Að virða niðurstöður rammaáætlunar Björt Ólafsdóttir skrifar 1. apríl 2017 07:00 Dýrmætustu eigur okkar Íslendinga eru náttúruauðlindirnar sem landið og hafið láta okkur svo ríkulega í té. Til þess að geta nýtt þær á sjálfbæran hátt, með umhverfis- og náttúruvernd í forgrunni, þurfum við að hafa sem ítarlegasta þekkingu á umfangi þeirra, ástandi og verndargildi. Stofnmælingar Hafrannsóknastofnunar á nytjafiskistofnum sem mynda grunn að fiskveiðistjórnunarkerfi okkar er dæmi um stjórnun á nýtingu náttúruauðlinda sem byggir á hlutlausu og faglegu mati sérfræðinga. Rammaáætlun er dæmi um annað slíkt kerfi. Upphaf rammaáætlunar Fram til ársins 1999 var nýting orkuauðlinda landsins með þeim hætti að orkufyrirtækin völdu hvaða svæði þau töldu hagkvæmast að virkja og fóru í framkvæmdir samkvæmt því. Lög um náttúruvernd, sem voru samþykkt árið 1971, settu orkufyrirtækjunum reyndar ramma um að þau þyrftu að vera í skipulegu samstarfi með þáverandi Náttúruverndarráði varðandi fyrirhugaðar virkjunarframkvæmdir. Krafa um heildarsýn yfir vernd og nýtingu orkuauðlindanna varð hins vegar æ háværari og árið 1997 ákváðu stjórnvöld að ráðast í gerð rammaáætlunar um nýtingu vatnsafls og jarðvarma. Áætlunin var hugsuð sem langtíma verkfæri og átti sérstaklega að fjalla um verndargildi einstakra vatnasvæða. Fyrsti áfangi verkefnisins stóð frá 1999-2003 og annar áfangi frá 2004-2011. Þriðja áfanga rammaáætlunar er nýlokið. Hvernig virkar rammaáætlun? Gerð rammaáætlunar er stýrt af verkefnisstjórn, skipaðri af stjórnvöldum. Samkvæmt lögum um rammaáætlun ber verkefnisstjórn að viðhafa tvö samráðsferli vegna vinnu við tillögur sínar að flokkun virkjunarkosta. Þannig gefst öllum, sem það vilja, kostur á að koma sínum áherslum að sem tryggir að matsferlið byggist á víðtæku samráði. Faghópar fjalla síðan sérstaklega um afmarkaða þætti matsferlisins og nota staðlaðar aðferðir til að meta fyrirliggjandi virkjunarkosti á sambærilegan hátt. Tillögur verkefnisstjórnar hverju sinni, að endanlegri flokkun fyrirliggjandi virkjanahugmynda í verndun, nýtingu eða bið, byggja því á mjög umfangsmikilli og samhæfðri greiningarvinnu. Í vikunni ritaði Magnús Guðmundsson ritstjórnargrein í Fréttablaðið og hvatti mig til að útskýra hví ég legg fram tillögu til Alþingis þar sem Skrokkalda er flokkuð í nýtingarflokk. Það er mér ljúft og skylt að gera. Lögum samkvæmt ber mér, sem umhverfis- og auðlindaráðherra, að leggja fram þingsályktunartillögu um vernd og orkunýtingu landssvæða, byggða á niðurstöðum verkefnisstjórnar. Samkvæmt lögum hef ég val um að leggja tillögur verkefnisstjórnar fram óbreyttar eða breyta þeirri flokkun virkjunarkosta sem verkefnisstjórnin leggur til áður en ég legg útkomuna fyrir Alþingi. Breyta á hvaða forsendum? Verandi stjórnmálamaður væru mér kannski hæg heimatökin að setja sjálfa mig og mínar skoðanir ofar öllum öðrum. Ofar málamiðluninni milli mismunandi sjónarmiða sem tillögur verkefnastjórnar hafa leitt fram. Það væri hins vegar röng nálgun. Það myndi eyðileggja Rammaáætlun sem verkfæri til að sætta sjónarmið og til að vernda náttúruna. Við getum verið ósammála tillögu verkefnisstjórnar um flokkun fyrirliggjandi virkjunarkosta. Ég minni hins vegar á að þetta er fagleg nálgun svo ef ég tæki mér það vald að handstýra útkomunni er grunnur hlutleysis og fagmennsku brostinn. Ég, eins og eflaust margir aðrir, er ekki fullkomlega sátt við þær tillögur sem verkefnisstjórnin lagði fram, og ég tek undir áhyggjur umhverfisverndarsamtaka af hugmynd um virkjun við Skrokköldu. Ég kaus engu að síður að virða þetta ferli og treysta því til fullnustu. Við megum heldur ekki gleyma að niðurstöður rammaáætlunar eru aðeins frummat fyrirliggjandi virkjunarkosta. Það er því ekki víst að öll þau svæði sem nú þegar eru flokkuð í nýtingu komist í gegnum mat á umhverfisáhrifum. Hins vegar eru þau svæði sem hafa verið samþykkt í vernd tæk til friðlýsingar gagnvart orkuvinnslu. Ég ætla því að setja aukinn kraft í friðlýsingar á næstunni. Tillögur fyrirliggjandi rammaáætlunar munu ekki hafa áhrif á áform mín og ríkisstjórnarinnar um gerð heildstæðrar verndaráætlunar fyrir miðhálendið. Ég hef talað fyrir því að miðhálendisþjóðgarður verði að veruleika og mun leggja mitt lóð á vogarskálarnar til að svo verði. Forsendur sjálfbærrar auðlindanýtingar Þau sem halda um stjórntaumana hverju sinni verða að tileinka sér fagleg vinnubrögð þegar kemur að stórum stefnumarkandi ákvörðunum sem hafa áhrif langt inn í framtíðina. Við viljum að ákvarðanirnar byggist á bestu fáanlegri faglegri þekkingu og eigum því að marka undirbúningsferli ákvarðanatöku skýran ramma til að tryggja hlutleysi útkomunnar. Það tók okkur marga áratugi að byggja upp fiskveiðistjórnunarkerfi sem segir til um hversu mikið megi veiða af hverri nytjafisktegund á tilteknu tímabili. Það tók okkur reyndar líka mörg ár að ná sátt um að miða aflamarkið við þær magntölur sem fagaðilar Hafrannsóknastofnunar mæltu með. Við sáum samt á endanum að til lengri tíma litið væri farsælla að hlusta og fylgja ráðum byggðum á hlutlausu og fræðilegu mati á stofnstærðum ? og veiðar og viðkoma nytjastofna okkar virðast í dag vera í ágætu jafnvægi. Það sama gildir um rammaáætlun og niðurstöður hennar. Við eigum að virða ferlið og niðurstöður þess. Ef það er ekki gert er mikil hætta á því að allt fari aftur undir. Það væri ekki í þágu verndar víðerna eða náttúru- og menningarminja Íslands. Að mínu mati eigum við hins vegar að hinkra við og spyrja okkur í hvað við eigum að nota orku sem enn hefur ekki verið virkjuð. Þó að svæði séu komin í nýtingarflokk þýðir það ekki að rjúka eigi til og nota orkuna sem þar er í boði. Kannanir sýna að meirihluti landsmanna vill ekki nýta orku í frekari stóriðjuuppbyggingu. Svo ef við horfum fram hjá henni þá liggur ekkert á að virkja meira. Það liggur hins vegar á að vernda meira. Í fyrirliggjandi tillögu er lagt til að vernda fjölmörg ný svæði, til að mynda þrjú afskaplega falleg og umfangsmikil vatnasvið sem ná langt inn á hálendi bæði á sunnan- og norðanverðu landinu. Þau eru Héraðsvötn, Skjálfandafljót og Skaftá. Vernd þessara vatnasviða mun hafa gríðarlegt vægi fyrir áframhaldandi vinnu við vernd miðhálendisins, eins og bent hefur verið á af íslenskum umhverfisverndarsamtökum. Það er mín von að Alþingi samþykki rammaáætlun óbreytta og styðji þannig við þá góðu vinnu sem unnin hefur verið af þeim sem að verkefninu koma. Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björt Ólafsdóttir Mest lesið Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Skoðun Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Dýrmætustu eigur okkar Íslendinga eru náttúruauðlindirnar sem landið og hafið láta okkur svo ríkulega í té. Til þess að geta nýtt þær á sjálfbæran hátt, með umhverfis- og náttúruvernd í forgrunni, þurfum við að hafa sem ítarlegasta þekkingu á umfangi þeirra, ástandi og verndargildi. Stofnmælingar Hafrannsóknastofnunar á nytjafiskistofnum sem mynda grunn að fiskveiðistjórnunarkerfi okkar er dæmi um stjórnun á nýtingu náttúruauðlinda sem byggir á hlutlausu og faglegu mati sérfræðinga. Rammaáætlun er dæmi um annað slíkt kerfi. Upphaf rammaáætlunar Fram til ársins 1999 var nýting orkuauðlinda landsins með þeim hætti að orkufyrirtækin völdu hvaða svæði þau töldu hagkvæmast að virkja og fóru í framkvæmdir samkvæmt því. Lög um náttúruvernd, sem voru samþykkt árið 1971, settu orkufyrirtækjunum reyndar ramma um að þau þyrftu að vera í skipulegu samstarfi með þáverandi Náttúruverndarráði varðandi fyrirhugaðar virkjunarframkvæmdir. Krafa um heildarsýn yfir vernd og nýtingu orkuauðlindanna varð hins vegar æ háværari og árið 1997 ákváðu stjórnvöld að ráðast í gerð rammaáætlunar um nýtingu vatnsafls og jarðvarma. Áætlunin var hugsuð sem langtíma verkfæri og átti sérstaklega að fjalla um verndargildi einstakra vatnasvæða. Fyrsti áfangi verkefnisins stóð frá 1999-2003 og annar áfangi frá 2004-2011. Þriðja áfanga rammaáætlunar er nýlokið. Hvernig virkar rammaáætlun? Gerð rammaáætlunar er stýrt af verkefnisstjórn, skipaðri af stjórnvöldum. Samkvæmt lögum um rammaáætlun ber verkefnisstjórn að viðhafa tvö samráðsferli vegna vinnu við tillögur sínar að flokkun virkjunarkosta. Þannig gefst öllum, sem það vilja, kostur á að koma sínum áherslum að sem tryggir að matsferlið byggist á víðtæku samráði. Faghópar fjalla síðan sérstaklega um afmarkaða þætti matsferlisins og nota staðlaðar aðferðir til að meta fyrirliggjandi virkjunarkosti á sambærilegan hátt. Tillögur verkefnisstjórnar hverju sinni, að endanlegri flokkun fyrirliggjandi virkjanahugmynda í verndun, nýtingu eða bið, byggja því á mjög umfangsmikilli og samhæfðri greiningarvinnu. Í vikunni ritaði Magnús Guðmundsson ritstjórnargrein í Fréttablaðið og hvatti mig til að útskýra hví ég legg fram tillögu til Alþingis þar sem Skrokkalda er flokkuð í nýtingarflokk. Það er mér ljúft og skylt að gera. Lögum samkvæmt ber mér, sem umhverfis- og auðlindaráðherra, að leggja fram þingsályktunartillögu um vernd og orkunýtingu landssvæða, byggða á niðurstöðum verkefnisstjórnar. Samkvæmt lögum hef ég val um að leggja tillögur verkefnisstjórnar fram óbreyttar eða breyta þeirri flokkun virkjunarkosta sem verkefnisstjórnin leggur til áður en ég legg útkomuna fyrir Alþingi. Breyta á hvaða forsendum? Verandi stjórnmálamaður væru mér kannski hæg heimatökin að setja sjálfa mig og mínar skoðanir ofar öllum öðrum. Ofar málamiðluninni milli mismunandi sjónarmiða sem tillögur verkefnastjórnar hafa leitt fram. Það væri hins vegar röng nálgun. Það myndi eyðileggja Rammaáætlun sem verkfæri til að sætta sjónarmið og til að vernda náttúruna. Við getum verið ósammála tillögu verkefnisstjórnar um flokkun fyrirliggjandi virkjunarkosta. Ég minni hins vegar á að þetta er fagleg nálgun svo ef ég tæki mér það vald að handstýra útkomunni er grunnur hlutleysis og fagmennsku brostinn. Ég, eins og eflaust margir aðrir, er ekki fullkomlega sátt við þær tillögur sem verkefnisstjórnin lagði fram, og ég tek undir áhyggjur umhverfisverndarsamtaka af hugmynd um virkjun við Skrokköldu. Ég kaus engu að síður að virða þetta ferli og treysta því til fullnustu. Við megum heldur ekki gleyma að niðurstöður rammaáætlunar eru aðeins frummat fyrirliggjandi virkjunarkosta. Það er því ekki víst að öll þau svæði sem nú þegar eru flokkuð í nýtingu komist í gegnum mat á umhverfisáhrifum. Hins vegar eru þau svæði sem hafa verið samþykkt í vernd tæk til friðlýsingar gagnvart orkuvinnslu. Ég ætla því að setja aukinn kraft í friðlýsingar á næstunni. Tillögur fyrirliggjandi rammaáætlunar munu ekki hafa áhrif á áform mín og ríkisstjórnarinnar um gerð heildstæðrar verndaráætlunar fyrir miðhálendið. Ég hef talað fyrir því að miðhálendisþjóðgarður verði að veruleika og mun leggja mitt lóð á vogarskálarnar til að svo verði. Forsendur sjálfbærrar auðlindanýtingar Þau sem halda um stjórntaumana hverju sinni verða að tileinka sér fagleg vinnubrögð þegar kemur að stórum stefnumarkandi ákvörðunum sem hafa áhrif langt inn í framtíðina. Við viljum að ákvarðanirnar byggist á bestu fáanlegri faglegri þekkingu og eigum því að marka undirbúningsferli ákvarðanatöku skýran ramma til að tryggja hlutleysi útkomunnar. Það tók okkur marga áratugi að byggja upp fiskveiðistjórnunarkerfi sem segir til um hversu mikið megi veiða af hverri nytjafisktegund á tilteknu tímabili. Það tók okkur reyndar líka mörg ár að ná sátt um að miða aflamarkið við þær magntölur sem fagaðilar Hafrannsóknastofnunar mæltu með. Við sáum samt á endanum að til lengri tíma litið væri farsælla að hlusta og fylgja ráðum byggðum á hlutlausu og fræðilegu mati á stofnstærðum ? og veiðar og viðkoma nytjastofna okkar virðast í dag vera í ágætu jafnvægi. Það sama gildir um rammaáætlun og niðurstöður hennar. Við eigum að virða ferlið og niðurstöður þess. Ef það er ekki gert er mikil hætta á því að allt fari aftur undir. Það væri ekki í þágu verndar víðerna eða náttúru- og menningarminja Íslands. Að mínu mati eigum við hins vegar að hinkra við og spyrja okkur í hvað við eigum að nota orku sem enn hefur ekki verið virkjuð. Þó að svæði séu komin í nýtingarflokk þýðir það ekki að rjúka eigi til og nota orkuna sem þar er í boði. Kannanir sýna að meirihluti landsmanna vill ekki nýta orku í frekari stóriðjuuppbyggingu. Svo ef við horfum fram hjá henni þá liggur ekkert á að virkja meira. Það liggur hins vegar á að vernda meira. Í fyrirliggjandi tillögu er lagt til að vernda fjölmörg ný svæði, til að mynda þrjú afskaplega falleg og umfangsmikil vatnasvið sem ná langt inn á hálendi bæði á sunnan- og norðanverðu landinu. Þau eru Héraðsvötn, Skjálfandafljót og Skaftá. Vernd þessara vatnasviða mun hafa gríðarlegt vægi fyrir áframhaldandi vinnu við vernd miðhálendisins, eins og bent hefur verið á af íslenskum umhverfisverndarsamtökum. Það er mín von að Alþingi samþykki rammaáætlun óbreytta og styðji þannig við þá góðu vinnu sem unnin hefur verið af þeim sem að verkefninu koma. Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar