Orðræða um orkumál (1) 24. október 2007 00:01 Orkumálin hafa verið mjög til umræðu undanfarið. Eins og gengur er ýmis misskilningur á ferðinni og ekki síst skilgreiningar á reiki. Í þessum greinarstúf og öðrum næstu daga verður fjallað um hugtök í orkumálum í því skyni að stuðla að samstilltri umræðu um þennan mikilvæga málaflokk. Með raforkulögum frá 2003 var starfsemi á sviði raforkumála skipt í samkeppnisrekstur og sérleyfisrekstur. Þetta er í samræmi við þróun víðast hvar á Vesturlöndum sem hnykkt var á með tilskipun frá Evrópusambandinu og Íslendingum bar að færa í lög. Framleiðsla rafmagns og sala þess til neytenda er skilgreind sem samkeppnisrekstur, enda hefur neytandinn val um af hverjum hann kaupir sjálft rafmagnið. Háspennulínur og dreifikerfi sem þarf til að koma rafmagninu frá virkjun til endanlegra viðtakenda er sérleyfisstarfsemi enda ekki hagkvæmt að efna til samkeppni með mörgum lagnakerfum. Samkeppni – sérleyfiHver raforkunotandi er því bundinn af viðskiptum við dreifiveitu á sínu svæði sem sér um að skila rafmagninu í hús en hefur val um það af hverjum hann kaupir orkuna. Enn er það svo að flestir kaupa rafmagnið af sama fyrirtækinu og annast dreifingu á svæði viðkomandi. Verðlagning á raforkunni sjálfri og þá um leið á sölustarfseminni er frjáls en um sérleyfisstarfsemina gilda stífar reglur, og eftirlit með framfylgd þeirra er í höndum Orkustofnunar. Krafist er bókhaldslegs aðskilnaðar á samkeppnis- og sérleyfisrekstri þannig að reitum sé ekki ruglað saman. Nú er um það rætt að ganga lengra og krefjast aðskilnaðar fyrirtækja þannig að sérleyfisfyrirtæki megi ekki hafa neina samkeppnisstarfsemi með höndum. Tilgangurinn er sá að gera samkeppnina virkari. Hitaveitur hafa sérleyfi til sinnar starfsemi hver á sínu svæði, að undanskyldum litlum veitum sem oftast eru í eigu notendanna sjálfra (bændaveitur). Lög um starfsemi hitaveitna eru gömul og fyrirkomulag á verðlagningu þessarar sérleyfisstarfssemi er ómarkvisst. Á döfinni er að setja almenn lög um hitaveitustarfsemi og skilgreina hana sem sérleyfisrekstur. Viss vandi er á ferðinni þegar jarðvarma er aflað jöfnum höndum til þess knýja raforkuver (sem er samkeppnisrekstur) og til vatnsöflunar til hitaveitna (sérleyfisrekstur), eins og gert er með hagkvæmum hætti á Nesjavöllum og í Svartsengi. Á þessu er þó tekið í raforkulögum, en skerpa þarf ákvæðið í væntanlegum hitaveitulögum. Stórnotendur – almennir notendurStórnotendur, álverin og nokkrir aðrir, fá rafmagn afhent með öðrum hætti en almennir notendur. Meginmunurinn er sá að stórnotendur taka við rafmagninu beint út af háspennukerfinu á meðan hinir taka við því lágspenntu út úr dreifikerfinu. Stórnotendurnir þurfa því sjálfir að sjá um spennubreytinguna o.fl. Lög mæla fyrir um hverjir geta fallið undir stórnotendaflokkinn og er þá miðað við lágmarksafl og samfellu í notkun. Minnstu stórnotendurnir nú nota 100 MW afl og er það nýtt til fulls lungann úr árinu á meðan stærstu almennu notendurnir nýta mest um 3 MW afl hver en með afar breytilegu álagi. Hvor notendahópurinn um sig á að standa undir sínum hluta flutningskostnaðarins. Á þessu var hert með raforkulögunum frá 2003 og Orkustofnun uppálagt að hafa gát á. Hitt er annað mál að vissum félagslegum kostnaði við háspennukerfið er lögum samkvæmt jafnað á milli allra almennra notenda á meðan stórnotendur taka ekki þátt í henni, nema þá innbyrðis í sínum hópi. Þessi félagslega jöfnun kemur fram í því að sama gjald er fyrir flutning á rafmagni eftir línum Landsnets til almennra notenda hvar sem er á landinu. Aftur á móti getur dreifikostnaðurinn verið breytilegur eftir búsetu, enda eru dreifiveiturnar hver með sín rekstrarskilyrði. Ríkissjóður tekur þó á sig nokkurn hluta af dreifingarkostnaðinum á dreifbýlissvæðum með niðurgreiðslum. Þessi lögbundni aðskilnaður í stórnotendur og almenna notendur á aðeins við um sérleyfisstarfsemina. Raforkuframleiðendunum er í sjálfsvald sett hvernig þeir verðleggja rafmagnið til hinna ýmsu notenda og þá eru skilin á milli stórra og smárra notenda með ýmsum hætti. Hafa verður í huga að samkeppnin um stórnotendur er á alþjóðavettvangi, en íslensku raforkuframleiðendurnir falbjóða væntanlega ekki orku sína nema fá fyrir hana viðunandi verð. Það er hlutverk Samkeppniseftirlits að gæta að því að réttar leikreglur séu í heiðri hafðar.Höfundur er orkumálastjóri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorkell Helgason Mest lesið Hver er munurinn á því að neyta fíkniefna í jakkafötum eða í neyðarskýli? Bryndís Rós Morrison,Björk Davíðsdóttir Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson Skoðun Börnin okkar Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson Skoðun Það besta sem þú gerir fyrir loftslagið Halldór Björnsson Skoðun Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Þú mátt vera afi (og ég má vera amma) Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson Skoðun Skoðun Skoðun Börnin okkar Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir,Valdimar Birgisson skrifar Skoðun Á að kjósa það sama og síðast? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Setjum söguna í samhengi við nútímann Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Stúlkur eiga undir högg að sækja í nauðgunarmálum Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Frelsi 2024 Baldur Karl Magnússon skrifar Skoðun Samgöngur eru heilbrigðismál Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Vegferð í þágu barna skilar árangri Ásmundur Einar Daðason skrifar Skoðun Þjóðarátak í sölu á klósettpappír Bjarki Hjörleifsson skrifar Skoðun Skínandi skær í skammdeginu Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rasismi Einar Helgason skrifar Skoðun Kæru ungu foreldrar Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Það besta sem þú gerir fyrir loftslagið Halldór Björnsson skrifar Skoðun Þú mátt vera afi (og ég má vera amma) Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Orðfimi ungra menningarsinna Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun Áhætta með tekjur af skemmtiferðaskipum Lúðvík Geirsson,Gunnar Tryggvason,Pétur Ólafsson skrifar Skoðun Frambjóðendur, gerið betur Steinunn Þórðardóttir skrifar Skoðun Greiðar samgöngur í Norðvesturkjördæmi Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Ný og fersk örmyndskýrsla um hvalveiðar Rán Flygenring skrifar Skoðun Stuldur um hábjartan dag Herdís Dröfn Fjeldsted skrifar Skoðun 7.500 íbúðir á Reykjavíkurflugvelli? Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Að kreista mjólkurkúna Björg Ágústsdóttir skrifar Skoðun Efnahagsmál eru loftslagsmál Steinunn Kristín Guðnadóttir skrifar Skoðun Nýtt húsnæðislánakerfi Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Flug til framtíðar Arnheiður Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Viðreisn boðar jafnvægi, forgangsröðun og ábyrgð Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þurfum aftur alvöru náttúruvernd í umhverfisráðuneytið Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Sjá meira
Orkumálin hafa verið mjög til umræðu undanfarið. Eins og gengur er ýmis misskilningur á ferðinni og ekki síst skilgreiningar á reiki. Í þessum greinarstúf og öðrum næstu daga verður fjallað um hugtök í orkumálum í því skyni að stuðla að samstilltri umræðu um þennan mikilvæga málaflokk. Með raforkulögum frá 2003 var starfsemi á sviði raforkumála skipt í samkeppnisrekstur og sérleyfisrekstur. Þetta er í samræmi við þróun víðast hvar á Vesturlöndum sem hnykkt var á með tilskipun frá Evrópusambandinu og Íslendingum bar að færa í lög. Framleiðsla rafmagns og sala þess til neytenda er skilgreind sem samkeppnisrekstur, enda hefur neytandinn val um af hverjum hann kaupir sjálft rafmagnið. Háspennulínur og dreifikerfi sem þarf til að koma rafmagninu frá virkjun til endanlegra viðtakenda er sérleyfisstarfsemi enda ekki hagkvæmt að efna til samkeppni með mörgum lagnakerfum. Samkeppni – sérleyfiHver raforkunotandi er því bundinn af viðskiptum við dreifiveitu á sínu svæði sem sér um að skila rafmagninu í hús en hefur val um það af hverjum hann kaupir orkuna. Enn er það svo að flestir kaupa rafmagnið af sama fyrirtækinu og annast dreifingu á svæði viðkomandi. Verðlagning á raforkunni sjálfri og þá um leið á sölustarfseminni er frjáls en um sérleyfisstarfsemina gilda stífar reglur, og eftirlit með framfylgd þeirra er í höndum Orkustofnunar. Krafist er bókhaldslegs aðskilnaðar á samkeppnis- og sérleyfisrekstri þannig að reitum sé ekki ruglað saman. Nú er um það rætt að ganga lengra og krefjast aðskilnaðar fyrirtækja þannig að sérleyfisfyrirtæki megi ekki hafa neina samkeppnisstarfsemi með höndum. Tilgangurinn er sá að gera samkeppnina virkari. Hitaveitur hafa sérleyfi til sinnar starfsemi hver á sínu svæði, að undanskyldum litlum veitum sem oftast eru í eigu notendanna sjálfra (bændaveitur). Lög um starfsemi hitaveitna eru gömul og fyrirkomulag á verðlagningu þessarar sérleyfisstarfssemi er ómarkvisst. Á döfinni er að setja almenn lög um hitaveitustarfsemi og skilgreina hana sem sérleyfisrekstur. Viss vandi er á ferðinni þegar jarðvarma er aflað jöfnum höndum til þess knýja raforkuver (sem er samkeppnisrekstur) og til vatnsöflunar til hitaveitna (sérleyfisrekstur), eins og gert er með hagkvæmum hætti á Nesjavöllum og í Svartsengi. Á þessu er þó tekið í raforkulögum, en skerpa þarf ákvæðið í væntanlegum hitaveitulögum. Stórnotendur – almennir notendurStórnotendur, álverin og nokkrir aðrir, fá rafmagn afhent með öðrum hætti en almennir notendur. Meginmunurinn er sá að stórnotendur taka við rafmagninu beint út af háspennukerfinu á meðan hinir taka við því lágspenntu út úr dreifikerfinu. Stórnotendurnir þurfa því sjálfir að sjá um spennubreytinguna o.fl. Lög mæla fyrir um hverjir geta fallið undir stórnotendaflokkinn og er þá miðað við lágmarksafl og samfellu í notkun. Minnstu stórnotendurnir nú nota 100 MW afl og er það nýtt til fulls lungann úr árinu á meðan stærstu almennu notendurnir nýta mest um 3 MW afl hver en með afar breytilegu álagi. Hvor notendahópurinn um sig á að standa undir sínum hluta flutningskostnaðarins. Á þessu var hert með raforkulögunum frá 2003 og Orkustofnun uppálagt að hafa gát á. Hitt er annað mál að vissum félagslegum kostnaði við háspennukerfið er lögum samkvæmt jafnað á milli allra almennra notenda á meðan stórnotendur taka ekki þátt í henni, nema þá innbyrðis í sínum hópi. Þessi félagslega jöfnun kemur fram í því að sama gjald er fyrir flutning á rafmagni eftir línum Landsnets til almennra notenda hvar sem er á landinu. Aftur á móti getur dreifikostnaðurinn verið breytilegur eftir búsetu, enda eru dreifiveiturnar hver með sín rekstrarskilyrði. Ríkissjóður tekur þó á sig nokkurn hluta af dreifingarkostnaðinum á dreifbýlissvæðum með niðurgreiðslum. Þessi lögbundni aðskilnaður í stórnotendur og almenna notendur á aðeins við um sérleyfisstarfsemina. Raforkuframleiðendunum er í sjálfsvald sett hvernig þeir verðleggja rafmagnið til hinna ýmsu notenda og þá eru skilin á milli stórra og smárra notenda með ýmsum hætti. Hafa verður í huga að samkeppnin um stórnotendur er á alþjóðavettvangi, en íslensku raforkuframleiðendurnir falbjóða væntanlega ekki orku sína nema fá fyrir hana viðunandi verð. Það er hlutverk Samkeppniseftirlits að gæta að því að réttar leikreglur séu í heiðri hafðar.Höfundur er orkumálastjóri.
Hver er munurinn á því að neyta fíkniefna í jakkafötum eða í neyðarskýli? Bryndís Rós Morrison,Björk Davíðsdóttir Skoðun
Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Áhætta með tekjur af skemmtiferðaskipum Lúðvík Geirsson,Gunnar Tryggvason,Pétur Ólafsson skrifar
Skoðun Þurfum aftur alvöru náttúruvernd í umhverfisráðuneytið Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt skrifar
Hver er munurinn á því að neyta fíkniefna í jakkafötum eða í neyðarskýli? Bryndís Rós Morrison,Björk Davíðsdóttir Skoðun
Varð að segja af sér ráðherradómi vegna vanhæfi – Er nú þrefaldur ráðherra, líka forsætisráðherra Ole Anton Bieltvedt Skoðun