Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Kjartan Kjartansson skrifar 23. apríl 2025 14:27 Teikning listamanns af reikistjörnunni BD+05 4868 Ab. Hún skilur eftir sig margra milljón kílómetra langan hala þegar hún gufar upp í hitanum frá móðurstjörnunni. Talið er að stærð reikistjörnunnar sé einhvers staðar á milli Merkúríusar og tunglsins okkar. Jose-Luis Olivares, MIT Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. Reikistjarnan BD+05 4868 Ab er smám saman að leysast upp í öreindir á þéttri braut sinni um móðurstjörnuna sem er appelsínugulur dvergur, sólstjarna með um 70 prósent af massa sólarinnar okkar og fimmtung af birtu hennar. Aðeins fjórar fjarreikistjörnur hafa nokkru sinni fundist sem eru að gufa upp á þennan hátt. Talið er að hitinn við yfirborð reikistjörnunnar sé um 1.600°C og að það sé þess vegna fljótandi bergbráð, að því er segir í frétt Reuters. Hún tapi um það bil massa Everest-fjalls á hverju ári sem myndi um það bil níu kílómetra langan hala á braut um stjörnuna. Stjörnufræðingarnir sem fundu reikistjörnuna telja að hún hverfi á næstu milljón árunum, því næst sem augnabliki á stjarnfræðilegan mælikvarða. Reikistjarnan er um 140 ljósár frá jörðinni í stjörnumerkinu Vængfáknum. Umferðartími hennar um stjörnuna er 30,5 klukkutímar en sporbrautin er tuttugu sinnum nær stjörnunni en braut Merkúríusar, innstu reikistjörnunnar í sólkerfinu okkar, um sólina. Óljóst er hvers vegna reikistjarnan gengur svo þétt um móðurstjörnu sína en engin merki hafa fundist um að sporbraut hennar fari hnignandi. Mögulegt er talið að reikistjarnan hafi upphaflega myndast fjær stjörnunni en síðan færst nær fyrir þyngdaráhrif annarrar reikistjörnu eða annars fyrirbæris. Hver sem ástæðan er veitir dauðastríð reikistjörnunnar vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka bergreikistjörnur og innviði þeirra. Erfitt er að rannsaka efnasamsetningu reikistjarna úr fjarlægð, jafnvel í okkar eigin sólkerfi. Það auðveldar leikinn umtalsvert þegar iður reikistjörnunnar streyma út í geiminn. Gera efnagreint reikistjörnuna með beinum hætti Marc Hon, nýdoktor við MIT-háskóla í Bandaríkjunum og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina í vísindaritinu Astrophysical Journal Letters, segir að halinn sem reikistjarnan skilur eftir sig geti innihaldið efni úr skorpu, möttli eða jafnvel kjarna hennar. Stefnt er að því að nota James Webb-geimsjónaukann til þess að reyna að efnagreina halann og þar með samsetningu reikistjörnunnar. „Þetta er sannarlega einstakt tækifæri fyrir fjarreikistjörnujarðfræði og til þess að skilja fjölbreytileika og mögulega lífvænleika bergreikistjarna utan sólkerfisins okkar,“ segir Hon. Við leit að merkjum um líf eða lífvænlegar aðstæður í alheiminum beina stjörnufræðingar fyrst og fremst sjónum sínum að bergreikistjörnum sem eru í svonefndu lífbelti í kringum móðurstjörnur. Lífbelti er skilgreint sem það svæði þar sem vatn getur verið á fljótandi formi á yfirborði reikistjörnu en það er talið grunnforsenda lífs eins og við þekkjum það. Geimurinn Vísindi James Webb-geimsjónaukinn Mest lesið Stúlka í sjóinn við Reynisfjöru Innlent Stóra tjaldið fellt og hætt við brennuna vegna óveðurs Innlent Stúlka flutt á sjúkrahús eftir fall í sjóinn við Reynisfjöru Innlent Að bugast á hálf nöktum ferðamönnum og beita sektum Erlent „Það var töluvert verra veður en spáin sagði“ Innlent „Varla gangfær“ og „skulfu eins og hríslur“ Innlent „Fordæmalaus hitabylgja“ leikur Skandínava grátt Erlent Stúlkan sem fór í sjóinn er látin Innlent Herjólfur siglir ekki meira í dag Innlent Klíndu límmiðum á Ormsson sem versla ekki einu sinni við Rapyd Innlent Fleiri fréttir Að bugast á hálf nöktum ferðamönnum og beita sektum „Fordæmalaus hitabylgja“ leikur Skandínava grátt Maxwell flutt í þægilegra fangelsi Breyti engu á jörðu niðri að viðurkenna sjálfstæði Palestínu Trump ræsir út kjarnorkukafbáta eftir „ögrandi“ ummæli Rússa „Clinton áætlunin“ líklega tilbúningur rússneskra njósnara „Ekki taka. Endurheimta. Þetta er okkar“ Arabaríkin sameinast um afvopnun Hamas og fordæmingu á árásunum 7. október Bukele ryður leiðina að einræði í El Salvador Freista þess að hindra að Bandaríkin fargi miklu magni getnaðarvarna Hvatti ríki til að stuðla að stjórnarskiptum í Rússlandi Tollar á vörur frá Íslandi verða 15 prósent samkvæmt forsetatilskipun Leynilega geimfarið sent á sporbraut í áttunda sinn Samþykkja ný lög um spillingarrannsóknir eftir mótmæli Múhameð eykur forskotið og enginn nefndur Keir Gera miklar breytingar á kjördæmum Texas, að beiðni Trumps Suðureyjargöng skilyrt hækkun eftirlaunaaldurs Kínverjar leita leiða til að granda gervihnöttum Musks Í áfalli eftir að hafa fengið bréf frá árásarmanninum inn um lúguna Dregur í land og segir Starmer og félaga verðlauna Hamas Létu sprengjum rigna á Kænugarð Segja 30 hafa látist í skotárás Ísraelshers við dreifingu neyðargagna Kanada í hóp þeirra sem hyggjast viðurkenna sjálfstæði Palestínu Sjö dáið úr hungri síðasta sólarhringinn Rannsaka tengsl þyngdarstjórnunarlyfja við bráða brisbólgu Gargaði á flokksfélaga sína Fyrsta ástralska geimflaugin flaug í fjórtán sekúndur Maxwell vill friðhelgi fyrir vitnisburðinn Vill greiða sex milljarða tryggingu til að losna úr haldi Pokrovsk riðar til falls Sjá meira
Reikistjarnan BD+05 4868 Ab er smám saman að leysast upp í öreindir á þéttri braut sinni um móðurstjörnuna sem er appelsínugulur dvergur, sólstjarna með um 70 prósent af massa sólarinnar okkar og fimmtung af birtu hennar. Aðeins fjórar fjarreikistjörnur hafa nokkru sinni fundist sem eru að gufa upp á þennan hátt. Talið er að hitinn við yfirborð reikistjörnunnar sé um 1.600°C og að það sé þess vegna fljótandi bergbráð, að því er segir í frétt Reuters. Hún tapi um það bil massa Everest-fjalls á hverju ári sem myndi um það bil níu kílómetra langan hala á braut um stjörnuna. Stjörnufræðingarnir sem fundu reikistjörnuna telja að hún hverfi á næstu milljón árunum, því næst sem augnabliki á stjarnfræðilegan mælikvarða. Reikistjarnan er um 140 ljósár frá jörðinni í stjörnumerkinu Vængfáknum. Umferðartími hennar um stjörnuna er 30,5 klukkutímar en sporbrautin er tuttugu sinnum nær stjörnunni en braut Merkúríusar, innstu reikistjörnunnar í sólkerfinu okkar, um sólina. Óljóst er hvers vegna reikistjarnan gengur svo þétt um móðurstjörnu sína en engin merki hafa fundist um að sporbraut hennar fari hnignandi. Mögulegt er talið að reikistjarnan hafi upphaflega myndast fjær stjörnunni en síðan færst nær fyrir þyngdaráhrif annarrar reikistjörnu eða annars fyrirbæris. Hver sem ástæðan er veitir dauðastríð reikistjörnunnar vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka bergreikistjörnur og innviði þeirra. Erfitt er að rannsaka efnasamsetningu reikistjarna úr fjarlægð, jafnvel í okkar eigin sólkerfi. Það auðveldar leikinn umtalsvert þegar iður reikistjörnunnar streyma út í geiminn. Gera efnagreint reikistjörnuna með beinum hætti Marc Hon, nýdoktor við MIT-háskóla í Bandaríkjunum og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina í vísindaritinu Astrophysical Journal Letters, segir að halinn sem reikistjarnan skilur eftir sig geti innihaldið efni úr skorpu, möttli eða jafnvel kjarna hennar. Stefnt er að því að nota James Webb-geimsjónaukann til þess að reyna að efnagreina halann og þar með samsetningu reikistjörnunnar. „Þetta er sannarlega einstakt tækifæri fyrir fjarreikistjörnujarðfræði og til þess að skilja fjölbreytileika og mögulega lífvænleika bergreikistjarna utan sólkerfisins okkar,“ segir Hon. Við leit að merkjum um líf eða lífvænlegar aðstæður í alheiminum beina stjörnufræðingar fyrst og fremst sjónum sínum að bergreikistjörnum sem eru í svonefndu lífbelti í kringum móðurstjörnur. Lífbelti er skilgreint sem það svæði þar sem vatn getur verið á fljótandi formi á yfirborði reikistjörnu en það er talið grunnforsenda lífs eins og við þekkjum það.
Geimurinn Vísindi James Webb-geimsjónaukinn Mest lesið Stúlka í sjóinn við Reynisfjöru Innlent Stóra tjaldið fellt og hætt við brennuna vegna óveðurs Innlent Stúlka flutt á sjúkrahús eftir fall í sjóinn við Reynisfjöru Innlent Að bugast á hálf nöktum ferðamönnum og beita sektum Erlent „Það var töluvert verra veður en spáin sagði“ Innlent „Varla gangfær“ og „skulfu eins og hríslur“ Innlent „Fordæmalaus hitabylgja“ leikur Skandínava grátt Erlent Stúlkan sem fór í sjóinn er látin Innlent Herjólfur siglir ekki meira í dag Innlent Klíndu límmiðum á Ormsson sem versla ekki einu sinni við Rapyd Innlent Fleiri fréttir Að bugast á hálf nöktum ferðamönnum og beita sektum „Fordæmalaus hitabylgja“ leikur Skandínava grátt Maxwell flutt í þægilegra fangelsi Breyti engu á jörðu niðri að viðurkenna sjálfstæði Palestínu Trump ræsir út kjarnorkukafbáta eftir „ögrandi“ ummæli Rússa „Clinton áætlunin“ líklega tilbúningur rússneskra njósnara „Ekki taka. Endurheimta. Þetta er okkar“ Arabaríkin sameinast um afvopnun Hamas og fordæmingu á árásunum 7. október Bukele ryður leiðina að einræði í El Salvador Freista þess að hindra að Bandaríkin fargi miklu magni getnaðarvarna Hvatti ríki til að stuðla að stjórnarskiptum í Rússlandi Tollar á vörur frá Íslandi verða 15 prósent samkvæmt forsetatilskipun Leynilega geimfarið sent á sporbraut í áttunda sinn Samþykkja ný lög um spillingarrannsóknir eftir mótmæli Múhameð eykur forskotið og enginn nefndur Keir Gera miklar breytingar á kjördæmum Texas, að beiðni Trumps Suðureyjargöng skilyrt hækkun eftirlaunaaldurs Kínverjar leita leiða til að granda gervihnöttum Musks Í áfalli eftir að hafa fengið bréf frá árásarmanninum inn um lúguna Dregur í land og segir Starmer og félaga verðlauna Hamas Létu sprengjum rigna á Kænugarð Segja 30 hafa látist í skotárás Ísraelshers við dreifingu neyðargagna Kanada í hóp þeirra sem hyggjast viðurkenna sjálfstæði Palestínu Sjö dáið úr hungri síðasta sólarhringinn Rannsaka tengsl þyngdarstjórnunarlyfja við bráða brisbólgu Gargaði á flokksfélaga sína Fyrsta ástralska geimflaugin flaug í fjórtán sekúndur Maxwell vill friðhelgi fyrir vitnisburðinn Vill greiða sex milljarða tryggingu til að losna úr haldi Pokrovsk riðar til falls Sjá meira