Börn í fangelsi við landa­mærin

Nú liggja fyrir drög að frumvarpi dómsmálaráðuneytisins til laga um brottfararstöð, þar sem ætlunin er að vista útlendinga, þar á meðal börn sem vísa á úr landi, í varðhaldi við landamærin. Það skýtur skökku við að Ísland, sem hingað til hefur getað hreykt sér af því að setja börn ekki í varðhald á grundvelli þess að þau eru útlendingar, ætli nú að gera það á sama tíma og önnur ríki byggja upp mannúðlegri úrræði til að forðast slíkar aðstæður. Það eru nefnilega ótalmargir aðrir valkostir í boði og einfaldlega ekki rétt að þetta sé síðasta úrræðið sem stjórnvöld hafa.

Þetta heitir réttu nafni varðhald á saklausum börnum

Varðhald barna á grundvelli stöðu þeirra sem útlendingar, hvort sem þau eru ein á ferð eða í fylgd forsjáraðila, er aldrei barninu fyrir bestu. Slíkt varðhald er brot á mannréttindum þeirra og skal forðast í öllum tilfellum.

Í fyrri frumvörpum ráðuneytisins var svokölluð „brottfararstöð“ kölluð lokað búsetuúrræði. Enska heitið á slíkum stofnunum er „immigration detention center“, eða varðhaldsstöð fyrir útlendinga. Hún verður því ekki, eins og nafnið gefur til kynna bara „brottfararstöð“ eða síðasti viðkomustaður útlendinga áður en þeim er vísað úr landi, heldur einfaldlega varðhaldsbúðir sem jafnast á við fangelsi. Þar er ætlunin að vista börn og fjölskyldur þeirra sem hafa ekki framið nein refsiverð brot en óskuðu eftir leyfi til dvalar eða verndar í samræmi við lög og alþjóðaskuldbindingar Íslands. Okkur ber samkvæmt lögum og sem hluti af samfélagi heimsins að koma vel fram við börn sem synjað er um dvöl hér á landi.

Margar leiðir til aðrar en varðhald

Til eru mun mannúðlegri, en ekki síður hagkvæmari og áhrifaríkari leiðir, til að tryggja öryggi barna og fjölskyldna þeirra. Á tungumáli fólksflutninga og flóttamannamála, er talað um aðrar leiðir en varðhald (e. alternatives to detention). Dæmi um það hér á landi er eftirfylgnin við umsækjendur um vernd sem var til staðar hjá sveitarfélögunum þar til fyrr á þessu ári og tilkynningaskylda til yfirvalda sem kveðið er á um í lögum. Raunar er hægt að benda á meira en 250 dæmi um aðrar leiðir en varðhald útlendinga í yfir 60 löndum. Með vandaðri löggjöf, skýrum kerfum og góðri framkvæmd er hægt að tryggja öryggi landamæranna og fylgja brottvísunum eftir án þess að beita kostnaðarsömu og ómannúðlegu varðhaldi. Reynsla annarra ríkja sýnir að önnur úrræði en varðhald eru betri fyrir yfirvöld, þjóðarbúið, samfélagið og fólkið sjálft. 1

Samanburður á áhrifum varðhalds og á öðrum leiðum sýnir að varðhald bætir ekki samstarfsvilja útlendinga við brottflutning, heldur þvert á móti minnkar það líkurnar á því að fólk fari sjálfviljugt úr landi.2 Varðhald skapar hins vegar mikla hættu á mannréttindabrotum og bótakröfum á ríkið vegna ranglátrar handtöku eða skaðlegra áhrifa varðhaldsins með tilheyrandi kostnaði fyrir alla aðila.

Skaðleg og óafturkvæm áhrif varðhalds á börn

Ríkinu ber skylda til þess að tryggja öllum börnum hér á landi umönnun sem styður við velferð þeirra og þroska. Skaðleg áhrif varðhalds á börn á flótta eru óumdeilanleg. Óháð því hvort varðhaldið sé í stuttan eða langan tíma, þá hefur varðhald djúpstæð og neikvæð áhrif á heilsu og þroska barna.3

Börn sem eru í varðhaldi, eða hafa verið í varðhaldi, eru í aukinni hættu á að þróa með sér þunglyndi og kvíða, og sýna oft einkenni áfallastreituröskunar. Varðhaldið getur, ásamt andlegum áhrifum, skaðað vitsmuna- og líkamlegan þroska barna verulega.4

Rannsóknir á áhrifum varðhalds á börn sýna að það hefur alvarlegar afleiðingar á bæði líf og velferð þeirra, jafnvel þótt varðhaldið standi yfir í stuttan tíma og sé í „barnvænu umhverfi“.5

Áhrif varðhalds á börn á flótta eru talin svo alvarleg að sérstakur skýrslugjafi Sameinuðu þjóðanna um pyndingar og aðra grimmilega, ómannúðlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu (e. UN Special Rapporteur on Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment) gaf það út að jafnvel stutt dvöl í varðhaldi jafnist á við ómannúðlega og vanvirðandi meðferð á börnum á flótta.6

Íslensk stjórnvöld ættu því tafarlaust að leggja bann við varðhaldi barna á grundvelli stöðu þeirra eða foreldra þeirra sem útlendingar, og bjóða aðra valkosti fyrir fjölskyldur.

Lesa má umsögn UNICEF á Íslandi í samráðsgátt stjórnvalda um drög að frumvarpi til laga um brottfararstöð hér.

Höfundur er sérfræðingur í málsvarastarfi og rannsóknum hjá UNICEF á Íslandi.