Þriðja leiðin í námsmati stuðlar að snemmtækri íhlutun Íris E. Gísladóttir skrifar 10. september 2025 10:32 Umræðan um námsmat í grunnskólum á Íslandi hefur lengi verið föst í tveimur andstæðum sjónarmiðum. Annars vegar eru þeir sem telja að próf eigi ekki heima í skólastarfi, þar sem þau valdi streitu og dragi úr gleði og sköpun. Hins vegar eru þeir sem vilja endurvekja samræmd próf til að tryggja einsleita og hlutlæga mælingu á frammistöðu. En hvorug þessara leiða þjónar raunverulega hagsmunum barnanna. Að sleppa öllu námsmati er óraunhæft – rétt eins og enginn læknir myndi sleppa því að mæla hæð eða hlusta á hjarta barnsins. Tækninýjungar í menntun bjóða nú upp á þriðju leiðina, leið sem sameinar kosti beggja sjónarmiða án þess að endurtaka gömlu vandamálin. Rauntíma innsýn eykur gæði náms Með tilkomu menntatækni hafa skólar nú aðgang að verkfærum sem gera kleift að fylgjast með námsframvindu nemenda í rauntíma. Nemendur leysa verkefni sem eru hluti af daglegu námi, hvort sem er í tölvuleik, stafrænu námsefni eða í formi einfaldra æfinga á spjaldtölvu eða í tölvu. Á sama tíma safnar kerfið gögnum um hvernig nemendum gengur. Þetta eru ekki próf í hefðbundnum skilningi. Það er engin prófstofa, ekki innbyggður kvíðavaldandi þáttur. Fyrir barnið er þetta einfaldlega verkefni sem það vinnur hvort sem er. Fyrir kennarann er þetta lifandi yfirsýn yfir stöðu bekkjarins. Snemmtæk íhlutun verður möguleg Ein helsta styrkleiki slíks námsmats er að það gerir snemmtæka íhlutun raunhæfa. Ef nemandi glímir við grunnatriði eins og samlagningu eða lestrarfærni, kemur það í ljós strax, ekki árum síðar. Kennari getur gripið strax til aðgerða og veitt viðeigandi stuðning áður en vandinn verður djúpstæður. Í núverandi kerfi birtast fyrstu formlegu mælingarnar ekki fyrr en í fjórða bekk. Með rauntíma námsmati má fyrirbyggja að nemendur dragist aftur úr og efla sjálfstraust þeirra frá upphafi. Kennarar reyna þó langflestir að fylgjast náið með námsframvindu nemenda dagsdaglega og bregðast við stöðu barna, þó svo kerfið bjóði ekki upp á samræmda mælingu fyrr en í fjórða bekk. En í dag er þetta mjög tímafrekt ferli fyrir kennara. Það þýðir í samhengi raunverulegs daglegs skólastarfs með öllum þeim óvæntu uppákomum og alvarlegu málum sem upp koma, að kennarar þurfa oft á tíðum að sinna þessum þætti í óborgaðri yfirvinnu. Minna um próf, meira um leiðsögn Menntatæknin leysir ekki kennarann af hólmi. Bætir vinnuumhverfi kennara og styrkir hann. Gögnin sem safnast varpa ljósi á mynstur í náminu, en kennarinn setur þau í samhengi, ræðir við barnið og leggur inn næstu skref. Þetta þýðir að kennarinn getur veitt einstaklingsmiðaða leiðsögn í bekk þar sem hæfni nemenda er ólík. Nemendur sem standa sterkt fá krefjandi verkefni, á meðan þeir sem eiga í erfiðleikum fá stuðning áður en þeir dragast aftur úr. Réttlátara námsmat Rauntíma námsmat getur líka orðið réttlátara. Í stað þess að frammistaða barns ráðist af einum degi og einni prófstund, byggist matið á heildarmynd sem safnast yfir lengri tíma. Þannig fær hvert barn að sýna hæfni sína á eigin hraða. Það er sanngjarnara, mannúðlegra og gefur betri mynd af því sem skiptir máli: hvort barnið skilur efnið, hvort það er að ná tökum á hugtökunum, og hvar þarf að styðja betur. Ný framtíðarsýn Í stað þess að festast í gamalli deilu um próf eða ekki próf, þurfum við að líta til nýrrar leiðar. Menntatæknin gerir okkur kleift að þróa námsmat og í raun sett upp innra og ytra gæðamat sem er bæði nákvæmt og umhyggjusamt. Það er ekki aðeins mælitæki heldur leiðsögutæki. Með því að nýta þessa möguleika getur íslenskt skólakerfi orðið brautryðjandi í að skapa námsumhverfi þar sem snemmtæk íhlutun er sjálfsögð, þar sem hver nemandi fær stuðning á réttum tíma og þar sem námsmat er ekki hindrun heldur brú til að komast áfram. Þetta er sú framtíð sem börnin okkar eiga skilið. Höfundur er formaður Samtaka menntatæknifyrirtækja, IEI. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Grunnskólar Mest lesið Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Halldór 25.10.2025 Halldór Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks Skoðun Skoðun Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Sjá meira
Umræðan um námsmat í grunnskólum á Íslandi hefur lengi verið föst í tveimur andstæðum sjónarmiðum. Annars vegar eru þeir sem telja að próf eigi ekki heima í skólastarfi, þar sem þau valdi streitu og dragi úr gleði og sköpun. Hins vegar eru þeir sem vilja endurvekja samræmd próf til að tryggja einsleita og hlutlæga mælingu á frammistöðu. En hvorug þessara leiða þjónar raunverulega hagsmunum barnanna. Að sleppa öllu námsmati er óraunhæft – rétt eins og enginn læknir myndi sleppa því að mæla hæð eða hlusta á hjarta barnsins. Tækninýjungar í menntun bjóða nú upp á þriðju leiðina, leið sem sameinar kosti beggja sjónarmiða án þess að endurtaka gömlu vandamálin. Rauntíma innsýn eykur gæði náms Með tilkomu menntatækni hafa skólar nú aðgang að verkfærum sem gera kleift að fylgjast með námsframvindu nemenda í rauntíma. Nemendur leysa verkefni sem eru hluti af daglegu námi, hvort sem er í tölvuleik, stafrænu námsefni eða í formi einfaldra æfinga á spjaldtölvu eða í tölvu. Á sama tíma safnar kerfið gögnum um hvernig nemendum gengur. Þetta eru ekki próf í hefðbundnum skilningi. Það er engin prófstofa, ekki innbyggður kvíðavaldandi þáttur. Fyrir barnið er þetta einfaldlega verkefni sem það vinnur hvort sem er. Fyrir kennarann er þetta lifandi yfirsýn yfir stöðu bekkjarins. Snemmtæk íhlutun verður möguleg Ein helsta styrkleiki slíks námsmats er að það gerir snemmtæka íhlutun raunhæfa. Ef nemandi glímir við grunnatriði eins og samlagningu eða lestrarfærni, kemur það í ljós strax, ekki árum síðar. Kennari getur gripið strax til aðgerða og veitt viðeigandi stuðning áður en vandinn verður djúpstæður. Í núverandi kerfi birtast fyrstu formlegu mælingarnar ekki fyrr en í fjórða bekk. Með rauntíma námsmati má fyrirbyggja að nemendur dragist aftur úr og efla sjálfstraust þeirra frá upphafi. Kennarar reyna þó langflestir að fylgjast náið með námsframvindu nemenda dagsdaglega og bregðast við stöðu barna, þó svo kerfið bjóði ekki upp á samræmda mælingu fyrr en í fjórða bekk. En í dag er þetta mjög tímafrekt ferli fyrir kennara. Það þýðir í samhengi raunverulegs daglegs skólastarfs með öllum þeim óvæntu uppákomum og alvarlegu málum sem upp koma, að kennarar þurfa oft á tíðum að sinna þessum þætti í óborgaðri yfirvinnu. Minna um próf, meira um leiðsögn Menntatæknin leysir ekki kennarann af hólmi. Bætir vinnuumhverfi kennara og styrkir hann. Gögnin sem safnast varpa ljósi á mynstur í náminu, en kennarinn setur þau í samhengi, ræðir við barnið og leggur inn næstu skref. Þetta þýðir að kennarinn getur veitt einstaklingsmiðaða leiðsögn í bekk þar sem hæfni nemenda er ólík. Nemendur sem standa sterkt fá krefjandi verkefni, á meðan þeir sem eiga í erfiðleikum fá stuðning áður en þeir dragast aftur úr. Réttlátara námsmat Rauntíma námsmat getur líka orðið réttlátara. Í stað þess að frammistaða barns ráðist af einum degi og einni prófstund, byggist matið á heildarmynd sem safnast yfir lengri tíma. Þannig fær hvert barn að sýna hæfni sína á eigin hraða. Það er sanngjarnara, mannúðlegra og gefur betri mynd af því sem skiptir máli: hvort barnið skilur efnið, hvort það er að ná tökum á hugtökunum, og hvar þarf að styðja betur. Ný framtíðarsýn Í stað þess að festast í gamalli deilu um próf eða ekki próf, þurfum við að líta til nýrrar leiðar. Menntatæknin gerir okkur kleift að þróa námsmat og í raun sett upp innra og ytra gæðamat sem er bæði nákvæmt og umhyggjusamt. Það er ekki aðeins mælitæki heldur leiðsögutæki. Með því að nýta þessa möguleika getur íslenskt skólakerfi orðið brautryðjandi í að skapa námsumhverfi þar sem snemmtæk íhlutun er sjálfsögð, þar sem hver nemandi fær stuðning á réttum tíma og þar sem námsmat er ekki hindrun heldur brú til að komast áfram. Þetta er sú framtíð sem börnin okkar eiga skilið. Höfundur er formaður Samtaka menntatæknifyrirtækja, IEI.
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar