Nýja stjórnarskrá fyrir minnihlutahópa Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar 27. september 2022 09:30 Á hverjum tíma koma fram ýmsar kröfur og stefnumál í samfélaginu. Hver kannast ekki við græna uppbyggingu og svart hagkerfi, jöfnuð og fjármagnstekjur, ábyrga hagstjórn og bankahrun, jafnrétti og jákvæða mismunun, velferð og barnavernd, samgöngur og hunda, borgarlínu og hesta. Ég stend í þeirri trú að mannréttindi og almenn réttindamál sé gott að skoða, annars vegar í tengslum við réttindabaráttu kvenna á Íslandi og hins vegar í samhengi við stöðu minnihlutahópa. Það er líklega óþarfi að leita leiðsagnar viðskiptalífsins. Ég held að öllum sem vilja kynnast íslenskri stjórnarskrá, eðli hennar og þróun sé hollt að kynnast þróunarsögu hinnar vitibornu konu. Jafnrétti er eitt grundvallarmannréttinda stjórnarskrárinnar og stendur þar við hlið annarra mannréttinda, næst á eftir þeim rétthæstu sem eru hagsmunir barna. Á þjóðveldisöld máttu giftar konur ráða heimilinu að því leyti sem snerti innanstokksmuni. Réttindi kvenna þróuðust hratt í samanburði við þróunarsögu hins vitiborna manns. Svo gustaði um kvenréttindabaráttuna á Íslandi að sögur herma að karlar sem hjá stóðu hafi fengið áður óþekkt kvef. Þegar kom fram á 13. öld var orðið bannað að gifta konur nema spyrja þær fyrst og þær öðluðust erfðarétt með ákveðnum skilyrðum. Þetta átti við um ekkjur og ógiftar konur en ekki þær sem voru í hjúskap. Það er nú ekki lengra liðið en tveir ógæfuríkir karlmannsaldrar frá því konur öðluðust sín fyrstu fjárhagslegu réttindi. Þau glötuðust þó enn við hjúskap. Sagan segir að þessi skipan varðandi forsjárhæfni karlmannsins hafi verið góð fyrir samfélagið enda eiginmenn oft drykkfelldir og auralitlir. Upp úr þarsíðustu aldamótum máttu konur mennta sig við sérhannaðan kvennaskóla og eignuðust séreignaréttindi. Tímamótalög heimiluðu konum að eiga og ráðstafa eignum sínum með tilteknum skilyrðum. Skömmu síðar fengu ekkjur og ógiftar konur skilyrtan kosningarétt og jafnvel kjörgengi. Hver hefði trúað því!? Rauðsokkuhreyfingin var stofnuð, kvennafrídagar litu dagsins ljós og konur gátu jafnvel farið í verkföll. Fyrstu jafnréttislögin tóku gildi þegar ég var ungur drengur, eða stúlka. En konur létu ekki staðar numið. Þær stofnuðu Femínistafélag Íslands, gengu druslugöngu, drógu kynferðismálin úr myrkrinu og klæddu þau í hæfilegan búning og hrintu fyrir borgarlínuna. Á síðustu árum hafa réttindi kynjanna verið hin sömu og aðeins hallar lítt eitt en hæfilega á karla. Hins vegar er stjórnarskráin alveg skýr um það að karlar skuli njóta jafnra réttinda á við konur. Það er þó ákveðin trygging? Núgildandi stjórnarskrá er gömul en ný hefur þó verið samin og samþykkt af þjóðinni. Hún hefur beðið utangarðs í áratug af einhverjum ástæðum. Ég tel að það sé alveg þjóðráð að kveðja gömlu stjórnarskránna með nýrri þó ekki sé nema til þess að sýna nútímaleg litbrigði fjöldans. Ég lít ekkert endilega þannig á að gamla skruddan sé úr sér gengin heldur sýnist mér að leiður kækur íslenskra stjórnvalda sé sá að fara alls ekkert eftir því sem í henni stendur. Ég lít þannig á nýja stjórnarskrá sem tilraun til að hætta að reykja; nokkurs konar áramótaheit. Og ei skal óttast nú frekar en áður þegar Hinrik konungur elti dreka á árum áður. Jafnréttið er líka ritað á góðri tungu í texta nýju stjórnarskrárinnar, jafn traust og skírlífsbelti drottningar. Alþingi gæti haldið ró sinni, líkt og Hinrik, og gefið fyrirheit um að leita sér ráðgjafar, jafnvel á götum úti og lært að forðast handahófskenndan og móðurlausan lagatexta. Framkvæmdavaldið gæti þá heitið því að láta af áhuga sínum á útúrsnúnum reglugerðartexta. Fyrirheit stofnana og sveitarfélaga gæti verið að hætta notkun óþekktra heimilda við ritun reglna og borgar- eða bæjarsamþykkta. Með þessum hætti gæti gildistaka nýrrar stjórnarskrár orðið happadrjúg og til þess að íslenska ríkið hætti að tapa hverju málinu á fætur öðru fyrir Mannréttindadómstól Evrópu. En stjórnarskránna þarf hins vegar að handleika undir raunagóðri leiðsögn kvenna í stað brotgengrar karlmennsku. Ég vinn að miklu leyti fyrir minnihlutahópa sem eiga það sameiginlegt að þurfa að reiða sig á að stjórnvöld verndi þá með mannréttindaloforð að vopni. Og þessir sömu minnihlutahópar eiga að geta treyst því að stjórnmálaflokkar, sem taka sig alvarlega, beri virðingu fyrir þeim ófrávíkjanlegu lágmarksskyldum sem stjórnarskráin setur stjórnvöldum. Stjórnarskráin felur í sér bindandi og ófrávíkjanlegt samkomulag á milli stjórnvalda og almennings. Hún inniheldur lágmarksskilyrði sem tilvist stjórnskipunar Íslands byggir á. Þannig má segja að hún feli í sér gagnkvæm loforð, annars vegar loforð til almennings um virðingu fyrir texta stjórnarskrárinnar og hins vegar loforð um forræði stjórnvalda eftir því. Þetta er kaldrifjaður samningur með óefnislegum og ópólitískum loforðum. Stjórnarskráin er hlutlæg trygging borgara gegn huglægum og hagsmunatengdum aðgerðum stjórnvalda. Stjórnarskráin er kvenkyns í hlutarins eðli. Hún er lífsreynd móðir allra laga, amma allra reglugerða og langamma allra annarra stjórnvaldsfyrirmæla. Höfundur er formaður Afstöðu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Ingi Þóroddsson Stjórnarskrá Mest lesið Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Veistu þitt skýjaspor? Hólmfríður Rut Einarsdóttir,Þóra Rut Jónsdóttir Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Á hverjum tíma koma fram ýmsar kröfur og stefnumál í samfélaginu. Hver kannast ekki við græna uppbyggingu og svart hagkerfi, jöfnuð og fjármagnstekjur, ábyrga hagstjórn og bankahrun, jafnrétti og jákvæða mismunun, velferð og barnavernd, samgöngur og hunda, borgarlínu og hesta. Ég stend í þeirri trú að mannréttindi og almenn réttindamál sé gott að skoða, annars vegar í tengslum við réttindabaráttu kvenna á Íslandi og hins vegar í samhengi við stöðu minnihlutahópa. Það er líklega óþarfi að leita leiðsagnar viðskiptalífsins. Ég held að öllum sem vilja kynnast íslenskri stjórnarskrá, eðli hennar og þróun sé hollt að kynnast þróunarsögu hinnar vitibornu konu. Jafnrétti er eitt grundvallarmannréttinda stjórnarskrárinnar og stendur þar við hlið annarra mannréttinda, næst á eftir þeim rétthæstu sem eru hagsmunir barna. Á þjóðveldisöld máttu giftar konur ráða heimilinu að því leyti sem snerti innanstokksmuni. Réttindi kvenna þróuðust hratt í samanburði við þróunarsögu hins vitiborna manns. Svo gustaði um kvenréttindabaráttuna á Íslandi að sögur herma að karlar sem hjá stóðu hafi fengið áður óþekkt kvef. Þegar kom fram á 13. öld var orðið bannað að gifta konur nema spyrja þær fyrst og þær öðluðust erfðarétt með ákveðnum skilyrðum. Þetta átti við um ekkjur og ógiftar konur en ekki þær sem voru í hjúskap. Það er nú ekki lengra liðið en tveir ógæfuríkir karlmannsaldrar frá því konur öðluðust sín fyrstu fjárhagslegu réttindi. Þau glötuðust þó enn við hjúskap. Sagan segir að þessi skipan varðandi forsjárhæfni karlmannsins hafi verið góð fyrir samfélagið enda eiginmenn