Hvernig nær sjávarútvegur markmiðum í loftslagsmálum? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar 21. september 2021 12:15 Eins og búast mátti við eru loftslagsmál í brennidepli fyrir komandi kosningar. Vonum seinna kynni einhver að segja. Loftslagsmál tilheyra ekki einhverjum einum stjórnmálaflokki, þau eru þess eðlis. Verkefnið sem við blasir er þannig vaxið að á því verður að taka með einum eða öðrum hætti. Flestir eru væntanlega sammála um hvert markmiðið er; það þarf að draga úr áhrifum mannfólksins á umhverfi og loftslag. Hvaða leið ber að fara í þeim efnum kunna stjórnmálaflokkar að hafa mismunandi skoðun á. Eitt af því sem ekki verður horft fram hjá, er að allt samfélagið þarf að leggja hönd á plóg; hið opinbera, fyrirtæki og einstaklingar. Þá kemur til skoðunar hvort nota eigi boð og bönn, eða hvatningu og örvun. Sjálfsagt fer best á því að nota hvoru tveggja í einhverjum mæli. Þó er á ýmsum sviðum hægt að benda á skjótari árangur ef hvatning er í fyrirrúmi. Nefna má að stjórnvöld hafa með markvissum hætti stutt við þá sem vilja aka rafmagnsbifreið með því að stilla gjöldum vegna þeirra í hóf. Það er gott dæmi um vel heppnaða aðgerð sem byggist á hvatningu. 40% samdráttur Stjórnmálaflokkar keppast nú við að kynna sínar kosningaáherslur. Á köflum virðist sem sumir kjósi að horfa fram hjá heildarmyndinni og leggja meiri áherslu á skammtíma aðgerðir, frekar en varanlegar, sem skila munu meiri árangri til lengri tíma. Hér má nefna gjaldtöku í sjávarútvegi, en óvíða greiðir sjávarútvegur hlutfallslega eins mikið í skatta og gjöld og á Íslandi. Í raun virðist sem svo að sumir stjórnmálaflokkar, sem segjast leggja mikla áherslu á loftslagsmál, taki sjávarútveg algjörlega út fyrir sviga í þessum efnum og boða stefnu sem gengur í raun þvert á hið mikilvæga markmið um að draga úr olíunotkun og minnka kolefnissporið. Íslenskur sjávarútvegur hefur nú þegar náð markverðum árangri í loftslagsmálum. Á undanförnum árum hefur sjávarútvegur notað helmingi minna af olíu en hann gerði á tíunda áratug síðustu aldar. Í samanburði við olíunotkun greinarinnar á fyrsta áratug þessarar aldar, nemur samdrátturinn 40%. Vissulega er olíunotkun háð framleiðslu á hverjum tíma, en almennt stækkar kolefnisspor atvinnugreina með auknum umsvifum. Það er með öðrum orðum vandasamt að draga úr áhrifum á umhverfi og um leið að tryggja áframhaldandi og nauðsynlega verðmætasköpun. Það þarf að skapa meiri verðmæti í dag en í gær, til þess að tryggja eftirsóknarverð lífsgæði. Í þessum efnum hefur vel tekist í sjávarútvegi. Dregið hefur verulega úr olíunotkun og kolefnissporið hefur minnkað, án þess að það hafi komið niður á framleiðslu. Þessu samspili verður að viðhalda, því ekki munum við lifa á loftinu einu saman. Afgerandi þáttur er kerfið Árangur sjávarútvegsfyrirtækja við að draga úr losun á gróðurhúsalofttegundum má rekja til nokkurra samverkandi þátta. Ber hér fyrst að nefna fjárfestingu í nýjum og stærri skipum, sem búa yfir nýrri tækni og eru sparneytnari en þau sem eldri eru. Eins hafa sterkari og stærri fiskistofnar, framfarir í veiðum og veiðarfærum, betra skipulag veiða og fækkun skipa dregið úr olíunotkun. Miklar fjárfestingar hafa jafnframt átt sér stað í fiskimjölsverksmiðjum, þar sem raforka hefur að mestu leiti komið í stað olíu. Grunnstefið í fiskveiðistjórnunarkerfinu er að tryggja að veiðiálag sé hóflegt og nýting sjálfbær. Tveir þættir hafa jafnframt verið ráðandi í því að tryggja sjálfbærni umfram hinn hefðbundna líffræðilega þátt. Þessir þættir eru varanleiki og öryggi aflaheimilda og frjálst framsal aflaheimilda. Fyrirjáanleiki og langtímahugsun hafa þannig verið fest í sessi. Það eru þessir eiginleikar kerfisins, fyrst og síðast, sem hafa stuðlað að blómlegum fjárfestingum og verðmætasköpun umfram það sem þekkist í öðrum ríkjum, ásamt því að samhliða hefur verið dregið verulega úr olíunotkun. Af fyrrgreindu leiðir, að það er í raun innbyggður „grænn hvati“ í fiskveiðistjórnunarkerfinu, sem margir stjórnmálaflokkar tala nú um í aðdraganda kosninga að brýnt sé að koma á í atvinnulífinu. Það er nefnilega þessi græni hvati, sem hefur skilað hinum eftirtektarverða árangri sjávarútvegs í umhverfismálum. Því kemur það nokkuð á óvart, að sumir stjórnmálaflokkar vilji umbylta kerfinu á sama tíma og þeir segjast vilja berjast gegn loftslagsvánni. Hér fara einfaldlega ekki saman hljóð og mynd. Þar að auki er það kerfið sjálft sem hefur verið undirstaða þess að íslenskur sjávarútvegur hefur getað staðist samkeppni á sama tíma og opinberar álögur og önnur gjöld á hann heima fyrir eru langt umfram það sem samkeppnisfyrirtæki í öðrum löndum bera. Það skýtur því enn frekar skökku við að þessir sömu flokkar og vilja umbylta fiskveiðistjórnunarkerfinu, vilja einnig leggja auknar álögur á sjávarútveg komist þeir til valda. Ábyrgð stjórnvalda er mikil Það er enn til mikils að vinna í íslenskum sjávarútvegi í baráttunni gegn loftslagsvánni. Fyrirtæki í sjávarútvegi eru vel meðvituð um það og mörkuðu sér stefnu í samfélagsábyrgð í lok síðasta árs sem grundvallast á heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun. Ekki er þó nóg að marka stefnu, það þarf að framkvæma. Það blasir við að fyrirtækin þurfa að ráðast í verulegar fjárfestingar til viðbótar, í skipum og öðrum búnaði, til að draga úr olíunotkun. Loftslagsvænar fjárfestingar eru heilt yfir dýrari og oft og tíðum áhættusamari fjárfestingar. Enn er til dæmis mikil óvissa um hvaða framtíðarorkugjafi verður nýttur á fiskiskip. Hér liggur ábyrgð stjórnvalda, enda eru það þau sem móta þá umgjörð sem getur stuðlað að áframhaldandi langtímahugsun og aukið mönnum þor til fjárfestinga. Af ofangreindu ætti það því að vera nokkuð ljóst að eitt rekst á annars horn hjá þeim flokkum sem ætla breyta verulega fiskveiðistjórnunarkerfinu eða hækka álögur enn frekar á sjávarútveg, á sama tíma og þeir ætla að berjast gegn loftslagsvánni. Það er varasamt að líta framhjá heildarsamhengi þessara hluta. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heiðrún Lind Marteinsdóttir Sjávarútvegur Loftslagsmál Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Sjá meira
Eins og búast mátti við eru loftslagsmál í brennidepli fyrir komandi kosningar. Vonum seinna kynni einhver að segja. Loftslagsmál tilheyra ekki einhverjum einum stjórnmálaflokki, þau eru þess eðlis. Verkefnið sem við blasir er þannig vaxið að á því verður að taka með einum eða öðrum hætti. Flestir eru væntanlega sammála um hvert markmiðið er; það þarf að draga úr áhrifum mannfólksins á umhverfi og loftslag. Hvaða leið ber að fara í þeim efnum kunna stjórnmálaflokkar að hafa mismunandi skoðun á. Eitt af því sem ekki verður horft fram hjá, er að allt samfélagið þarf að leggja hönd á plóg; hið opinbera, fyrirtæki og einstaklingar. Þá kemur til skoðunar hvort nota eigi boð og bönn, eða hvatningu og örvun. Sjálfsagt fer best á því að nota hvoru tveggja í einhverjum mæli. Þó er á ýmsum sviðum hægt að benda á skjótari árangur ef hvatning er í fyrirrúmi. Nefna má að stjórnvöld hafa með markvissum hætti stutt við þá sem vilja aka rafmagnsbifreið með því að stilla gjöldum vegna þeirra í hóf. Það er gott dæmi um vel heppnaða aðgerð sem byggist á hvatningu. 40% samdráttur Stjórnmálaflokkar keppast nú við að kynna sínar kosningaáherslur. Á köflum virðist sem sumir kjósi að horfa fram hjá heildarmyndinni og leggja meiri áherslu á skammtíma aðgerðir, frekar en varanlegar, sem skila munu meiri árangri til lengri tíma. Hér má nefna gjaldtöku í sjávarútvegi, en óvíða greiðir sjávarútvegur hlutfallslega eins mikið í skatta og gjöld og á Íslandi. Í raun virðist sem svo að sumir stjórnmálaflokkar, sem segjast leggja mikla áherslu á loftslagsmál, taki sjávarútveg algjörlega út fyrir sviga í þessum efnum og boða stefnu sem gengur í raun þvert á hið mikilvæga markmið um að draga úr olíunotkun og minnka kolefnissporið. Íslenskur sjávarútvegur hefur nú þegar náð markverðum árangri í loftslagsmálum. Á undanförnum árum hefur sjávarútvegur notað helmingi minna af olíu en hann gerði á tíunda áratug síðustu aldar. Í samanburði við olíunotkun greinarinnar á fyrsta áratug þessarar aldar, nemur samdrátturinn 40%. Vissulega er olíunotkun háð framleiðslu á hverjum tíma, en almennt stækkar kolefnisspor atvinnugreina með auknum umsvifum. Það er með öðrum orðum vandasamt að draga úr áhrifum á umhverfi og um leið að tryggja áframhaldandi og nauðsynlega verðmætasköpun. Það þarf að skapa meiri verðmæti í dag en í gær, til þess að tryggja eftirsóknarverð lífsgæði. Í þessum efnum hefur vel tekist í sjávarútvegi. Dregið hefur verulega úr olíunotkun og kolefnissporið hefur minnkað, án þess að það hafi komið niður á framleiðslu. Þessu samspili verður að viðhalda, því ekki munum við lifa á loftinu einu saman. Afgerandi þáttur er kerfið Árangur sjávarútvegsfyrirtækja við að draga úr losun á gróðurhúsalofttegundum má rekja til nokkurra samverkandi þátta. Ber hér fyrst að nefna fjárfestingu í nýjum og stærri skipum, sem búa yfir nýrri tækni og eru sparneytnari en þau sem eldri eru. Eins hafa sterkari og stærri fiskistofnar, framfarir í veiðum og veiðarfærum, betra skipulag veiða og fækkun skipa dregið úr olíunotkun. Miklar fjárfestingar hafa jafnframt átt sér stað í fiskimjölsverksmiðjum, þar sem raforka hefur að mestu leiti komið í stað olíu. Grunnstefið í fiskveiðistjórnunarkerfinu er að tryggja að veiðiálag sé hóflegt og nýting sjálfbær. Tveir þættir hafa jafnframt verið ráðandi í því að tryggja sjálfbærni umfram hinn hefðbundna líffræðilega þátt. Þessir þættir eru varanleiki og öryggi aflaheimilda og frjálst framsal aflaheimilda. Fyrirjáanleiki og langtímahugsun hafa þannig verið fest í sessi. Það eru þessir eiginleikar kerfisins, fyrst og síðast, sem hafa stuðlað að blómlegum fjárfestingum og verðmætasköpun umfram það sem þekkist í öðrum ríkjum, ásamt því að samhliða hefur verið dregið verulega úr olíunotkun. Af fyrrgreindu leiðir, að það er í raun innbyggður „grænn hvati“ í fiskveiðistjórnunarkerfinu, sem margir stjórnmálaflokkar tala nú um í aðdraganda kosninga að brýnt sé að koma á í atvinnulífinu. Það er nefnilega þessi græni hvati, sem hefur skilað hinum eftirtektarverða árangri sjávarútvegs í umhverfismálum. Því kemur það nokkuð á óvart, að sumir stjórnmálaflokkar vilji umbylta kerfinu á sama tíma og þeir segjast vilja berjast gegn loftslagsvánni. Hér fara einfaldlega ekki saman hljóð og mynd. Þar að auki er það kerfið sjálft sem hefur verið undirstaða þess að íslenskur sjávarútvegur hefur getað staðist samkeppni á sama tíma og opinberar álögur og önnur gjöld á hann heima fyrir eru langt umfram það sem samkeppnisfyrirtæki í öðrum löndum bera. Það skýtur því enn frekar skökku við að þessir sömu flokkar og vilja umbylta fiskveiðistjórnunarkerfinu, vilja einnig leggja auknar álögur á sjávarútveg komist þeir til valda. Ábyrgð stjórnvalda er mikil Það er enn til mikils að vinna í íslenskum sjávarútvegi í baráttunni gegn loftslagsvánni. Fyrirtæki í sjávarútvegi eru vel meðvituð um það og mörkuðu sér stefnu í samfélagsábyrgð í lok síðasta árs sem grundvallast á heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun. Ekki er þó nóg að marka stefnu, það þarf að framkvæma. Það blasir við að fyrirtækin þurfa að ráðast í verulegar fjárfestingar til viðbótar, í skipum og öðrum búnaði, til að draga úr olíunotkun. Loftslagsvænar fjárfestingar eru heilt yfir dýrari og oft og tíðum áhættusamari fjárfestingar. Enn er til dæmis mikil óvissa um hvaða framtíðarorkugjafi verður nýttur á fiskiskip. Hér liggur ábyrgð stjórnvalda, enda eru það þau sem móta þá umgjörð sem getur stuðlað að áframhaldandi langtímahugsun og aukið mönnum þor til fjárfestinga. Af ofangreindu ætti það því að vera nokkuð ljóst að eitt rekst á annars horn hjá þeim flokkum sem ætla breyta verulega fiskveiðistjórnunarkerfinu eða hækka álögur enn frekar á sjávarútveg, á sama tíma og þeir ætla að berjast gegn loftslagsvánni. Það er varasamt að líta framhjá heildarsamhengi þessara hluta. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun