Sá fyrsti er tiltölulega sterk staða bæði ríkisstjórnarinnar sem slíkrar, sem og hvers og eins ríkisstjórnarflokkanna þriggja. Öndvert við það sem iðulega reynist á krísutíð haggast stuðningurinn við ríkisstjórnina lítið, raunar vex ögn ánægjan með störf hennar.
Stjórnarandstöðunni er vissulega nokkur vorkunn því fárið þrengir að athafnarými hennar. Um leið virðist þó sem að stjórnarandstöðuflokkarnir hafi kannski ekki heldur verið svo ýkja ákafir í að bjóða upp á annan valkost við stjórnarstefnuna, hvað svo sem veldur því.
Vænleg staða ríkisstjórnarflokkanna
Þótt Sjálfstæðisflokkurinn sé að vísu í órafjarlægð frá stuðningnum sem hann naut lengst af á fyrri tíð – og jafnvel þótt hann nái ekki heldur því fjórðungsfylgi sem hann landaði í síðustu kosningum – má flokkurinn engu að síður vel við una, miðað við aðstæður. Með 21,8 prósent fylgi nú ber hann enn þá höfuð og herðar yfir þá sem næstir koma. Ef eitthvað er hefur hlutfallsleg forysta Sjálfstæðisflokks bara aukist í þeim fjórum mánaðarkönnunum sem við rýnum í hér.
Vinstri Grænir áttu óvanlega góðu gengi að fagna í síðustu kosningum. Og við það eitt að setjast við stjórnvölinn í ríkisstjórn með Sjálfstæðisflokki og Framsóknarflokki hlaut fylgið að falla – stappar nærri náttúrulögmáli í íslenskum stjórnmálum. En flokkurinn getur fagnað því að fylgið hefur ekki fallið nándar nærri eins mikið og ætla hefði mátt. Stuðningurinn er enn æði stöðugur ofan við þrettán prósentin.
Síðustu mánuði er það þó Framsóknarflokkurinn sem best dafnar í þessari stjórn, sæll með sitt á milli pólanna tveggja. Bætir meira að segja eina litla ögn við fylgið, þótt það sé raun innan skekkjumarka, með nálega ellefu prósenta fylgi. Stuðningurinn við Framsókn hafði nokkuð dalað á miðju kjörtímabilinu en í síðustu fjórum könnunum Maskínu er hann á skýrt merkjanlegu skriði upp á við.
Vandi andstöðunnar
Einna sérkennilegast við þær fjórar kannanir sem hér um ræðir er kannski bágborin staða Miðflokksins sem nær sér engan vegin á strik. – Líkast til nýtur Framsóknarflokkurinn þess nú. Hvað svo sem verður þegar kosningabaráttan fer á skrið með vorinu.
Annar áhugaverður straumur er hin mjög svo hægfara en nokkuð stöðuga fylgisaukning Sósíalistaflokksins sem nú er kominn til leiks sem alvöru áskorandi í íslenskum stjórnmálum, með 5,7% atkvæða í þessari könnun. Á sama tíma mælist Flokkur fólksins aftur undir þröskuldi og virðist fylgið nú fremur fljóta frá honum.
Hnígur á landsvísu ...
Áhugaverðasta breytingin er samt sem áður á stöðu Samfylkingarinnar. Og hér þurfum við að staldra allnokkuð við.
Samfylkingin beið algjört afhroð í kosningunum 2016 þegar hún var nálægt því að þurrkast út af þingi – sem sé flokkurinn sem stofnaður hafði verið til höfuðs yfirburðastöðu Sjálfstæðisflokksins og hafði um tíma mælst á milli þrjátíu og fjörutíu prósenta í fylgi. Í kosningunum árið 2017 rétti Samfylkingin aðeins úr kútnum og kraflaði sig yfir tólf prósentin.
Við myndun ríkisstjórnar samsettri úr fremur íhaldssömum flokkum þvert yfir miðju mætti ætla að Samfylkingin gæti fundið nýja viðspyrnu. En því hefur nú hreint ekki verið að heilsa og í síðustu fjórum mánaðarkönnunum Maskínu hefur flokkurinn stöðugt verið á fallanda fæti – fer úr nálega átján prósenta fylgi í desember og trappast svo niður í hverri könnun, í 13,7% nú.
Einkennilegast er að fylgisfallið kemur á sama tíma og flokkurinn hefur verið allnokkuð í sviðsljósinu við uppstillingu á lista sína.
... en rís í Reykjavík
Þessi staða er ekki síst athyglisverð sökum þess að í borginni virðist sami flokkur vera á feikiflugi. Kannski má segja að áhugaverðustu niðurstöðu í skoðanakönnunum að undanförnu sé að finna hjá Gallup fyrr í mánuðinum um fylgi við flokka í borgarstjórn Reykjavíkur. Flokkarnir sem skipa meirihlutann bæta allir við sig í fylgi en Samfylkingin sker sig úr. Í borginni mælist hún með tvöfalt fylgi á við móðurflokkinn á landsvísu, með 26,4 prósent. Það er ansi hreint mögnuð niðurstaða.
Og kannski ekki síst merkileg fyrir þær sakir hvað hart hefur verið sótt að borgarstjóranum, Degi B. Eggertssyni. Raunar er leitun að forystumanni í íslenskum stjórnmálum sem sætt hefur eins langvarandi linnulausum ákúrum og borgarstjórinn. Gríðarsterk öfl bæði í stjórnmálalífi og kaupsýslu hafa hamast á honum árum saman. Samt tekst ekki að höggva skarð í fylgið við hann, hvað svo sem á gengur. Þetta er eftirtektarvert.
Snúin staða Sjálfstæðisflokks
Áður en við snúum okkur aftur að landsmálunum þarf fyrst að ræða stjórnarandstöðuna í borgarstjórn. Eftir að hafa haft öll tögl og haldir í borginni áratugum saman hefur Sjálfstæðisflokkurinn gengið mikla eyðimerkurgöngu eftir strætum Reykjavíkur frá því um miðjan tíunda áratuginn, svona að mestu allavega. Margt hefur verið reynt til að snúa þeirri stöðu við en allt komið fyrir ekki.
Smám saman komu svo í forystu fyrir Sjálfstæðisflokk í borginni fólk sem talaði fyrir eiginlegri borgarmenningu, til dæmis fyrir þéttari byggð, fjörugra mannlífi og fyrir fjölbreyttari samgöngumátum. Þetta fólk hóf nokkuð friðsama samvinnu við meirihlutann í borgarstjórn og með hægð kom það í gegn fjölmörgum stefnumálum sínum, sem sé án þess að sitja sjálft við stjórnvölinn.
En í Valhöll var þó ekki alltaf mikil kátína með þessa þróun. Borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins voru sakaðir um linkind í stjórnarandstöðu og um að liggja marflatir undir vilja meirihlutans.
Svo fór að þau voru flest hrakin á brott, sem sé fyrir að vera of lin í gagnrýni sinni á meirihlutann og í raun fyrir að styðja stefnu hans í megindráttum. Á þessum forsendum hurfu fyrst á braut þau Gísli Marteinn Baldursson og Þorbjörg Helga Vigfúsdóttir og svo þær Hildur Sverrisdóttir (sem þó hélt áfram störfum á vettvangi flokksins) og Áslaug Friðriksdóttir.
Við taumunum tók fólk sem sló mun harðskeyttari tón. Nýja forystan skerpti verulega á hellunni í átökum við meirihlutann og lagðist gegn þeirri meginstefnu sem borgin hefur rekið, til dæmis með verulegum efasemdum um borgarlínu, þéttingu byggðar og því að setja hjólreiðar og göngustíga framar í röðina en áður gagnvart einkabílnum.
Þetta varð í raun algjör hreinsun. Og jafnvel þótt Eyþór Arnalds hafi kannski ekki verið augljósasti fulltrúi úthverfanna og einkabílismans – hafandi verið einn forystumanna samtakanna 102 Reykjavík sem barðist fyrir brottflutningi flugvallarins úr Vatnsmýri í kosningunni um hann árið 2001 – þá fylgdi honum og nýja fólkinu, svo sem Hildi Björnsdóttur sem settist í sætið fyrir aftan hann, mun harðari stjórnarandstaða.
En sú andstaða hefur, sem sé, ekki náð að höggva í stuðning meirihlutans. Þvert á móti raunar. Með öðrum orðum skiluðu áhafnaskiptin Sjálfstæðisflokknum ekki tilætluðum árangri.
Með þessa forsögu í huga er aðsend grein Hildar Björnsdóttur, borgarfulltrúa Sjálfstæðisflokksins, í Morgunblaðinu í síðustu viku sérdeilis áhugaverð. Þar lýsir hún einörðum stuðningi við borgarlínu og því að greiða fyrir öðrum samgönguleiðum en einkabílsins, svo sem fyrir hjólreiðum. Sú grein gæti allt eins hafa verið skrifuð af þeim Gísla Marteini, Þorbjörgu Helgu, Hildi Sverris og Áslaugu. – Sem segir okkur jú heilmikla sögu.
Átakalínur næstu missera – aflétting sóttvarnaráðstafana
Jæja, þetta var kannski svolítill útúrdúr. Snúum okkur þá aftur að landsmálunum í aðdraganda kosninga. Í síðustu grein fyrir mánuði benti ég á að meginátök næsta misserið eða svo verði aflétting þeirra hafta á líf fólks sem sett hafa verið í sóttvarnaskyni.
Undanfarið höfum við einmitt séð fyrsta vísinn af þeim átökum – sem líkast til eiga bara eftir að harðna. Ríkisstjórnin, með þær Þórdísi Kolbrúnu og Áslaugu Örnu fremstar í flokki, tilkynntu um fyrstu tilslökun á landamærunum sem eiga að hefjast 1. maí næstkomandi.
Fyrirsjáanlega reis strax upp mikil andstaða við þær ráðstafanir. Afléttingaáætlunin er samt fremur varfærin og kannski er áhugaverðast hér að enginn flokkur hefur staðsett sig frelsismegin við stjórnina. Raddir sem krefjast hraðari og viðameiri afléttinga heyrast varla í íslenskum stjórnmálum. Ekki einu sinni frá Viðreisn eða Pírötum sem þó stilla sér yfirleitt upp frjálslyndismegin í íslenskum stjórnmálum.
Kannski er einna athyglisverðast að Samfylkingin gagnrýnir stjórnina fyrir að ganga allt of langt í frelsisátt. Vill nú viðhalda strangari höftum á ferðum fólks á milli landa heldur en ríkisstjórnin stefnir að.
Umhleypingar
Í raun hefur hér orðið gerbreyting á stefnu Samfylkingarinnar frá fyrri tíð. Hún á arfleifð í Alþýðuflokknum sem átti skýran stað í flokkakerfinu sem frjálslyndi flokkurinn á vinstri vængnum. Framan af nýju öldinni staðsetti Samfylkingin sig þar líka, en að undanförnu virðist hún hafa fjarlægst frjálslynda arfleifð sína, sér í lagi núna í sóttinni.
Fyrir vikið er staður Samfylkingarinnar í flokkakerfinu óljósari en áður og mögulega sést það í könnunum núna. Samfylkingin er um margt komin vinstra megin við VG og klemmist þar einnig á móti Sósíalistaflokknum.
Svo virðist sem einkum Viðreisn og Píratar njóti stöðubreytingar Samfylkingarinnar, mælast nú hvor um sig með 12,1 prósent fylgi í könnun Maskínu – og geta vel við unað. Mæta nú minni samkeppni á frjálslyndisfeltinu.
Áfram má gera ráð fyrir að átökin um afléttingu sóttvarnaráðstafana verði meginátakaás íslenskra stjórnmála – líkt og svo sem víðast hvar.
