Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar 28. maí 2025 14:03 Í dag, 28. maí, er alþjóðlegur dagur tíðahreinleitis og tíðaheilbrigðis. Dagurinn var tilnefndur fyrir rúmum 10 árum, sérstaklega til að vekja athygli á erfiðri stöðu kvenna út um allan heim sem eiga ekki aðgang að tíðavörum og hreinlætisaðstöðu. Þrátt fyrir að u.þ.b. helmingur mannkyns fari reglulega á blæðingar stóran hluta ævinnar eru blæðingar enn þá hjúpaðar skömm og feimni. Tíðaheilbrigði eru mannréttindi og enn fremur lykilatriði í jafnrétti kynjanna. Einstaklingar sem eru fæddir með leg og fara reglulega á blæðingar - hér á eftir kallaðir túrverur - sem geta ekki útvegað sér tíðavörur vegna aðgengis eða fjárskorts missa af menntun eða vinnu og eiga þar af leiðandi enn erfiðara með að koma sér í fjárhagslegt öryggi til að tryggja aðgengi að hreinlætisvörum og -aðstöðum. Á Íslandi er staðan nokkuð góð, þökk sé framgöngu aktívista á síðustu árum sem skiluðu í sér lækkun virðisaukaskatts á tíðavörur og ókeypis aðgang að tíðavörum í mörgum skólum landsins. Blæðingaskömm fer lækkandi; ungar túrverur spyrja ókunnugan þjón eftir túrtappa, feður ræða um blæðingar við dæturnar, skömmin er mest sett til þeirra sem ætla að gera lítið úr blæðingum. Hvað varðar hreinlætisaðstöðu eiga langflestar túrverur hér á landi óhindraðan aðgang að vatni og salernum þegar þær þurfa á því að halda. Þessu undanskilið eru allar túrverur sem vinna í framkvæmdastörfum utan dýra og deila einu færanlegu klósetti með mörgum einstaklingum fæddum með lim. Flest klósett eru ekki með rennandi vatn, nægilegt pláss til að skipta um tíðavörur og ruslafötu til að ganga frá einnota tíðavörum. Þetta þrennt finnst hins vegar á vinnustöðum þeirra fjölmargra túrvera sem vinna í umönnunar- og þjónustustörfum innandyra. Salernin eru hrein (enda sjá þær oftast sjálfar um þrifin) þannig að skipta um túrvörur og að gæta hreinlæti er ekki vandamálið. Erfitt er hins vegar að finna tímann til að sinna þörfum líkamans þar sem flest þessara starfa fela í sér mönnunarvanda og eftirlitsskyldu. Það er nóg flókið á öðrum dögum í tíðahring, en þegar blæðingar standa yfir fer meðaltúrveran oftar og örlítið lengur á salernið. Sumir lesendur hugsa kannski núna, það yrði ekki stórt mál að bíða aðeins lengur þangað til tíminn gefst, en það er ekki alltaf hægt. Það er ekki hægt að skreppa úr samverustund þegar hinir kennararnir eru í verðskuldaðri pásu þótt kennaratúrveran hafi misst úr sér túrtappa með hnerra. Það er afar óþægilegt að aðstoða aleina manneskju með litla hreyfigetu og finna samtímis hvernig bindið losnar í brókinni og hreyfist lengra frá klofinu við hvert skref. Í ísbúðinni á sólskinsdegi með biðröðina út á gangstétt virðist ekki koma rétti tíminn til að geta hvíslað á bak við afgreiðsluborðið „heyrðu, ég þarf að skreppa á klósettið, það lekur fram úr bikarnum“. Þess í stað á að brosa, veita góða þjónustu og hunsa eigin þarfir. Tíðaheilbrigði er samt sem áður miklu meira en aðgengi að tíðavörum og hreinlætisaðstöðum. Það snýst enn fremur um þekkingu um blæðingar og eðlilegan tíðahring. Annars vegar er að ræða um fræðsla og rétta upplýsingagjöf til ungra túrvera, hins vegar er stór þáttur einnig vilja og áhuga til fræðilegra rannsókna um sjúkdóma í legi. Nýlega birtist áhugaverð rannsókn um bakteríusýkingar í leggöngum og árangur til lækningar þegar makinn með lim er sérstaklega meðhöndlaður. Það þarf fleiri rannsóknir og helst sem fyrst. Greiningartímínn fyrir t.d. endómetríósa er mörg ár og enn er ekki vitað nákvæmlega hvað orsakar endómetríósa og hvernig það er hægt að lækna hana. Þangað til það uppgötvast verða allt of margar túrverur upplifa reglulega sársaukafullar blæðingar. Margt annað um legið er einnig í huldu á meðan rangar fullyrðingar eru sífellt endurteknar. Eins og að egglosið er alltaf á 14. degi í tíðahringnum og að tíðahringurinn varir alltaf 28 daga. Egglosið verður þegar líkaminn er tilbúinn að huga að mögulegri þungun. Það getur verið á 14. degi tíðahrings, en líka á 11. degi eða 23. degi. Eðlilegt er að dagur egglosins breytist frá tíðahring til tíðahrings og þar með lengd tíðahrings. Eðlilegt er líka að langflestar túrverur víða um heim hafa ekkert val að fara á blæðingar, ekki meira val en þær hafa á skóstærð eða húðlit. Blæðingar og tíðaheilbrigði snertir samfélagið sem heild, hvort sem við viljum viðurkenna það eða ekki. Þess vegna er 28. maí, alþjóðlegur dagur tíðahreinleitis og tíðaheilbrigðis, líka mikilvægur dagur til vitundarvakningar á Íslandi. Hér er þegar margt á réttri leið en það er líka hægt að gera ennþá betra. Góð skilaboð yrði að afnema alla skatta á tíðavörur. Fyrir utan það þarf einnig að tryggja að túrverur í jaðarsettum hópum, t.d. búandi á götu eða í úrræðum fyrir einstaklinga um alþjóðlega vernd, eigi auðveldan aðgang að tíðavörum og öruggum salernum. Til lengri tíma ætti að efla læknisfræðilegar og þverfaglegar rannsóknir á sviði tíðaheilbrigðis. Ekki síst má hver og einn lesandi velta fyrir sér hvaða fordóma hann ber með sér gagnvart blóði, gagnvart skapsveiflum hjá túrverum og gagnvart sjálfum sér um að þurfa að harka af sér á meðan blæðingar standa yfir. Ég ætla að enda á fallegu ljóði eftir Ester Hilmarsdóttur því sama hversu leiðinlegt, erfitt og sársaukafullt það getur verið að fara á blæðingar, við skulum ekki gleyma hversu magnað líffæri legið er. FÖGNUM (Ester Hilmarsdóttir) Við skulum fagna þessum takti sem hreinsar burt og byggir upp á víxl í sífelldri hringrás. Þessu innra gangverki líkamans. Þessari flóknu lífsklukku sem ætti að fá færustu verkfræðinga heims til að falla á hnéin. Fögnum þessum hrynjanda. Þessari stórkostlegu sinfóníu sem kroppurinn semur til þess að skapa líf. Höfundur hefur mikinn áhuga á legi sem líffæri og sem áhrifavaldi í samfélagi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kvenheilsa Heilbrigðismál Jafnréttismál Mest lesið Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Skoðun Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Væri ekki hlaupið út aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gervigreind fyrir alla — en fyrir hvern í raun? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Sjá meira
Í dag, 28. maí, er alþjóðlegur dagur tíðahreinleitis og tíðaheilbrigðis. Dagurinn var tilnefndur fyrir rúmum 10 árum, sérstaklega til að vekja athygli á erfiðri stöðu kvenna út um allan heim sem eiga ekki aðgang að tíðavörum og hreinlætisaðstöðu. Þrátt fyrir að u.þ.b. helmingur mannkyns fari reglulega á blæðingar stóran hluta ævinnar eru blæðingar enn þá hjúpaðar skömm og feimni. Tíðaheilbrigði eru mannréttindi og enn fremur lykilatriði í jafnrétti kynjanna. Einstaklingar sem eru fæddir með leg og fara reglulega á blæðingar - hér á eftir kallaðir túrverur - sem geta ekki útvegað sér tíðavörur vegna aðgengis eða fjárskorts missa af menntun eða vinnu og eiga þar af leiðandi enn erfiðara með að koma sér í fjárhagslegt öryggi til að tryggja aðgengi að hreinlætisvörum og -aðstöðum. Á Íslandi er staðan nokkuð góð, þökk sé framgöngu aktívista á síðustu árum sem skiluðu í sér lækkun virðisaukaskatts á tíðavörur og ókeypis aðgang að tíðavörum í mörgum skólum landsins. Blæðingaskömm fer lækkandi; ungar túrverur spyrja ókunnugan þjón eftir túrtappa, feður ræða um blæðingar við dæturnar, skömmin er mest sett til þeirra sem ætla að gera lítið úr blæðingum. Hvað varðar hreinlætisaðstöðu eiga langflestar túrverur hér á landi óhindraðan aðgang að vatni og salernum þegar þær þurfa á því að halda. Þessu undanskilið eru allar túrverur sem vinna í framkvæmdastörfum utan dýra og deila einu færanlegu klósetti með mörgum einstaklingum fæddum með lim. Flest klósett eru ekki með rennandi vatn, nægilegt pláss til að skipta um tíðavörur og ruslafötu til að ganga frá einnota tíðavörum. Þetta þrennt finnst hins vegar á vinnustöðum þeirra fjölmargra túrvera sem vinna í umönnunar- og þjónustustörfum innandyra. Salernin eru hrein (enda sjá þær oftast sjálfar um þrifin) þannig að skipta um túrvörur og að gæta hreinlæti er ekki vandamálið. Erfitt er hins vegar að finna tímann til að sinna þörfum líkamans þar sem flest þessara starfa fela í sér mönnunarvanda og eftirlitsskyldu. Það er nóg flókið á öðrum dögum í tíðahring, en þegar blæðingar standa yfir fer meðaltúrveran oftar og örlítið lengur á salernið. Sumir lesendur hugsa kannski núna, það yrði ekki stórt mál að bíða aðeins lengur þangað til tíminn gefst, en það er ekki alltaf hægt. Það er ekki hægt að skreppa úr samverustund þegar hinir kennararnir eru í verðskuldaðri pásu þótt kennaratúrveran hafi misst úr sér túrtappa með hnerra. Það er afar óþægilegt að aðstoða aleina manneskju með litla hreyfigetu og finna samtímis hvernig bindið losnar í brókinni og hreyfist lengra frá klofinu við hvert skref. Í ísbúðinni á sólskinsdegi með biðröðina út á gangstétt virðist ekki koma rétti tíminn til að geta hvíslað á bak við afgreiðsluborðið „heyrðu, ég þarf að skreppa á klósettið, það lekur fram úr bikarnum“. Þess í stað á að brosa, veita góða þjónustu og hunsa eigin þarfir. Tíðaheilbrigði er samt sem áður miklu meira en aðgengi að tíðavörum og hreinlætisaðstöðum. Það snýst enn fremur um þekkingu um blæðingar og eðlilegan tíðahring. Annars vegar er að ræða um fræðsla og rétta upplýsingagjöf til ungra túrvera, hins vegar er stór þáttur einnig vilja og áhuga til fræðilegra rannsókna um sjúkdóma í legi. Nýlega birtist áhugaverð rannsókn um bakteríusýkingar í leggöngum og árangur til lækningar þegar makinn með lim er sérstaklega meðhöndlaður. Það þarf fleiri rannsóknir og helst sem fyrst. Greiningartímínn fyrir t.d. endómetríósa er mörg ár og enn er ekki vitað nákvæmlega hvað orsakar endómetríósa og hvernig það er hægt að lækna hana. Þangað til það uppgötvast verða allt of margar túrverur upplifa reglulega sársaukafullar blæðingar. Margt annað um legið er einnig í huldu á meðan rangar fullyrðingar eru sífellt endurteknar. Eins og að egglosið er alltaf á 14. degi í tíðahringnum og að tíðahringurinn varir alltaf 28 daga. Egglosið verður þegar líkaminn er tilbúinn að huga að mögulegri þungun. Það getur verið á 14. degi tíðahrings, en líka á 11. degi eða 23. degi. Eðlilegt er að dagur egglosins breytist frá tíðahring til tíðahrings og þar með lengd tíðahrings. Eðlilegt er líka að langflestar túrverur víða um heim hafa ekkert val að fara á blæðingar, ekki meira val en þær hafa á skóstærð eða húðlit. Blæðingar og tíðaheilbrigði snertir samfélagið sem heild, hvort sem við viljum viðurkenna það eða ekki. Þess vegna er 28. maí, alþjóðlegur dagur tíðahreinleitis og tíðaheilbrigðis, líka mikilvægur dagur til vitundarvakningar á Íslandi. Hér er þegar margt á réttri leið en það er líka hægt að gera ennþá betra. Góð skilaboð yrði að afnema alla skatta á tíðavörur. Fyrir utan það þarf einnig að tryggja að túrverur í jaðarsettum hópum, t.d. búandi á götu eða í úrræðum fyrir einstaklinga um alþjóðlega vernd, eigi auðveldan aðgang að tíðavörum og öruggum salernum. Til lengri tíma ætti að efla læknisfræðilegar og þverfaglegar rannsóknir á sviði tíðaheilbrigðis. Ekki síst má hver og einn lesandi velta fyrir sér hvaða fordóma hann ber með sér gagnvart blóði, gagnvart skapsveiflum hjá túrverum og gagnvart sjálfum sér um að þurfa að harka af sér á meðan blæðingar standa yfir. Ég ætla að enda á fallegu ljóði eftir Ester Hilmarsdóttur því sama hversu leiðinlegt, erfitt og sársaukafullt það getur verið að fara á blæðingar, við skulum ekki gleyma hversu magnað líffæri legið er. FÖGNUM (Ester Hilmarsdóttir) Við skulum fagna þessum takti sem hreinsar burt og byggir upp á víxl í sífelldri hringrás. Þessu innra gangverki líkamans. Þessari flóknu lífsklukku sem ætti að fá færustu verkfræðinga heims til að falla á hnéin. Fögnum þessum hrynjanda. Þessari stórkostlegu sinfóníu sem kroppurinn semur til þess að skapa líf. Höfundur hefur mikinn áhuga á legi sem líffæri og sem áhrifavaldi í samfélagi.
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar