Þjóðgarður fyrir framtíðina Egill Hermannsson og Þorgerður M Þorbjarnardóttir skrifar 4. febrúar 2020 08:00 Þegar horft er til framtíðar verður að hugsa um hvernig mál hafa þróast á undanförnum árum. Gestum fjölgar til landsins og ferðamenn sækja í auknum mæli á hálendi Íslands. Einnig sjáum við ósnortin víðerni í heiminum verða æ sjaldgæfari. Aukið upplýsingaflæði og samfélagsmiðlar gera ferðamannastrauminn ófyrirsjáanlegri. Ef vel á að standa að verki í að hlúa að óspilltum náttúruperlum hlýtur að þurfa einhvern ramma og verndaráætlun. Allt það landsvæði sem kemur til með að falla undir fyrirhugaðan hálendisþjóðgarð eru þjóðlendur og því þurfa sveitafélög nú þegar að vera í samráði við forsætisráðuneytið við skipulagsmál. Það fyrirkomulag færist einfaldlega yfir á verndaráætlun svæðisráðsins en fólk í sveitarstjórn fær einnig tækifæri til þess að móta verndaráætlunina. Því er haldið fram að samstarfið við forsætisráðuneytið vegna þjóðlenda sé ágætt og ef að því eigi að breyta þurfi eitthvað betra að koma í staðinn. Ef horft er þó á landsvísu eru þjóðlendur vanræktar á mörgum stöðum landsins ef marka má stöðu aðalskipulags svæðanna. Hversu lengi getur hálendið beðið meðan ágangur ferðamanna er svo mikill sem raun ber vitni? Mynd er fengin úr kynningu Ásdísar Hlakkar Theodórsdóttur fyrir nefnd um stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu 2.10.2018. Aðalmarkmiðið með þjóðgarði er að vernda náttúru og sögu hálendisins sem og að auðvelda almenningi aðgengi að þjóðgarðinum án þess að ganga of nærri náttúrunni. Til þess að finna jafnvægið milli hagsmuna manns og náttúru hefur mikið samráð farið fram við gerð þjóðgarðsfrumvarpsins. Árið 2016 skipaði Sigrún Magnúsdóttir, þáverandi Umhverfisráðherra, nefnd sem átti að skoða forsendur fyrir stofnun miðhálendisþjóðgarðar. Í þessari nefnd sátu átta fulltrúar auk formanns. Meðal þessara fulltrúa voru fulltrúar Samtaka Íslenskra Sveitafélagana úr Bláskógarbyggð og Þingeyjarsveit. Árið 2018 skipaði Guðmundur Ingi þverpólitíska nefnd um stofnun þjóðgarðs á miðhálendi Íslands þar sem fulltrúar Sambands Íslenskra Sveitafélaga áttu einnig sæti en fulltrúi Bláskógabyggðar stóð svo að áliti nefndarinnar. Reglulega fór vinna nefndarinnar í samráðsgátt og alla vinnu nefndarinnar er hægt að finna á síðu stjórnarráðsins. Það þarf að horfa til þess að margir mismunandi hagsmunir stangast á við vinnu sem þessa svo ómögulegt er að allir fái sínu framgengt. Hins vegar felast ýmis tækifæri fyrir sveitafélögin í því að fá þjóðgarð til sín. Til dæmis hefur verið vel að því unnið í Ríki Vatnajökuls sem staðsett er á Höfn í Hornafirði að nýta sér þjóðgarðinn til að efla ferðaþjónustu á svæðinu. Að félaginu standa nú 80 fyrirtæki sem tengjast ferðaþjónustu. Við mælum eindregið með því að horft sé frekar til tækifæranna heldur en þess sem getur verið hamlandi. Þó teljum við að orðræðan sé oft á tíðum á villigötum þegar talað er um skerðingu vegna þjóðgarðsins. Tvö dæmi hafa oft verið dregin fram í umræðunni. Því hefur verið haldið fram að nýting á afréttum sveitarfélaganna verði skert. Í frumvarpi til laga um Hálendisþjóðgarð segir: „Hefðbundin landnýting, s.s. búfjárbeit, fuglaveiði, hreindýraveiði og veiði í ám og vötnum, er rétthöfum heimil í þjóðgarðinum enda séu uppfyllt ákvæði 2. gr. þessarar laga og þeirra laga sem um nýtinguna fjalla og að nýtingin sé sjálfbær.” Þegar talað er um sjálfbæra nýtingu er miðað við núverandi löggjöf á því sviði og því kemur fyrirkomulagið ekki til með að breytast með tilkomu þjóðgarðs. Því hefur einnig verið haldið fram að þjóðgarður komi til með að hefta aðgengi heimamanna að landi sínu en eitt af markmiðum þjóðgarðsins í drögum að frumvarpi til laga stendur: [Þjóðgarðurinn hefur það að markmiði að] „Stuðla að samvinnu og samstarfi við starf félaga og sjálfboðaliða um málefni landsvæðisins.” Hins vegar er hlutverk þjóðgarðs einnig að bæta aðgengi svo fleiri geti fengið að njóta náttúrunnar. Fyrst og fremst hlýtur þó markmið stofnunar þjóðgarðs að vera að gæta upp á verðmætin sem við höfum fengið að búa við svo lengi. Við teljum það mikinn sigur til framtíðar ef sameiginleg verndaráætlun verði gerð fyrir jafn stórt og merkilegt svæði og til stendur. Ávinningurinn af því verður best metinn til framtíðar og komandi kynslóðir munu þakka okkur fyrir að standa vörð um þessi merkilegu svæði. Höfundar eru Þorgerður M Þorbjarnardóttir gjaldkeri Ungra umhverfissinna og Egill Hermannsson formaður landshlutanefndar félagsins á Suðurlandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðgarðar Mest lesið Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Þegar horft er til framtíðar verður að hugsa um hvernig mál hafa þróast á undanförnum árum. Gestum fjölgar til landsins og ferðamenn sækja í auknum mæli á hálendi Íslands. Einnig sjáum við ósnortin víðerni í heiminum verða æ sjaldgæfari. Aukið upplýsingaflæði og samfélagsmiðlar gera ferðamannastrauminn ófyrirsjáanlegri. Ef vel á að standa að verki í að hlúa að óspilltum náttúruperlum hlýtur að þurfa einhvern ramma og verndaráætlun. Allt það landsvæði sem kemur til með að falla undir fyrirhugaðan hálendisþjóðgarð eru þjóðlendur og því þurfa sveitafélög nú þegar að vera í samráði við forsætisráðuneytið við skipulagsmál. Það fyrirkomulag færist einfaldlega yfir á verndaráætlun svæðisráðsins en fólk í sveitarstjórn fær einnig tækifæri til þess að móta verndaráætlunina. Því er haldið fram að samstarfið við forsætisráðuneytið vegna þjóðlenda sé ágætt og ef að því eigi að breyta þurfi eitthvað betra að koma í staðinn. Ef horft er þó á landsvísu eru þjóðlendur vanræktar á mörgum stöðum landsins ef marka má stöðu aðalskipulags svæðanna. Hversu lengi getur hálendið beðið meðan ágangur ferðamanna er svo mikill sem raun ber vitni? Mynd er fengin úr kynningu Ásdísar Hlakkar Theodórsdóttur fyrir nefnd um stofnun þjóðgarðs á miðhálendinu 2.10.2018. Aðalmarkmiðið með þjóðgarði er að vernda náttúru og sögu hálendisins sem og að auðvelda almenningi aðgengi að þjóðgarðinum án þess að ganga of nærri náttúrunni. Til þess að finna jafnvægið milli hagsmuna manns og náttúru hefur mikið samráð farið fram við gerð þjóðgarðsfrumvarpsins. Árið 2016 skipaði Sigrún Magnúsdóttir, þáverandi Umhverfisráðherra, nefnd sem átti að skoða forsendur fyrir stofnun miðhálendisþjóðgarðar. Í þessari nefnd sátu átta fulltrúar auk formanns. Meðal þessara fulltrúa voru fulltrúar Samtaka Íslenskra Sveitafélagana úr Bláskógarbyggð og Þingeyjarsveit. Árið 2018 skipaði Guðmundur Ingi þverpólitíska nefnd um stofnun þjóðgarðs á miðhálendi Íslands þar sem fulltrúar Sambands Íslenskra Sveitafélaga áttu einnig sæti en fulltrúi Bláskógabyggðar stóð svo að áliti nefndarinnar. Reglulega fór vinna nefndarinnar í samráðsgátt og alla vinnu nefndarinnar er hægt að finna á síðu stjórnarráðsins. Það þarf að horfa til þess að margir mismunandi hagsmunir stangast á við vinnu sem þessa svo ómögulegt er að allir fái sínu framgengt. Hins vegar felast ýmis tækifæri fyrir sveitafélögin í því að fá þjóðgarð til sín. Til dæmis hefur verið vel að því unnið í Ríki Vatnajökuls sem staðsett er á Höfn í Hornafirði að nýta sér þjóðgarðinn til að efla ferðaþjónustu á svæðinu. Að félaginu standa nú 80 fyrirtæki sem tengjast ferðaþjónustu. Við mælum eindregið með því að horft sé frekar til tækifæranna heldur en þess sem getur verið hamlandi. Þó teljum við að orðræðan sé oft á tíðum á villigötum þegar talað er um skerðingu vegna þjóðgarðsins. Tvö dæmi hafa oft verið dregin fram í umræðunni. Því hefur verið haldið fram að nýting á afréttum sveitarfélaganna verði skert. Í frumvarpi til laga um Hálendisþjóðgarð segir: „Hefðbundin landnýting, s.s. búfjárbeit, fuglaveiði, hreindýraveiði og veiði í ám og vötnum, er rétthöfum heimil í þjóðgarðinum enda séu uppfyllt ákvæði 2. gr. þessarar laga og þeirra laga sem um nýtinguna fjalla og að nýtingin sé sjálfbær.” Þegar talað er um sjálfbæra nýtingu er miðað við núverandi löggjöf á því sviði og því kemur fyrirkomulagið ekki til með að breytast með tilkomu þjóðgarðs. Því hefur einnig verið haldið fram að þjóðgarður komi til með að hefta aðgengi heimamanna að landi sínu en eitt af markmiðum þjóðgarðsins í drögum að frumvarpi til laga stendur: [Þjóðgarðurinn hefur það að markmiði að] „Stuðla að samvinnu og samstarfi við starf félaga og sjálfboðaliða um málefni landsvæðisins.” Hins vegar er hlutverk þjóðgarðs einnig að bæta aðgengi svo fleiri geti fengið að njóta náttúrunnar. Fyrst og fremst hlýtur þó markmið stofnunar þjóðgarðs að vera að gæta upp á verðmætin sem við höfum fengið að búa við svo lengi. Við teljum það mikinn sigur til framtíðar ef sameiginleg verndaráætlun verði gerð fyrir jafn stórt og merkilegt svæði og til stendur. Ávinningurinn af því verður best metinn til framtíðar og komandi kynslóðir munu þakka okkur fyrir að standa vörð um þessi merkilegu svæði. Höfundar eru Þorgerður M Þorbjarnardóttir gjaldkeri Ungra umhverfissinna og Egill Hermannsson formaður landshlutanefndar félagsins á Suðurlandi.
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun