Til varnar skóla án aðgreiningar Ragnar Þór Pétursson skrifar 28. febrúar 2022 15:01 Nýlega hefur enn á ný blossað upp umræða um skóla án aðgreiningar. Hún hefur að þessu sinni gengið svo langt að því er haldið fram, við nokkrar undirtektir, að líklega þurfi að „flokka“ nemendur meira en nú er gert í skólum. Þá hefur enn á ný borið mjög á þeim málflutningi að „skóli án aðgreiningar“ sé göfug og góð hugmynd en líklega með öllu óraunhæf. Slík umræða kemur ekki á óvart. Rannsókn Evrópumiðstöðvar á framkvæmd skóla án aðgreiningar leiddi í ljós djúpa hugmyndafræðilega bresti í grunni stefnunnar. Í ljós kom að það hefur líklega aldrei verið nein samstaða um að skóli án aðgreiningar sé forsenda eða markmið skólastarfs á Íslandi – annars staðar en á pappírunum. Reynt að dulbúa stefnuna Til að bregðast við þessu hefur meðal annars verið reynt að dulbúa skóla án aðgreiningar sem eitthvað annað. Tvisvar hefur verið skipt um nafn á stefnunni. Fyrst breyttist hún í „menntun fyrir alla“ og svo „skóla fjölbreytileikans“. Það er enda mjög íslenskt, að breyta ásýnd eða yfirborði einhvers og halda að þar með muni inntakið taka stakkaskiptum. Það gerist að sjálfsögðu ekki. Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að sú staðreynd að skólafólk, stjórnvöld og almenningur á Íslandi skuli ekki oftar rísa upp til varnar fyrir skóla án aðgreiningar sé ein stærsta samfélagslega ógnin sem við búum við. Þar til nýlega áttuðum við okkur ekki fyllilega á inntaki þess að reka skólakerfi án aðgreiningar. Við vorum, og erum líklega enn, með einsleitari þjóðum. Við héldum mjög lengi að við værum öll næstum eins og ættum og gætum öll gert það sama með sömu aðferðum. Lengi vel upplifðum við að skóli án aðgreiningar snerist um frávik, um það hvernig (og jafnvel hvort) börn með fatlanir ættu heima í skólakerfinu. Það er enn býsna stór hluti þjóðarinnar sem ólst upp við það að sjá varla fatlað fólk nema stöku sinnum á förnum vegi. Í mörgum samfélögum, hringinn í kringum landið, voru fatlaðir jaðarsettir, gengu undir viðurnefnum og voru litnir hornauga. Ég á minningar úr grunnskóla þar sem hópar stráka gerðu sér það að skemmtun að ginna fatlaða menn til „að segja ljótt“. Það er kannski ekki skrítið að skólakerfi „án aðgreiningar“ sem rís upp úr slíkri „menningu“ sé dálítið brogað. Ranghugmynd þjóðarinnar Hið þrönga sjónarhorn á fatlaða og ófatlaða leiddi til þess að skapa alvarlegar ranghugmyndir hjá þjóðinni um skóla án aðgreiningar. Í stað þess að horfa á alla nemendur sem fullgilda þátttakendur í samfélagi skólans fór vinnan í allt of miklum mæli að snúast um það hversu mikil „frávik“ einstakir nemendur væru; hversu „gallaðir“ eða „takmarkaðir“ af náttúrunnar hendir. Og þá í framhaldinu: Að hversu miklu leyti viðkomandi galli kæmi í veg fyrir að nemandinn næði námsmarkmiðum hinna heilbrigðu – og að hversu miklu leyti gallinn birtist í hegðun sem tefði fyrir eða spillti námi hinna nemendanna. Loks kom svo spurningin: Hvað þyrfti að gera til að nemandinn næði markmiðunum– eða væri að minnsta kosti ekki að trufla aðra of mikið. Árangur okkar, fyrstu tvo áratugina, af skóla án aðgreiningar er af þessum sökum mjög dapurlegur. Við gerðum ráð fyrir því að skóli án aðgreiningar snerist um að setja upp rampa og lyftur en ekki því að víkka út þau viðfangsefni sem skólinn tækist á hendur og þær námsleiðir sem notaðar væru. Það var ekki fyrr en fjölbreytnin fór að vaxa í samfélaginu og skella á okkur úr öllum áttum – að við byrjuðum sem samfélag (og skóli) að átta okkur á því að samfélag án aðgreiningar snýst alls ekki um aðlögun fólks að samfélagi, heldur öfugt. Nú, þegar lokið er dottið af dollu einsleitninnar blasir við að ungt fólk er margfalt fjölbreyttari hópur en við okkur hefði getað grunað og fyrir mörg þeirra er lykillinn að lífshamingjunni sá að fjölbreytnin sé virt og viðurkennd. Skóli án aðgreiningar er ekki hugmyndafræðilega gjaldþrota – ekkert frekar en hugmyndin um hið lýðræðislega samfélag. Það, hvernig við ástundum hvort tveggja, þarf að bæta. Réttlæti hinna sterku Fyrir 45 árum skrifaði vitur skólamaður grein í blað af því tilefni að nemendur í býsna „góðum“ skóla vestur í bæ höfðu krafist ógildingar samræmdra prófa því þeir höfðu undir höndum eiðsvarnar yfirlýsingar um að kennarar í öðrum skólum hefðu sýnt meiri linkind við fyrirlögn prófanna. Hann taldi nauðsynlegt að ræða tilgang slíkra prófa betur og benti á að próf sem hefðu þann tilgang að búa til raðir úr nemendum hefðu almennt nauðaómerkilegan tilgang, hvort sem sjónarhornið væri próffræðilegt eða annað. Það er auðvitað skiljanlegt að „sterkir“ námsmenn sem lagt hafa hart að sér skuli svíða óréttlætið í því að sitja undir strangari prófdómurum og fá jafnvel dálítið minni tíma en nemendur „austur í bæ“ eða „handan lækjarins“. Það er skiljanlegt að þeir mótmæli og krefjist ógildingar. Sérstaklega ef niðurstaða prófsins hefur stýrandi áhrif á aðgang að vinsælum framhaldsskólum. Slíka réttlætiskennd er auðvelt að skilja og við kunnum ágætlega að bregðast við svona henni. Við tökum hana gjarnan til okkar. En hvað með óréttlætið sem hin mega þola, að sitja stöðugt undir kröfum kerfis sem hannað er utan um veruleika, áhuga og styrkleika annarra en þín? Mannréttindabarátta fatlaðra hefur ekkert gert við íslenskt samfélag annað en að auðga það. Fatlaðir hafa alla tíð borið miklu meiri kostnað af samfélaginu en öfugt. Mannréttindabarátta annarra jarðarsettra hópa mun einnig auðga samfélagið ef við hættum að standa gegn henni. Slík barátta snýst nánast alltaf um að fá að taka þátt. Fá að leggja sitt af mörkum. Fá að læra og dafna. Og fá að tilheyra á eigin forsendum en ekki aðeins upp að því marki sem hinir sjá samsvörun við þig. Að læra af dauðum farfuglum Vitur skólakona sagði mér nýlega að umhverfisbreytingar tækju mis mikinn toll af tegundum farfugla eftir getu fuglanna til að aðlaga sig breytingum. Þær tegundir sem af vana sækja í sömu óðölin þrátt fyrir gerbreytt veðurlag skrimtu við illan kost eða hreinlega gæfu upp öndina á meðan þær tegundir sem eltu kjörskilyrðin stæðu sterkar. Sá heimur er ekki til þar sem einsleitur hluti þjóðar getur lokað að sér. Samfélög sem reyna slíkt munu springa í sundur á saumunum – en þó ekki fyrr en þau hafa alið á þjáningum og átökum. Skóli sem „flokkar“ börn er vissulega klassískur. En hann er ekki að sama skapi góður. Eftir hverju í ósköpunum eigum við að flokka? Hugmyndaauðgi, heiðarleika, minni, gæsku, handleikni, snerpu, líkamsstyrk, orðaforða? Skóli án aðgreiningar er mikilvægari nú en nokkru sinni fyrr – einfaldlega vegna þess að samfélagið er fjölbreyttara en áður. Bilið á milli hinnar raunverulegu fjölbreytni samfélagsins og hinnar yfirborðskenndu einsleitni hefur byggt upp gríðarlega spennu sem við getum fundið útrás í aukinn fjölbreytni, athafna- og lífsgleði. Ef við gerum það ekki mun spennan halda áfram að leita sér útrásar í glufum og sprungum okkur öllum til vanda – og þeim mest sem liggja næst jaðrinum. Grundvallarskuldbinding okkar gagnvart samfélaginu leyfir slíkt ekki. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Sjá meira
Nýlega hefur enn á ný blossað upp umræða um skóla án aðgreiningar. Hún hefur að þessu sinni gengið svo langt að því er haldið fram, við nokkrar undirtektir, að líklega þurfi að „flokka“ nemendur meira en nú er gert í skólum. Þá hefur enn á ný borið mjög á þeim málflutningi að „skóli án aðgreiningar“ sé göfug og góð hugmynd en líklega með öllu óraunhæf. Slík umræða kemur ekki á óvart. Rannsókn Evrópumiðstöðvar á framkvæmd skóla án aðgreiningar leiddi í ljós djúpa hugmyndafræðilega bresti í grunni stefnunnar. Í ljós kom að það hefur líklega aldrei verið nein samstaða um að skóli án aðgreiningar sé forsenda eða markmið skólastarfs á Íslandi – annars staðar en á pappírunum. Reynt að dulbúa stefnuna Til að bregðast við þessu hefur meðal annars verið reynt að dulbúa skóla án aðgreiningar sem eitthvað annað. Tvisvar hefur verið skipt um nafn á stefnunni. Fyrst breyttist hún í „menntun fyrir alla“ og svo „skóla fjölbreytileikans“. Það er enda mjög íslenskt, að breyta ásýnd eða yfirborði einhvers og halda að þar með muni inntakið taka stakkaskiptum. Það gerist að sjálfsögðu ekki. Ég ætla að leyfa mér að fullyrða að sú staðreynd að skólafólk, stjórnvöld og almenningur á Íslandi skuli ekki oftar rísa upp til varnar fyrir skóla án aðgreiningar sé ein stærsta samfélagslega ógnin sem við búum við. Þar til nýlega áttuðum við okkur ekki fyllilega á inntaki þess að reka skólakerfi án aðgreiningar. Við vorum, og erum líklega enn, með einsleitari þjóðum. Við héldum mjög lengi að við værum öll næstum eins og ættum og gætum öll gert það sama með sömu aðferðum. Lengi vel upplifðum við að skóli án aðgreiningar snerist um frávik, um það hvernig (og jafnvel hvort) börn með fatlanir ættu heima í skólakerfinu. Það er enn býsna stór hluti þjóðarinnar sem ólst upp við það að sjá varla fatlað fólk nema stöku sinnum á förnum vegi. Í mörgum samfélögum, hringinn í kringum landið, voru fatlaðir jaðarsettir, gengu undir viðurnefnum og voru litnir hornauga. Ég á minningar úr grunnskóla þar sem hópar stráka gerðu sér það að skemmtun að ginna fatlaða menn til „að segja ljótt“. Það er kannski ekki skrítið að skólakerfi „án aðgreiningar“ sem rís upp úr slíkri „menningu“ sé dálítið brogað. Ranghugmynd þjóðarinnar Hið þrönga sjónarhorn á fatlaða og ófatlaða leiddi til þess að skapa alvarlegar ranghugmyndir hjá þjóðinni um skóla án aðgreiningar. Í stað þess að horfa á alla nemendur sem fullgilda þátttakendur í samfélagi skólans fór vinnan í allt of miklum mæli að snúast um það hversu mikil „frávik“ einstakir nemendur væru; hversu „gallaðir“ eða „takmarkaðir“ af náttúrunnar hendir. Og þá í framhaldinu: Að hversu miklu leyti viðkomandi galli kæmi í veg fyrir að nemandinn næði námsmarkmiðum hinna heilbrigðu – og að hversu miklu leyti gallinn birtist í hegðun sem tefði fyrir eða spillti námi hinna nemendanna. Loks kom svo spurningin: Hvað þyrfti að gera til að nemandinn næði markmiðunum– eða væri að minnsta kosti ekki að trufla aðra of mikið. Árangur okkar, fyrstu tvo áratugina, af skóla án aðgreiningar er af þessum sökum mjög dapurlegur. Við gerðum ráð fyrir því að skóli án aðgreiningar snerist um að setja upp rampa og lyftur en ekki því að víkka út þau viðfangsefni sem skólinn tækist á hendur og þær námsleiðir sem notaðar væru. Það var ekki fyrr en fjölbreytnin fór að vaxa í samfélaginu og skella á okkur úr öllum áttum – að við byrjuðum sem samfélag (og skóli) að átta okkur á því að samfélag án aðgreiningar snýst alls ekki um aðlögun fólks að samfélagi, heldur öfugt. Nú, þegar lokið er dottið af dollu einsleitninnar blasir við að ungt fólk er margfalt fjölbreyttari hópur en við okkur hefði getað grunað og fyrir mörg þeirra er lykillinn að lífshamingjunni sá að fjölbreytnin sé virt og viðurkennd. Skóli án aðgreiningar er ekki hugmyndafræðilega gjaldþrota – ekkert frekar en hugmyndin um hið lýðræðislega samfélag. Það, hvernig við ástundum hvort tveggja, þarf að bæta. Réttlæti hinna sterku Fyrir 45 árum skrifaði vitur skólamaður grein í blað af því tilefni að nemendur í býsna „góðum“ skóla vestur í bæ höfðu krafist ógildingar samræmdra prófa því þeir höfðu undir höndum eiðsvarnar yfirlýsingar um að kennarar í öðrum skólum hefðu sýnt meiri linkind við fyrirlögn prófanna. Hann taldi nauðsynlegt að ræða tilgang slíkra prófa betur og benti á að próf sem hefðu þann tilgang að búa til raðir úr nemendum hefðu almennt nauðaómerkilegan tilgang, hvort sem sjónarhornið væri próffræðilegt eða annað. Það er auðvitað skiljanlegt að „sterkir“ námsmenn sem lagt hafa hart að sér skuli svíða óréttlætið í því að sitja undir strangari prófdómurum og fá jafnvel dálítið minni tíma en nemendur „austur í bæ“ eða „handan lækjarins“. Það er skiljanlegt að þeir mótmæli og krefjist ógildingar. Sérstaklega ef niðurstaða prófsins hefur stýrandi áhrif á aðgang að vinsælum framhaldsskólum. Slíka réttlætiskennd er auðvelt að skilja og við kunnum ágætlega að bregðast við svona henni. Við tökum hana gjarnan til okkar. En hvað með óréttlætið sem hin mega þola, að sitja stöðugt undir kröfum kerfis sem hannað er utan um veruleika, áhuga og styrkleika annarra en þín? Mannréttindabarátta fatlaðra hefur ekkert gert við íslenskt samfélag annað en að auðga það. Fatlaðir hafa alla tíð borið miklu meiri kostnað af samfélaginu en öfugt. Mannréttindabarátta annarra jarðarsettra hópa mun einnig auðga samfélagið ef við hættum að standa gegn henni. Slík barátta snýst nánast alltaf um að fá að taka þátt. Fá að leggja sitt af mörkum. Fá að læra og dafna. Og fá að tilheyra á eigin forsendum en ekki aðeins upp að því marki sem hinir sjá samsvörun við þig. Að læra af dauðum farfuglum Vitur skólakona sagði mér nýlega að umhverfisbreytingar tækju mis mikinn toll af tegundum farfugla eftir getu fuglanna til að aðlaga sig breytingum. Þær tegundir sem af vana sækja í sömu óðölin þrátt fyrir gerbreytt veðurlag skrimtu við illan kost eða hreinlega gæfu upp öndina á meðan þær tegundir sem eltu kjörskilyrðin stæðu sterkar. Sá heimur er ekki til þar sem einsleitur hluti þjóðar getur lokað að sér. Samfélög sem reyna slíkt munu springa í sundur á saumunum – en þó ekki fyrr en þau hafa alið á þjáningum og átökum. Skóli sem „flokkar“ börn er vissulega klassískur. En hann er ekki að sama skapi góður. Eftir hverju í ósköpunum eigum við að flokka? Hugmyndaauðgi, heiðarleika, minni, gæsku, handleikni, snerpu, líkamsstyrk, orðaforða? Skóli án aðgreiningar er mikilvægari nú en nokkru sinni fyrr – einfaldlega vegna þess að samfélagið er fjölbreyttara en áður. Bilið á milli hinnar raunverulegu fjölbreytni samfélagsins og hinnar yfirborðskenndu einsleitni hefur byggt upp gríðarlega spennu sem við getum fundið útrás í aukinn fjölbreytni, athafna- og lífsgleði. Ef við gerum það ekki mun spennan halda áfram að leita sér útrásar í glufum og sprungum okkur öllum til vanda – og þeim mest sem liggja næst jaðrinum. Grundvallarskuldbinding okkar gagnvart samfélaginu leyfir slíkt ekki. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson Skoðun