Afglæpavæðing: Ákall hjúkrunarfræðings til stjórnvalda Elísabet Brynjarsdóttir skrifar 8. júní 2021 13:00 Það ríkir neyðarástand á Íslandi, þar sem á síðustu tíu árum voru árlega að meðaltali 16 lyfjatengd andlát hjá körlum og 13 hjá konum. Með öðrum orðum hafa 9,6 af hverjum 100.000 karlmönnum og 7,7 af hverjum 100.000 konum látist vegna lyfjaeitrana á þessum tíu árum. Ljóst er að núverandi nálgun og stefna í fíkniefnalöggjöf er ekki að skila árangri. Hvað er það sem hræðir okkur svo frá að viðurkenna að stríðið gegn fíkniefnum hefur tapast og nálgast þennan málaflokk upp á nýtt, út frá gagnreyndri þekkingu en ekki hræðslu? Staða skaðaminnkunar á Íslandi Erlendis hafa yfirvöld lýst yfir neyðarástandi vegna ofskammtana og dauðsfalla af völdum vímuefna. Viðbrögð við dauðsföllum og alvarlegum ofskömmtunum hafa helst verið á herðum skaðaminnkandi úrræða og neyðarskýla sem þjónusta jaðarsettasta hópinn – heimilislausa einstaklinga sem nota vímuefni um æð. Í Kanada hefur verið aukin áhersla á heilbrigðisþjónustu, skaðaminnkandi inngrip, frítt aðgengi að naloxone sem bjargar mannslífum frá ofskömmtunum ópíóða, neyslurými, vettvangsteymi og viðhaldsmeðferðir. Rannsóknir sýna og styðja við að slík inngrip koma í veg fyrir dauðsföll. Ísland er á svipaðri vegferð en skaðaminnkandi þjónusta hefur verið mest á herðum sjálfboðaliðasamtaka en er nú í auknum mæli að verða hluti af þjónustu hins opinbera. Undanfarin ár hefur skaðaminnkun verið áberandi hugtak í samfélagsumræðunni og miklar framfarir orðið í þágu mannúðar og mannréttinda. Ber þar hæst að nefna ný lög, ásamt reglugerð, um neyslurými. Löggjöfin heimilar loksins rekstur neyslurýma að fengnu samþykki Embættis landlæknis. Í umræðunni um neyslurými voru flest sammála um að slíkt rými væri mikilvægt, til þess að aðstoða einstaklinga sem notuðu í vímuefni í æð, útvega þeim öruggan stað undir handleiðslu heilbrigðisstarfsmanna þar sem markmiðið væri fyrst og fremst að koma í veg fyrir dauðsföll. Það er kjarni skaðaminnkunar – að koma í veg fyrir dauðsföll og lágmarka skaðann. Skaðinn af efnunum er sannarlega viðurkenndur og markmiðið er að lágmarka hann. Vímuefnavandi þróast í kjölfarið á áföllum og sársauka sem einstaklingar eiga erfitt með að dvelja við. Flóttinn undan sársaukanum á ekki að vera refsinæmur og valda enn meiri þjáningum. Frekar á að styðja við bakið á þeim einstaklingum sem hafa vímuefnavanda og aðstoða við að greiða úr honum. Bakslag í umræðunni? Í allri umræðu verður óhjákvæmilega bakslög. Í dag liggur fyrir Alþingi annað frumvarp heilbrigðisráðuneytis varðandi afglæpavæðingu neysluskammta ólöglegra vímuefna. Afglæpavæðingin er sett fram sem rökrétt næsta skref við neyslurými – varsla efnanna sem á að neyta í slíku rými á að vera afglæpavædd og er þetta skref tekið til að halda áfram stefnubreytingunni sem rætt er um að framan, að vímuefnavandi sé verkefni heilbrigðis- og velferðarkerfisins en ekki löggæsluyfirvalda og dómstóla. Er það í takt við alþjóðleg tilmæli stofnana á borð við Alþjóðaheilbrigðismálastofnunina (WHO) og Sameinuðu þjóðirnar. Sú nálgun, að handtaka fólk og refsa því fyrir að nota vímuefni, virkar ekki og hefur oft og tíðum þveröfug áhrif: í stað þess að draga úr neyslu á vímuefnum og vernda fólk í viðkvæmri stöðu útsetur refsistefnan fólkinu fyrir aukinni hættu og skaða. Stefnan býr til hindranir í heilbrigðis- og velferðarkerfinu, eykur fordóma og veldur langvarandi hindrunum fyrir fólk sem notar vímuefni að fá atvinnu eða örugga búsetu. Bakslagið í umræðunni um afglæpavæðingu snýr að áhyggjum einstaklinga af því að með afglæpavæðingu og brotthvarfi frá refsistefnu séu send skilaboð um að sú neysla sé í lagi. Þá er mikilvægt að staldra við og líta á þann árangur sem þjóðin hefur náð í forvörnum gegn löglegum vímugjafa, sem er um leið álitin með þeim hættulegustu: áfengi. Skaðaminnkandi inngrip kemur ekki í staðinn fyrir aðrar aðgerðir en er mikilvægt samhliða öðrum inngripum á borð við forvarnir, meðferðir, endurhæfingu og heilbrigðisþjónustu. Þetta verður að haldast í hendur og við verðum að nálgast flókinn og fjölþættan vanda heildrænt. Skaðaminnkun á ekki að mæta afgangi í samfélaginu, hún á að greiða götur þeirra sem þurfa hvað mest á skaðaminnkandi inngripum að halda. Að stíga skrefið til fulls er nauðsynlegt til að koma í veg fyrir frekari dauðsföll – eina spurningin er hversu mörg þau þurfa að verða áður en við grípum inn í og skiptum um gír. Ákall hjúkrunarfræðings Sem hjúkrunarfræðingur sem hefur unnið í framlínunni í þessu neyðarástandi síðustu árin, orðið vitni að fjölmörgum dauðsföllum og séð með eigin augum skaðlegar og óafturkræfar afleiðingar sem refsistefnan hefur haft á skjólstæðinga mína, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild sinni veit ég fyrir víst að við verðum að þora breyta um nálgun. Afglæpavæðing er nauðsynlegt skref til þess að fjarlægja þær hindranir sem við höfum búið til fyrir umhyggju og stuðningi, minnka fordóma og mismunun, auka heilsu og samfélagslegan hagnað og vinna markvisst að réttlátara, jafnara og miskunnsamara samfélagi. Stefnur marka ekki bara framkvæmd laga heldur skapa líka það samfélag sem við búum í. Refsingar og refsistefna sendir frá sér ómannúðleg skilaboð og hefur margvíslegar félagslegar afleiðingar sem auka skaða og vanlíðan þeirra sem síst skyldi. Afglæpavæðing og aukinn stuðningur sendir frá sér skilaboð mannúðar og náungarkærleiks. Höfundur er hjúkrunarfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Heilbrigðismál Mest lesið Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson Skoðun Skoðun Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson skrifar Skoðun 764/O9A: Kannt þú að vernda barnið á netinu? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Opinberir starfsmenn kjósa síður áminningarskyldu Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Er gervigreindarprestur trúlaus eða trúaður? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson skrifar Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Á hvorum endanum viljum við byrja að skera af? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Bakslag í opinberri þróunarsamvinnu Gunnar Salvarsson skrifar Skoðun Fyrirmyndar forvarnarstefna í Mosfellsbæ Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun Hvernig léttum við daglega lífið þitt? Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Kína mun ekki bjarga Vesturlöndum að þessu sinni Sæþór Randalsson skrifar Sjá meira
Það ríkir neyðarástand á Íslandi, þar sem á síðustu tíu árum voru árlega að meðaltali 16 lyfjatengd andlát hjá körlum og 13 hjá konum. Með öðrum orðum hafa 9,6 af hverjum 100.000 karlmönnum og 7,7 af hverjum 100.000 konum látist vegna lyfjaeitrana á þessum tíu árum. Ljóst er að núverandi nálgun og stefna í fíkniefnalöggjöf er ekki að skila árangri. Hvað er það sem hræðir okkur svo frá að viðurkenna að stríðið gegn fíkniefnum hefur tapast og nálgast þennan málaflokk upp á nýtt, út frá gagnreyndri þekkingu en ekki hræðslu? Staða skaðaminnkunar á Íslandi Erlendis hafa yfirvöld lýst yfir neyðarástandi vegna ofskammtana og dauðsfalla af völdum vímuefna. Viðbrögð við dauðsföllum og alvarlegum ofskömmtunum hafa helst verið á herðum skaðaminnkandi úrræða og neyðarskýla sem þjónusta jaðarsettasta hópinn – heimilislausa einstaklinga sem nota vímuefni um æð. Í Kanada hefur verið aukin áhersla á heilbrigðisþjónustu, skaðaminnkandi inngrip, frítt aðgengi að naloxone sem bjargar mannslífum frá ofskömmtunum ópíóða, neyslurými, vettvangsteymi og viðhaldsmeðferðir. Rannsóknir sýna og styðja við að slík inngrip koma í veg fyrir dauðsföll. Ísland er á svipaðri vegferð en skaðaminnkandi þjónusta hefur verið mest á herðum sjálfboðaliðasamtaka en er nú í auknum mæli að verða hluti af þjónustu hins opinbera. Undanfarin ár hefur skaðaminnkun verið áberandi hugtak í samfélagsumræðunni og miklar framfarir orðið í þágu mannúðar og mannréttinda. Ber þar hæst að nefna ný lög, ásamt reglugerð, um neyslurými. Löggjöfin heimilar loksins rekstur neyslurýma að fengnu samþykki Embættis landlæknis. Í umræðunni um neyslurými voru flest sammála um að slíkt rými væri mikilvægt, til þess að aðstoða einstaklinga sem notuðu í vímuefni í æð, útvega þeim öruggan stað undir handleiðslu heilbrigðisstarfsmanna þar sem markmiðið væri fyrst og fremst að koma í veg fyrir dauðsföll. Það er kjarni skaðaminnkunar – að koma í veg fyrir dauðsföll og lágmarka skaðann. Skaðinn af efnunum er sannarlega viðurkenndur og markmiðið er að lágmarka hann. Vímuefnavandi þróast í kjölfarið á áföllum og sársauka sem einstaklingar eiga erfitt með að dvelja við. Flóttinn undan sársaukanum á ekki að vera refsinæmur og valda enn meiri þjáningum. Frekar á að styðja við bakið á þeim einstaklingum sem hafa vímuefnavanda og aðstoða við að greiða úr honum. Bakslag í umræðunni? Í allri umræðu verður óhjákvæmilega bakslög. Í dag liggur fyrir Alþingi annað frumvarp heilbrigðisráðuneytis varðandi afglæpavæðingu neysluskammta ólöglegra vímuefna. Afglæpavæðingin er sett fram sem rökrétt næsta skref við neyslurými – varsla efnanna sem á að neyta í slíku rými á að vera afglæpavædd og er þetta skref tekið til að halda áfram stefnubreytingunni sem rætt er um að framan, að vímuefnavandi sé verkefni heilbrigðis- og velferðarkerfisins en ekki löggæsluyfirvalda og dómstóla. Er það í takt við alþjóðleg tilmæli stofnana á borð við Alþjóðaheilbrigðismálastofnunina (WHO) og Sameinuðu þjóðirnar. Sú nálgun, að handtaka fólk og refsa því fyrir að nota vímuefni, virkar ekki og hefur oft og tíðum þveröfug áhrif: í stað þess að draga úr neyslu á vímuefnum og vernda fólk í viðkvæmri stöðu útsetur refsistefnan fólkinu fyrir aukinni hættu og skaða. Stefnan býr til hindranir í heilbrigðis- og velferðarkerfinu, eykur fordóma og veldur langvarandi hindrunum fyrir fólk sem notar vímuefni að fá atvinnu eða örugga búsetu. Bakslagið í umræðunni um afglæpavæðingu snýr að áhyggjum einstaklinga af því að með afglæpavæðingu og brotthvarfi frá refsistefnu séu send skilaboð um að sú neysla sé í lagi. Þá er mikilvægt að staldra við og líta á þann árangur sem þjóðin hefur náð í forvörnum gegn löglegum vímugjafa, sem er um leið álitin með þeim hættulegustu: áfengi. Skaðaminnkandi inngrip kemur ekki í staðinn fyrir aðrar aðgerðir en er mikilvægt samhliða öðrum inngripum á borð við forvarnir, meðferðir, endurhæfingu og heilbrigðisþjónustu. Þetta verður að haldast í hendur og við verðum að nálgast flókinn og fjölþættan vanda heildrænt. Skaðaminnkun á ekki að mæta afgangi í samfélaginu, hún á að greiða götur þeirra sem þurfa hvað mest á skaðaminnkandi inngripum að halda. Að stíga skrefið til fulls er nauðsynlegt til að koma í veg fyrir frekari dauðsföll – eina spurningin er hversu mörg þau þurfa að verða áður en við grípum inn í og skiptum um gír. Ákall hjúkrunarfræðings Sem hjúkrunarfræðingur sem hefur unnið í framlínunni í þessu neyðarástandi síðustu árin, orðið vitni að fjölmörgum dauðsföllum og séð með eigin augum skaðlegar og óafturkræfar afleiðingar sem refsistefnan hefur haft á skjólstæðinga mína, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild sinni veit ég fyrir víst að við verðum að þora breyta um nálgun. Afglæpavæðing er nauðsynlegt skref til þess að fjarlægja þær hindranir sem við höfum búið til fyrir umhyggju og stuðningi, minnka fordóma og mismunun, auka heilsu og samfélagslegan hagnað og vinna markvisst að réttlátara, jafnara og miskunnsamara samfélagi. Stefnur marka ekki bara framkvæmd laga heldur skapa líka það samfélag sem við búum í. Refsingar og refsistefna sendir frá sér ómannúðleg skilaboð og hefur margvíslegar félagslegar afleiðingar sem auka skaða og vanlíðan þeirra sem síst skyldi. Afglæpavæðing og aukinn stuðningur sendir frá sér skilaboð mannúðar og náungarkærleiks. Höfundur er hjúkrunarfræðingur.
Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Skoðun Sjálfbærni með í för – Vegagerðin stígur skref í átt að loftslagsvænni framkvæmdum Hólmfríður Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Þegar krónur skipta meira máli en velferð barna: Ástæður þess að enginn bauð í skólamáltíðir í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Líf eftir afplánun – þegar stuðningur gerir frelsið raunverulegt Steinunn Ósk Óskarsdóttir skrifar
Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun
Er þetta virkilega svarið frá Þjóðkirkjunni? – þegar barn þarf að flýja úr helgidóm Hilmar Kristinsson Skoðun
Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir Skoðun