Vítahringur vonbrigða Sara Þöll Finnbogadóttir skrifar 13. september 2021 07:01 Heildarendurskoðun á námslánakerfinu gaf stjórnvöldum gullið tækifæri til að byggja upp nýtt kerfi með hag stúdenta að leiðarljósi. Afgreiðsla Menntasjóðsfrumvarpsins, sérstaklega á lokametrum þess, var aftur á móti fljótfær og þó svo að nýja kerfið hafi breytt ýmsu til hins betra eru þá er það að stórum grundvallarhluta enn ófullnægjandi fjárhagslegt stuðningskerfi fyrir stúdenta. Menntasjóður námsmanna var lögfestur 9. júní 2020 og í kjölfarið voru fyrstu úthlutunarreglur sjóðsins samþykktar 24. júlí. Í úthlutunarreglunum stóð grunnframfærsla framfærslulána óbreytt, 112.312 kr., en vegna sérstakra aðstæðna var heimilt að fimmfalda frítekjumark lántaka úr 1.364.000 kr. í 6.820.000 kr., áður en 45% af umframtekjum yrðu til frádráttar á námsláninu. Það úrræði náði hins vegar aðeins til afmarkaðs hóps, þ.e.a.s. til þeirra sem voru snúa aftur í nám af vinnumarkaðnum en ekki til þeirra sem þegar voru í námi. Úthlutunarreglurnar eru endurskoðaðar árlega af endurskoðunarnefnd sjóðsins þar sem lánasjóðsfulltrúi Stúdentaráðs hefur átt sæti sl. ár og lagt mesta áherslu á hækkun grunnframfærslunnar. Skrifstofa Stúdentaráð batt miklar vonir við að grunnframfærslan yrði hækkuð fyrir skólaárið 2021-2022, þar sem samtöl við stjórnvöld gáfu í skyn að svo yrði; þá sérstaklega eftir að ekki var komið til móts við stúdenta með fyrstu úthlutunarreglunum. Þann 31. mars, 2021 voru úthlutunarreglurnar fyrir nýtt skólaár samþykktar af ráðherra og stóð grunnframfærslan enn óbreytt. Samhliða var tilkynnt að hópur ráðuneytisstjóra hefði verið falið að vinna tillögur að hækkun á grunnframfærslunni. Þessi niðurstaða kom skrifstofu Stúdentaráðs í opna skjöldu, einna helst vegna þess að fulltrúum í stjórn sjóðsins var ekki gefinn nokkur fyrirvari og komust þeir ekki að því að slík ákvörðun hefði verið tekin fyrr en að hún var opinberuð á stjórnaarráðsvefnum. Fram að því höfðu öll samskipti við stjórnvöld verið full loforða um að vera stúdentum sanngjörn. Áfram ríkti bjartsýni um að hópur ráðuneytisstjóra myndi skila af sér tillögum að viðunandi hækkun á grunnframfærslunni. Hins vegar var þann 30. apríl boðuð tímabundin hækkun sem náði eingöngu til þeirra lántaka sem þénuðu minna en frítekjumarkið á ári og var hluti af aðgerðapakka stjórnvalda vegna COVID-19 úrræða. Vonbrigðin leyndu ekki á sér enda voru stjórnvöld enn og aftur að kynna úrræði til skemmri tíma og fyrir afmarkaðan hóp stúdenta, sem er gömul saga og ný.Við veltum því upp hvort aðgerðin hafi verið stimpluð sem COVID-19 aðgerð til að tryggja að aðeins væri um tímabundið úrræði að ræða en ekki fyrir hag stúdenta til frambúðar. Skrifstofa Stúdentaráðs, óskaði eftir skýringum frá mennta- og menningarmálaráðuneytinu strax í kjölfar þessa. Þarna var verið að skauta harkalega framhjá gríðarlega mikilvægu hagsmunamáli stúdenta í þriðja skiptið á innan við ári. Upplýsingarnar sem fengust voru hins vegar mjög takmarkaðar og ekkert sem hægt var að vinna með. Við óskuðum því eftir að ræða við sérfræðinga ráðuneytanna beggja, mennta- og menningarmálaráðuneytisins og fjármálaráðuneytisins, og þau sem ákvörðunina tóku og gátu svarað fyrir henni. Við óskuðum eftir rökstuðningi, tölulegum gögnum og öðrum tilfallandi upplýsingum sem gætu veitt okkur betri yfirsýn. Okkur var lofað víðtækum samráðsfundi til að fara yfir málið en rúmlega þremur og hálfum mánuði seinna er spurningum okkar enn ósvarað. Nú horfum við yfir sl. ár og við okkur blasa þrjú glötuð tækifæri til að hækka grunnframfærslu framfærslulána. Stúdentaráð hafði áður varað við því að nýtt námslánakerfi myndi ekki ná að uppfylla upphaflegan tilgang sinn sem félagslegur jöfnunarsjóður. Tilhögun grunnframfærslu framfærslulána er nefnilega á borði stjórnar sjóðsins sem skilar tillögu til ráðherra ár hvert um hvernig því skuli vera háttað. Talið er að það fyrirkomulagi tryggi svigrúm til að endurskoða framfærsluna með hliðsjón af aðstæðum hverju sinni án þess að það þurfi lagabreytingu til. Það var þó ljóst með fyrstu drögum frumvarpsins að ekki yrði krafist þess að stjórn sjóðsins myndi endurskoða grunnframfærsluna á milli ára, sem Stúdentaráð fór fram á að yrði gert því óbreytt fyrirkomulag hafði ekki reynst stúdentum vel hjá LÍN. Heildarendurskoðun kallaði á alvöru breytingar, bæði viðhorfslegar og kerfislegar. Svo lengi sem stjórn sjóðsins berast ekki frekari fyrirmæli um að tryggja stúdentum viðunandi grunnframfærslu, þá er ekkert sem krefur hana til þess að grípa til aðgerða þegar þörf er á. Stúdentar þurfa viðunandi grunnframfærslu, þörfin var til staðar í júní 2020, sem og í mars og maí á þessu ári og er ekki á förum. Markmið frumvarpsins um hvata fyrir námsmenn til að klára á réttum tíma, með 30% niðurfellingur af höfuðstól lánsins, verður ekki að veruleika nema að öruggt sé að stúdentar geti framfleytt sér á meðan á námi stendur. Öðrum kosti munu fjárhagsörðugleikar og fjárhagsáhyggjur stúdenta halda áfram að vera hindrun sem leiðir til þess að stúdentar flosna upp úr námi, geta ekki hafið nám eða hafa ekki kost á að klára námið á hefðbundnum tíma og munu þar af leiðandi ekki njóta góðs af niðurfellingunni. Önnur heildarendurskoðun á námslánakerfinu mun eiga sér stað fyrir haustþing 2023 og býður upp á enn eitt tækifærið til þess að bæta stöðuna til muna. Stjórnvöld mega ekki láta það tækifæri renna sér úr greipum. Það er ljóst að fyrst og fremst verði viðhorfsbreyting að eiga sér stað innan sjóðsins, sem og hjá stjórnvöldum, en hingað til hefur afstaða þeirra til stúdenta endurspeglast í sáralitlum umbótum hvað varðar fjárhagslegt öryggi þeirra. Á næsta kjörtímabili verða stjórnvöld að fjárfesta raunverulega í menntun. Því stúdentar eiga betra skilið og eru fjárfestingarinnar virði. Höfundur er varaforseti og fyrrum lánasjóðsfulltrúi Stúdentaráðs Háskóla Íslands. Greinin er hluti af „Stúdentar eiga betra skilið?“ , herferð Stúdentaráðs um fjárhagslegt öryggi stúdenta til frambúðar. Lélegur plástur á blæðandi sár from Stúdentaráð on Vimeo. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Námslán Hagsmunir stúdenta Mest lesið Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Skoðun Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Heildarendurskoðun á námslánakerfinu gaf stjórnvöldum gullið tækifæri til að byggja upp nýtt kerfi með hag stúdenta að leiðarljósi. Afgreiðsla Menntasjóðsfrumvarpsins, sérstaklega á lokametrum þess, var aftur á móti fljótfær og þó svo að nýja kerfið hafi breytt ýmsu til hins betra eru þá er það að stórum grundvallarhluta enn ófullnægjandi fjárhagslegt stuðningskerfi fyrir stúdenta. Menntasjóður námsmanna var lögfestur 9. júní 2020 og í kjölfarið voru fyrstu úthlutunarreglur sjóðsins samþykktar 24. júlí. Í úthlutunarreglunum stóð grunnframfærsla framfærslulána óbreytt, 112.312 kr., en vegna sérstakra aðstæðna var heimilt að fimmfalda frítekjumark lántaka úr 1.364.000 kr. í 6.820.000 kr., áður en 45% af umframtekjum yrðu til frádráttar á námsláninu. Það úrræði náði hins vegar aðeins til afmarkaðs hóps, þ.e.a.s. til þeirra sem voru snúa aftur í nám af vinnumarkaðnum en ekki til þeirra sem þegar voru í námi. Úthlutunarreglurnar eru endurskoðaðar árlega af endurskoðunarnefnd sjóðsins þar sem lánasjóðsfulltrúi Stúdentaráðs hefur átt sæti sl. ár og lagt mesta áherslu á hækkun grunnframfærslunnar. Skrifstofa Stúdentaráð batt miklar vonir við að grunnframfærslan yrði hækkuð fyrir skólaárið 2021-2022, þar sem samtöl við stjórnvöld gáfu í skyn að svo yrði; þá sérstaklega eftir að ekki var komið til móts við stúdenta með fyrstu úthlutunarreglunum. Þann 31. mars, 2021 voru úthlutunarreglurnar fyrir nýtt skólaár samþykktar af ráðherra og stóð grunnframfærslan enn óbreytt. Samhliða var tilkynnt að hópur ráðuneytisstjóra hefði verið falið að vinna tillögur að hækkun á grunnframfærslunni. Þessi niðurstaða kom skrifstofu Stúdentaráðs í opna skjöldu, einna helst vegna þess að fulltrúum í stjórn sjóðsins var ekki gefinn nokkur fyrirvari og komust þeir ekki að því að slík ákvörðun hefði verið tekin fyrr en að hún var opinberuð á stjórnaarráðsvefnum. Fram að því höfðu öll samskipti við stjórnvöld verið full loforða um að vera stúdentum sanngjörn. Áfram ríkti bjartsýni um að hópur ráðuneytisstjóra myndi skila af sér tillögum að viðunandi hækkun á grunnframfærslunni. Hins vegar var þann 30. apríl boðuð tímabundin hækkun sem náði eingöngu til þeirra lántaka sem þénuðu minna en frítekjumarkið á ári og var hluti af aðgerðapakka stjórnvalda vegna COVID-19 úrræða. Vonbrigðin leyndu ekki á sér enda voru stjórnvöld enn og aftur að kynna úrræði til skemmri tíma og fyrir afmarkaðan hóp stúdenta, sem er gömul saga og ný.Við veltum því upp hvort aðgerðin hafi verið stimpluð sem COVID-19 aðgerð til að tryggja að aðeins væri um tímabundið úrræði að ræða en ekki fyrir hag stúdenta til frambúðar. Skrifstofa Stúdentaráðs, óskaði eftir skýringum frá mennta- og menningarmálaráðuneytinu strax í kjölfar þessa. Þarna var verið að skauta harkalega framhjá gríðarlega mikilvægu hagsmunamáli stúdenta í þriðja skiptið á innan við ári. Upplýsingarnar sem fengust voru hins vegar mjög takmarkaðar og ekkert sem hægt var að vinna með. Við óskuðum því eftir að ræða við sérfræðinga ráðuneytanna beggja, mennta- og menningarmálaráðuneytisins og fjármálaráðuneytisins, og þau sem ákvörðunina tóku og gátu svarað fyrir henni. Við óskuðum eftir rökstuðningi, tölulegum gögnum og öðrum tilfallandi upplýsingum sem gætu veitt okkur betri yfirsýn. Okkur var lofað víðtækum samráðsfundi til að fara yfir málið en rúmlega þremur og hálfum mánuði seinna er spurningum okkar enn ósvarað. Nú horfum við yfir sl. ár og við okkur blasa þrjú glötuð tækifæri til að hækka grunnframfærslu framfærslulána. Stúdentaráð hafði áður varað við því að nýtt námslánakerfi myndi ekki ná að uppfylla upphaflegan tilgang sinn sem félagslegur jöfnunarsjóður. Tilhögun grunnframfærslu framfærslulána er nefnilega á borði stjórnar sjóðsins sem skilar tillögu til ráðherra ár hvert um hvernig því skuli vera háttað. Talið er að það fyrirkomulagi tryggi svigrúm til að endurskoða framfærsluna með hliðsjón af aðstæðum hverju sinni án þess að það þurfi lagabreytingu til. Það var þó ljóst með fyrstu drögum frumvarpsins að ekki yrði krafist þess að stjórn sjóðsins myndi endurskoða grunnframfærsluna á milli ára, sem Stúdentaráð fór fram á að yrði gert því óbreytt fyrirkomulag hafði ekki reynst stúdentum vel hjá LÍN. Heildarendurskoðun kallaði á alvöru breytingar, bæði viðhorfslegar og kerfislegar. Svo lengi sem stjórn sjóðsins berast ekki frekari fyrirmæli um að tryggja stúdentum viðunandi grunnframfærslu, þá er ekkert sem krefur hana til þess að grípa til aðgerða þegar þörf er á. Stúdentar þurfa viðunandi grunnframfærslu, þörfin var til staðar í júní 2020, sem og í mars og maí á þessu ári og er ekki á förum. Markmið frumvarpsins um hvata fyrir námsmenn til að klára á réttum tíma, með 30% niðurfellingur af höfuðstól lánsins, verður ekki að veruleika nema að öruggt sé að stúdentar geti framfleytt sér á meðan á námi stendur. Öðrum kosti munu fjárhagsörðugleikar og fjárhagsáhyggjur stúdenta halda áfram að vera hindrun sem leiðir til þess að stúdentar flosna upp úr námi, geta ekki hafið nám eða hafa ekki kost á að klára námið á hefðbundnum tíma og munu þar af leiðandi ekki njóta góðs af niðurfellingunni. Önnur heildarendurskoðun á námslánakerfinu mun eiga sér stað fyrir haustþing 2023 og býður upp á enn eitt tækifærið til þess að bæta stöðuna til muna. Stjórnvöld mega ekki láta það tækifæri renna sér úr greipum. Það er ljóst að fyrst og fremst verði viðhorfsbreyting að eiga sér stað innan sjóðsins, sem og hjá stjórnvöldum, en hingað til hefur afstaða þeirra til stúdenta endurspeglast í sáralitlum umbótum hvað varðar fjárhagslegt öryggi þeirra. Á næsta kjörtímabili verða stjórnvöld að fjárfesta raunverulega í menntun. Því stúdentar eiga betra skilið og eru fjárfestingarinnar virði. Höfundur er varaforseti og fyrrum lánasjóðsfulltrúi Stúdentaráðs Háskóla Íslands. Greinin er hluti af „Stúdentar eiga betra skilið?“ , herferð Stúdentaráðs um fjárhagslegt öryggi stúdenta til frambúðar. Lélegur plástur á blæðandi sár from Stúdentaráð on Vimeo.
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun