Árið 1918 Guðmundur Steingrímsson skrifar 16. júlí 2018 07:00 Í skóla dóttur minnar áttu nemendurnir að gera verkefni fyrr á árinu um árið 1918. Við foreldrarnir fórum að sjálfsögðu á sýninguna, þar sem hettupeysuklæddir unglingarnir sýndu afrakstur vinnu sinnar. Það kom skemmtilega á óvart hve mikil natni einkenndi verkefnin. Einhvern veginn heldur maður sífellt að unglingar séu í ruglinu, sem þeir eru auðvitað ekki. Maður sjálfur er í ruglinu að halda að unglingar séu í ruglinu. Þetta var ferlega flott sýning. Þegar ég gekk á milli verkanna og las kennaratyggjófastar ritgerðir nemendanna á veggjunum og skoðaði það sem þeir höfðu búið til – líkan af Kötlu og hvaðeina – rann upp fyrir mér ljós. Ég varð fyrir töluverðum hughrifum og þau voru þessi: Hvílíkt rosalegt hörmungarár var þetta ár 1918. Það var ekki eitt, það var allt. Kötlugos, frostaveturinn mikli, spænska veikin. Verk dóttur minnar og hennar hóps var dúkka, sem þau föndruðu, sem lá í rúmi. Verkið fjallaði um einkenni spænsku veikinnar. Úr eyrum, nefi, augum og munni dúkkunnar lak blóð. Spænska veikin hafði þau áhrif á fórnarlömb sín að blóð rann úr öllum opum líkamans.Stemningin í landinu Mörg hundruð manns létu lífið í viðureigninni við spænsku veikina á haustmánuðum 1918, ekki síst ungt fólk. Í öðru verkefni í ár, á öðrum vettvangi, hefur einnig verið fjallað um árið 1918. Það var samstarfsverkefni Listahátíðar, Landsbókasafnsins og Ríkisútvarpsins og hét R1918. Þar lásu alls konar núlifandi Íslendingar stutt brott, eitt á dag, úr bréfum og öðrum rituðum heimildum frá þessu ári. Þetta var spilað í hádeginu núna fram í júní. Þeir lestrar gáfu frábært innlit í tíðarandann fyrir hundrað árum. Allnokkrum sinnum ber það á góma hvað kirkjuklukkurnar klingdu nánast stanslaust. Það var eiginlega alltaf verið að jarða í Dómkirkjunni. Aðrar heimildir lýsa því hvernig fólk á sveitabæjum víðs vegar um land reyndi að koma í veg fyrir heimsóknir. Óttinn við sýkingu gróf um sig. Fólk á ferðum milli landshluta var ekki velkomið á bæjum. Því var bægt frá. Þannig var árið 1918. Og í undanfara þessara hörmuna var semsagt frostaveturinn mikli, á fyrri hluta ársins, og svo gos í Kötlu, sem er ekkert smáræði. Já, og eitt stykki heimsstyrjöld hafði líka geisað í nokkur ár. Fullveldi í harðræði Í miðju harðræðinu hlaut Ísland fullveldi. Því fögnum við í ár. Núna á miðvikudaginn verður haldinn hátíðarþingfundur Alþingis á Þingvöllum af þessu tilefni. Ég get ekki að því gert, en mér finnst það á einhvern hátt svo ótrúlega viðeigandi að íslenska fullveldið skyldi vera gróðursett við svona svakalega erfiðar aðstæður. Er ekki allt gert hér við erfiðar aðstæður, í stöðugri viðureign við harðræðið? Maður sér fyrir sér 1. desember 1918. Eftir ræðu Sigurðar Eggertz er íslenski ríkisfáninn dreginn að hún yfir stjórnarráðsdyrunum. „Hátíðin var stutt en góð,“ segir í lýsingu sjónarvotts. Maður sér fyrir sér fölt fólk, bugað af ógn sóttarinnar og dauðsföllum nákominna, standa við stjórnarráðið á þessum merku tímamótum og fagna í þögn. „Þetta var þó betra en ekkert,“ segir heimildarmaður, „enda gaf guð svo fagurt veður að minnilegt mun verða“. Hann sér björtu hliðarnar. Aðrar heimildir segja að það hafi verið hrímkalt. Þrír lærdómar „Þetta er merkisdagur mikill í sögu landsins, ef hún fær að verða lengri,“ heldur sjónarvottur áfram. Þetta er athyglisvert orðalag. Eftir allar þessar hörmungar var þetta líklega nærtæk og áleitin spurning: Verður saga landsins lengri? Hún varð lengri. Hún verður vonandi miklu lengri. Hvers eigum við að minnast í ár? Um hvað ætti hátíðarfundur á Þingvöllum í tilefni fullveldisins að fjalla og öll önnur hátíðarhöld í tilefni af hundrað ára afmæli fullveldisins? Ég legg til þetta: Minnumst þess hvað samfélagið hefur þróast og batnað rosalega síðan árið 1918, hvað framþróunin hefur þrátt fyrir allt verið mikil. Fögnum því. Minnumst þó líka hins, að þrátt fyrir að hörmungar ársins 1918 virðist á þessari stundu fjarlægar þá geta þær allar átt sér stað aftur með engum fyrirvara, jafnvel allar á sama árinu eins og þá: Eldgos, banvæn farsótt, frostavetur og heimsstyrjöld. Heimurinn er þannig samur við sig. Þriðji lærdómurinn er því líklega mikilvægastur. Sama hvernig allt fer, gleymum ekki að njóta lífsins og fagna hverjum nýjum degi, líkt og væri hann sá síðasti. Fallegasti vitnisburður heimildanna eru skrifin sem greina einmitt frá því hvernig Íslendingar gerðu sér samt glaðan dag undir stöðugum óm líkklukkunnar. Franz Håkansson leigði Iðnó undir dansleiki og veislur, kvöldin hjá séra Friðriki voru smekkfull og dansskemmtanir frú Stefaníu Guðmundsdóttur voru vel sóttar. Í erfiðleikunum dó ekki gleðin. Myrkrið sigraði ekki. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Braggablús Ölmu Eyþór Kristleifsson Skoðun Heilbrigðiskerfi framtíðarinnar Victor Guðmundsson Skoðun Vók er vont – frambjóðandi XL kærður til lögreglu Kári Allansson Skoðun Kosningabaráttan er kostuð af þér Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Af hverju ætti ég að standa með kennurum? Stefán Birgir Jóhannesson Skoðun Er „woke-ismi“ genginn of langt? Tanja Mjöll Ísfjörð Magnúsdóttir Skoðun Helvítis Píratarnir Unnar Þór Sæmundsson Skoðun Veldu Viðreisn Katrín Sigríður J Steingrímsdóttir Skoðun Dýrkeypt jólagjöf Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Flokkur í felulitum Björn Gíslason skrifar Skoðun Augljós og sýnilegur ávinningur í styttingu biðlista Jóhann F K Arinbjarnarson skrifar Skoðun Staðreyndir í útlendingamálum Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um ferðaþjónustuna Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð án sleggju: Vaxtalækkanir og skattalækkanir í þágu heimilanna Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Við erum hér fyrir þig Elvar Eyvindsson,Guðbjörg Elísa Hafsteinsdóttir,Bogi Kristjánsson skrifar Skoðun Vók er vont – frambjóðandi XL kærður til lögreglu Kári Allansson skrifar Skoðun Þetta kostar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þrífætta svínið og auðlindarentan Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Er nóg að bara brjóta land? Þorvaldur Rúnarsson skrifar Skoðun Íslensk ferðaþjónusta til framtíðar: Næstu skref Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Að kjósa taktískt Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Að standa vörð um þjóðina Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Jöfn tækifæri í boði Sjálfstæðisflokksins Snorri Ingimarsson skrifar Skoðun Íslendingar, ekki vera fávitar! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Náttúran er stærsta kosningamálið Skúli Skúlason skrifar Skoðun Ásýnd spillingar Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Pólitík í pípunum Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Veldu Viðreisn Katrín Sigríður J Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Hugsi eftir íbúafund gærdagsins Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Framtíðin er í húfi Ásmundur Einar Daðason skrifar Skoðun Drodzy Polacy Jóhann Karl Sigurðsson skrifar Skoðun Fáránleg fjármálastjórn Sigurður Oddsson skrifar Skoðun Fyrirsjáanleiki fyrir ferðaþjónustuna Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Sjávarútvegurinn - Unga fólkið er framtíðin Arnar Jónsson,Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hver verða lykilgildin í næsta stjórnarsáttmála? Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Ungt fólk í Hafnarfirði stendur með Rósu Guðbjartsdóttur Hópur ungs fólks í Hafnarfirði skrifar Skoðun Kjósum frið Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Af hverju kýs ég frjálslyndi og frelsi? Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir skrifar Skoðun Píratar, frumkvöðlar í íslenskum stjórnmálum Helga Völundardóttir skrifar Sjá meira
Í skóla dóttur minnar áttu nemendurnir að gera verkefni fyrr á árinu um árið 1918. Við foreldrarnir fórum að sjálfsögðu á sýninguna, þar sem hettupeysuklæddir unglingarnir sýndu afrakstur vinnu sinnar. Það kom skemmtilega á óvart hve mikil natni einkenndi verkefnin. Einhvern veginn heldur maður sífellt að unglingar séu í ruglinu, sem þeir eru auðvitað ekki. Maður sjálfur er í ruglinu að halda að unglingar séu í ruglinu. Þetta var ferlega flott sýning. Þegar ég gekk á milli verkanna og las kennaratyggjófastar ritgerðir nemendanna á veggjunum og skoðaði það sem þeir höfðu búið til – líkan af Kötlu og hvaðeina – rann upp fyrir mér ljós. Ég varð fyrir töluverðum hughrifum og þau voru þessi: Hvílíkt rosalegt hörmungarár var þetta ár 1918. Það var ekki eitt, það var allt. Kötlugos, frostaveturinn mikli, spænska veikin. Verk dóttur minnar og hennar hóps var dúkka, sem þau föndruðu, sem lá í rúmi. Verkið fjallaði um einkenni spænsku veikinnar. Úr eyrum, nefi, augum og munni dúkkunnar lak blóð. Spænska veikin hafði þau áhrif á fórnarlömb sín að blóð rann úr öllum opum líkamans.Stemningin í landinu Mörg hundruð manns létu lífið í viðureigninni við spænsku veikina á haustmánuðum 1918, ekki síst ungt fólk. Í öðru verkefni í ár, á öðrum vettvangi, hefur einnig verið fjallað um árið 1918. Það var samstarfsverkefni Listahátíðar, Landsbókasafnsins og Ríkisútvarpsins og hét R1918. Þar lásu alls konar núlifandi Íslendingar stutt brott, eitt á dag, úr bréfum og öðrum rituðum heimildum frá þessu ári. Þetta var spilað í hádeginu núna fram í júní. Þeir lestrar gáfu frábært innlit í tíðarandann fyrir hundrað árum. Allnokkrum sinnum ber það á góma hvað kirkjuklukkurnar klingdu nánast stanslaust. Það var eiginlega alltaf verið að jarða í Dómkirkjunni. Aðrar heimildir lýsa því hvernig fólk á sveitabæjum víðs vegar um land reyndi að koma í veg fyrir heimsóknir. Óttinn við sýkingu gróf um sig. Fólk á ferðum milli landshluta var ekki velkomið á bæjum. Því var bægt frá. Þannig var árið 1918. Og í undanfara þessara hörmuna var semsagt frostaveturinn mikli, á fyrri hluta ársins, og svo gos í Kötlu, sem er ekkert smáræði. Já, og eitt stykki heimsstyrjöld hafði líka geisað í nokkur ár. Fullveldi í harðræði Í miðju harðræðinu hlaut Ísland fullveldi. Því fögnum við í ár. Núna á miðvikudaginn verður haldinn hátíðarþingfundur Alþingis á Þingvöllum af þessu tilefni. Ég get ekki að því gert, en mér finnst það á einhvern hátt svo ótrúlega viðeigandi að íslenska fullveldið skyldi vera gróðursett við svona svakalega erfiðar aðstæður. Er ekki allt gert hér við erfiðar aðstæður, í stöðugri viðureign við harðræðið? Maður sér fyrir sér 1. desember 1918. Eftir ræðu Sigurðar Eggertz er íslenski ríkisfáninn dreginn að hún yfir stjórnarráðsdyrunum. „Hátíðin var stutt en góð,“ segir í lýsingu sjónarvotts. Maður sér fyrir sér fölt fólk, bugað af ógn sóttarinnar og dauðsföllum nákominna, standa við stjórnarráðið á þessum merku tímamótum og fagna í þögn. „Þetta var þó betra en ekkert,“ segir heimildarmaður, „enda gaf guð svo fagurt veður að minnilegt mun verða“. Hann sér björtu hliðarnar. Aðrar heimildir segja að það hafi verið hrímkalt. Þrír lærdómar „Þetta er merkisdagur mikill í sögu landsins, ef hún fær að verða lengri,“ heldur sjónarvottur áfram. Þetta er athyglisvert orðalag. Eftir allar þessar hörmungar var þetta líklega nærtæk og áleitin spurning: Verður saga landsins lengri? Hún varð lengri. Hún verður vonandi miklu lengri. Hvers eigum við að minnast í ár? Um hvað ætti hátíðarfundur á Þingvöllum í tilefni fullveldisins að fjalla og öll önnur hátíðarhöld í tilefni af hundrað ára afmæli fullveldisins? Ég legg til þetta: Minnumst þess hvað samfélagið hefur þróast og batnað rosalega síðan árið 1918, hvað framþróunin hefur þrátt fyrir allt verið mikil. Fögnum því. Minnumst þó líka hins, að þrátt fyrir að hörmungar ársins 1918 virðist á þessari stundu fjarlægar þá geta þær allar átt sér stað aftur með engum fyrirvara, jafnvel allar á sama árinu eins og þá: Eldgos, banvæn farsótt, frostavetur og heimsstyrjöld. Heimurinn er þannig samur við sig. Þriðji lærdómurinn er því líklega mikilvægastur. Sama hvernig allt fer, gleymum ekki að njóta lífsins og fagna hverjum nýjum degi, líkt og væri hann sá síðasti. Fallegasti vitnisburður heimildanna eru skrifin sem greina einmitt frá því hvernig Íslendingar gerðu sér samt glaðan dag undir stöðugum óm líkklukkunnar. Franz Håkansson leigði Iðnó undir dansleiki og veislur, kvöldin hjá séra Friðriki voru smekkfull og dansskemmtanir frú Stefaníu Guðmundsdóttur voru vel sóttar. Í erfiðleikunum dó ekki gleðin. Myrkrið sigraði ekki.
Skoðun Framtíð án sleggju: Vaxtalækkanir og skattalækkanir í þágu heimilanna Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Við erum hér fyrir þig Elvar Eyvindsson,Guðbjörg Elísa Hafsteinsdóttir,Bogi Kristjánsson skrifar
Skoðun Ungt fólk í Hafnarfirði stendur með Rósu Guðbjartsdóttur Hópur ungs fólks í Hafnarfirði skrifar