oft drykkfelldir og auralitlir. Upp úr þarsíðustu aldamótum máttu konur mennta sig við sérhannaðan kvennaskóla og eignuðust séreignaréttindi. Tímamótalög heimiluðu konum að eiga og ráðstafa eignum sínum með tilteknum skilyrðum. Skömmu síðar fengu ekkjur og ógiftar konur skilyrtan kosningarétt og jafnvel kjörgengi. Hver hefði trúað því!? Rauðsokkuhreyfingin var stofnuð, kvennafrídagar litu dagsins ljós og konur gátu jafnvel farið í verkföll. Fyrstu jafnréttislögin tóku gildi þegar ég var ungur drengur, eða stúlka. En konur létu ekki staðar numið. Þær stofnuðu Femínistafélag Íslands, gengu druslugöngu, drógu kynferðismálin úr myrkrinu og klæddu þau í hæfilegan búning og hrintu fyrir borgarlínuna. Á síðustu árum hafa réttindi kynjanna verið hin sömu og aðeins hallar lítt eitt en hæfilega á karla. Hins vegar er stjórnarskráin alveg skýr um það að karlar skuli njóta jafnra réttinda á við konur. Það er þó ákveðin trygging? Núgildandi stjórnarskrá er gömul en ný hefur þó verið samin og samþykkt af þjóðinni. Hún hefur beðið utangarðs í áratug af einhverjum ástæðum. Ég tel að það sé alveg þjóðráð að kveðja gömlu stjórnarskránna með nýrri þó ekki sé nema til þess að sýna nútímaleg litbrigði fjöldans. Ég lít ekkert endilega þannig á að gamla skruddan sé úr sér gengin heldur sýnist mér að leiður kækur íslenskra stjórnvalda sé sá að fara alls ekkert eftir því sem í henni stendur. Ég lít þannig á nýja stjórnarskrá sem tilraun til að hætta að reykja; nokkurs konar áramótaheit. Og ei skal óttast nú frekar en áður þegar Hinrik konungur elti dreka á árum áður. Jafnréttið er líka ritað á góðri tungu í texta nýju stjórnarskrárinnar, jafn traust og skírlífsbelti drottningar. Alþingi gæti haldið ró sinni, líkt og Hinrik, og gefið fyrirheit um að leita sér ráðgjafar, jafnvel á götum úti og lært að forðast handahófskenndan og móðurlausan lagatexta. Framkvæmdavaldið gæti þá heitið því að láta af áhuga sínum á útúrsnúnum reglugerðartexta. Fyrirheit stofnana og sveitarfélaga gæti verið að hætta notkun óþekktra heimilda við ritun reglna og borgar- eða bæjarsamþykkta. Með þessum hætti gæti gildistaka nýrrar stjórnarskrár orðið happadrjúg og til þess að íslenska ríkið hætti að tapa hverju málinu á fætur öðru fyrir Mannréttindadómstól Evrópu. En stjórnarskránna þarf hins vegar að handleika undir raunagóðri leiðsögn kvenna í stað brotgengrar karlmennsku. Ég vinn að miklu leyti fyrir minnihlutahópa sem eiga það sameiginlegt að þurfa að reiða sig á að stjórnvöld verndi þá með mannréttindaloforð að vopni. Og þessir sömu minnihlutahópar eiga að geta treyst því að stjórnmálaflokkar, sem taka sig alvarlega, beri virðingu fyrir þeim ófrávíkjanlegu lágmarksskyldum sem stjórnarskráin setur stjórnvöldum. Stjórnarskráin felur í sér bindandi og ófrávíkjanlegt samkomulag á milli stjórnvalda og almennings. Hún inniheldur lágmarksskilyrði sem tilvist stjórnskipunar Íslands byggir á. Þannig má segja að hún feli í sér gagnkvæm loforð, annars vegar loforð til almennings um virðingu fyrir texta stjórnarskrárinnar og hins vegar loforð um forræði stjórnvalda eftir því. Þetta er kaldrifjaður samningur með óefnislegum og ópólitískum loforðum. Stjórnarskráin er hlutlæg trygging borgara gegn huglægum og hagsmunatengdum aðgerðum stjórnvalda. Stjórnarskráin er kvenkyns í hlutarins eðli. Hún er lífsreynd móðir allra laga, amma allra reglugerða og langamma allra annarra stjórnvaldsfyrirmæla. Höfundur er formaður Afstöðu.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar