hafa ekki valkost um beina rafvæðingu í orkuskiptavegferð sinni. VOR var stofnað fyrir tveimur árum, innan vébanda Samtaka iðnaðarins, en samanlögð reynsla stjórnenda fyrirtækjanna spannar áratugi. Skortur á raforku og grænum hvötum stendur þessum nýja, sjálfbæra iðnaði hins vegar fyrir þrifum hér á landi. Ef raforka fæst ekki í innlenda framleiðslu á rafeldsneyti, verða rafeldsneytisverkefni ekki að veruleika, og þá verðum við áfram háð innflutningi á eldsneyti þótt olíunni verði skipt út. Rafeldsneytisframleiðendur geta verið sveigjanlegur orkunotandi og stutt vel við bætta nýtingu í núverandi raforkukerfi sem og aukna raforkuframleiðslu úr sveiflukenndum orkugjöfum eins og vindorku. Áframhaldandi aðgerðarleysi mun verða Íslandi dýrkeypt. Á fjárlögum þessa árs eru 800 milljónir áætlaðar til kaupa á losunarheimildum vegna skuldbindinga Íslands í Kyoto bókuninni. Skuldbindinga sem ekki tókst að uppfylla. Ef ný og bindandi markmið um minni losun á beina ábyrgð íslenskra stjórnvalda nást ekki getur það leitt til milljarða kostnaðar vegna kaupa á losunarheimildum innan fárra ára. Hvort og þá hversu mikið ræðst af því hvernig til tekst í orkuskiptunum og hver staða á mörkuðum með losunarheimildir verður í framtíðinni. Ef við drögum lærdóm af orkuskiptum 20. aldar þá skila slíkar fjárfestingar sér margfalt í bættu umhverfi, efnahag og orkuöryggi. Tæknin til framleiðslu og notkun á rafeldsneyti er til staðar og engin ástæða til að draga það lengur og hefjast handa við orkuskiptin úr olíu í græna orku á öllum sviðum. Auður Nanna Baldvinsdóttir er formaður Vetnis- og rafeldsneytissamtakanna (VOR) og forstjóri Iðunn H2 og Ómar Freyr Sigurbjörnsson er markaðsstjóri Carbon Recycling International (CRI).
Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson Skoðun
Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun
Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson Skoðun
Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun