Að lesa Biblíuna eins og Njálu Örn Bárður Jónsson skrifar 13. febrúar 2025 21:00 Það henti þau Frosta og Finnlaugu, að fundu á Netinu dómsaugu, og helling þau lásu heila Biblíu’ án pásu, en hefðu þurft Jesú-glögg gleraugu. Á RÚV birtist áhugavert viðtal við tvo unga menn sem sækja kirkju og lesa Biblíuna og gera sér glögga grein fyrir því að margt í þeirri bók stangast á við tíðarandann. Þeir tjáðu sig án allra öfga eða fordóma. Sjá neðanmáls. Auðvitað er hægt að lesa Biblíuna og misskilja allt í henni, teygja og toga út í hið óendanlega, eins og umræða á Netinu gefur oft til kynna. Togstreita og túlkunarvandi hefur ætíð verið til staðar og verður áfram. Hið rétta og sanna þarf lesandinn að finna með því að greina hismið frá kjarnanum (t.d. Matt 3.12). Biblían er nefnilega á margan hátt eins og Njála. Í báðum ritum finnast sögulegir textar og líka skáldaðir, um mannlegt samfélag, ást og hatur, unað og ógn, elskusemi og órétt, hrylling og hefndir og hvað eina. Í sumum eldfornum textum Biblíunnar sem urðu til meðal hirðingja sem lifðu í eyðimörkum Mið-Austurlanda finnast ótrúleg spakmæli um fagurt mannlíf. Það þarf ekki 300 fermetra einbýli, dönsk verðlaunahúsgögn, sérhannaða lýsingu og Teslu fyrir utan, til að hugsa fagurt og rétt. Tjaldið, tungl og sól nægðu hirðingjum – og loftið ómengað! Á elstu tímum sem Gamla testamentið greinir frá voru ekki til miðstýrð þjóðfélög eins og við þekkjum, ekkert þing, engin ríkisstjórn, ekkert lögregluvald, ekkert yfirvald nema sá sem fór fyrir ættflokki sínum. Hópar voru margir og reglur um samskipti urðu til á löngum tíma, sem varða karla og konur, systkini, ættmenni og aðra. Halda þurfti utan um hópinn og gæta margs í mannlegum samskiptum og tilhleypingum. Ég les Íslendingasögurnar sem sögulegar bókmenntir og kalla þær „sannar skáldsögur“, því þær túlka veruleikann á skáldlegan hátt. Við skiljum ekki veruleikann nema með skáldskap og listum. Biblían er í senn skáld- og listaverk. Í henni er veruleikinn túlkaður og sumar sögurnar eru hreinir demantar eins og t.d. sagan um Adam og Evu í Paradís. Aðeins nánar um þá sögu, sem er eins og málverk skapað með orðum og svo vel gert að maður sér bókstaflega liti og lauf, fólk og fiðrildi. Allt fullkomið! En svo kemur skyndilega, úr einhverju óræðu, myrku djúpi, skepna sem ætíð vekur ugg og ótta með fólki, liðug skepna með klofna tungu, talandi höggormur, hvíslandi og tælandi. Þau vissu að þau máttu neyta allra ávaxta listigarðsins af öllun trjánum – nema einu! En freistingar eru erfiðar og það vissi tælandi tunga höggormsins og hann lagði fyrir þau eina spurningu, mun lúmskari – og örlagaríkari – en nokkru sinni hefur heyrst í flóknustu gátum – Gettu betur – þátta allra landa og í allri mannkynssögunni. Og þau féllu í gildruna! Hvorki var kvikmyndavél né hljóðnemi á staðnum – og NB! – engir áhorfendur! Sagan er nefnilega fiksjón, tilbúin mynd af tilvistarglímu. Hún er sprottin úr sálarlífi höfundar. Líklega var þetta snjalla skáld karlkyns. Ég ímynda mér að hann og konan hafi átt í erjum, börnin verið óþekk, bræður í deilum, systur afundnar og grannarnir geiflandi sig og grettandi í tíma og ótíma. Og enginn bar til að flýja til í faðm Bakkusar og fá sér einn kaldan. Og höfundurinn spyr: Hvernig stendur á því að veröldin er eins og svikin vara, keypt á Netinu og ekki hægt að skila? Þessi saga er um tilvist okkar og samskipti sem ganga ekki upp, sálarflækjur og siðblindu og allt það sem fer úrskeiðis. Af hverju fokkast allt upp hjá mér? spurði höfundur kannski með einhverju óprenthæfu hebresku enskuslettulíki – og er Biblían nú engin pempía þegar kemur að málfari. Geta má þess að í Eden voru engin epli. Jonagold voru ekki komin á markaðinn. Í textanum er bara nefndur ávöxtur. Eplið er síðari tíma innskot rómantískra málara. Þessi saga er táknsaga, túlkunarlykill að mannlífinu. Hún segir allt um okkur og er þar af leiðandi eilíf. Við lærum margt af góðum sögum í Biblíunni – og Njálu líka, en í hvorugri bókanna er þó allt til eftirbreytni. Nei, öðru nær. Djöfulskapur í hebreskum textum eða íslenskum, er ekki til eftirbeytni, heldur aðeins til upplýsingar, sem stílbragð og til að forðast. Um leið eru þessi rit full af sætri visku og minna má á að viskan býr líka í ljótleikanum, lærdóm má draga af drasli. Biblían er bókasafn (bibliotek) og bækur hennar urðu til á löngum tíma og eru 66 auk svonefndra Apókrýfurita sem eru nú aftur með í nýjustu útgáfum íslenskum. Sjá tengil neðanmáls. En í bókinni er gullinn túlkunarlykill. Hann er fólginn í þeirri persónu sem umskapað hefur heim okkar til betri vegar með lögmáli eða leiðsögn kærleikans. Vestræn þjóðfélög hafa þegið öll sín gildi úr huga þeirrar persónu sem mótað hefur heiminn meir en nokkur önnur. Þú veist hvað hann heitir. Hann heitir Jesús – og Nota Bene, með essi í nefnifalli og beygist á okkar ástkæra, ylhýra: Jesús – Jesú – Jesú – Jesú. Einfalt og tært. Biblían og Njála. Þessar tvær bækur sem hér hafa verið nefndar þarf að lesa með það í huga að báðar geyma sögur af syndugu fólki. Byrjar hann nú með syndina, einu sinni enn, sagði kerlingin um prestinn. Já, það þarf að útskýra syndina. Í Nýja testamentinu (NT) er orðið hamartia notað um það sem á íslensku heitir synd, sem merkir geigun, að missa marks, hitta ekki skotskífuna, brenna af í vítaspyrnu, keyra út af, slæsa og húkka í golfi, missa pútt, fara á svig við hið rétta o.s.frv. Syndinni má einnig líkja við brotalöm. Fyrsti bíllinn sem ég eignaðist var syndugur. Hlaup var í stýri og því leitaði hann ætíð út af veginum svo ég varð að gera mitt ýtrast til að halda honum á réttum vegi – og það tókst! Seinna varð mér ljóst í gegnum Biblíuna að í mér er sami vandi, sama geigunin sem veldur því að mér hættir til að fara út af Veginum! Og aftur að lestri Biblíunnar. Hana þarf ætíð að lesa með augum Krists, með Jesú-gleraugum. Við þurfum að flokka textana út frá kærleiksboðskap hans sem kennir okkur að elska allt fólk hverrar trúar sem það er, kynhneigðar, sjálfskilnings eða afstöðu til lífsins. Kristur hjálpar okkur að greina hismið frá kjarnanum í lífinu, í Biblíunni, Njálu, á Netinu og alls staðar. En við þurfum samt ekki að vera sammála öllum skoðunum annarra. Enda er slíkt ógerlegt og er efni í annan pistil. Paradís er horfin, en við erum samt á leiðinni þangað, svo magnað og mótsagnakennt sem það er nú þetta líf. Góðar stundir. — Höfundur er pastor emeritus Hér er hægt að hlusta á lestur höfundar á greininni hér. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðkirkjan Örn Bárður Jónsson Mest lesið Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Að sameinast fjölskyldu sinni Guðrún Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Þögnin sem skapaði ótta – arfleifð Þórarins í Sameyki Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar Skoðun Eru forvarnir í hættu? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Tveir alþingismenn og Gaza Sverrir Agnarsson skrifar Skoðun Hver borgar fyrir ódýrar lóðir? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Erum við að lengja dauðann en ekki lífið? Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Mikill munur á aðgengi að líknarmeðferð í Evrópu Kristín Lára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Sumarið verður nýtt vel til uppbyggingar snjóflóðavarna Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Verður það að vera Ísrael? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Sjá meira
Það henti þau Frosta og Finnlaugu, að fundu á Netinu dómsaugu, og helling þau lásu heila Biblíu’ án pásu, en hefðu þurft Jesú-glögg gleraugu. Á RÚV birtist áhugavert viðtal við tvo unga menn sem sækja kirkju og lesa Biblíuna og gera sér glögga grein fyrir því að margt í þeirri bók stangast á við tíðarandann. Þeir tjáðu sig án allra öfga eða fordóma. Sjá neðanmáls. Auðvitað er hægt að lesa Biblíuna og misskilja allt í henni, teygja og toga út í hið óendanlega, eins og umræða á Netinu gefur oft til kynna. Togstreita og túlkunarvandi hefur ætíð verið til staðar og verður áfram. Hið rétta og sanna þarf lesandinn að finna með því að greina hismið frá kjarnanum (t.d. Matt 3.12). Biblían er nefnilega á margan hátt eins og Njála. Í báðum ritum finnast sögulegir textar og líka skáldaðir, um mannlegt samfélag, ást og hatur, unað og ógn, elskusemi og órétt, hrylling og hefndir og hvað eina. Í sumum eldfornum textum Biblíunnar sem urðu til meðal hirðingja sem lifðu í eyðimörkum Mið-Austurlanda finnast ótrúleg spakmæli um fagurt mannlíf. Það þarf ekki 300 fermetra einbýli, dönsk verðlaunahúsgögn, sérhannaða lýsingu og Teslu fyrir utan, til að hugsa fagurt og rétt. Tjaldið, tungl og sól nægðu hirðingjum – og loftið ómengað! Á elstu tímum sem Gamla testamentið greinir frá voru ekki til miðstýrð þjóðfélög eins og við þekkjum, ekkert þing, engin ríkisstjórn, ekkert lögregluvald, ekkert yfirvald nema sá sem fór fyrir ættflokki sínum. Hópar voru margir og reglur um samskipti urðu til á löngum tíma, sem varða karla og konur, systkini, ættmenni og aðra. Halda þurfti utan um hópinn og gæta margs í mannlegum samskiptum og tilhleypingum. Ég les Íslendingasögurnar sem sögulegar bókmenntir og kalla þær „sannar skáldsögur“, því þær túlka veruleikann á skáldlegan hátt. Við skiljum ekki veruleikann nema með skáldskap og listum. Biblían er í senn skáld- og listaverk. Í henni er veruleikinn túlkaður og sumar sögurnar eru hreinir demantar eins og t.d. sagan um Adam og Evu í Paradís. Aðeins nánar um þá sögu, sem er eins og málverk skapað með orðum og svo vel gert að maður sér bókstaflega liti og lauf, fólk og fiðrildi. Allt fullkomið! En svo kemur skyndilega, úr einhverju óræðu, myrku djúpi, skepna sem ætíð vekur ugg og ótta með fólki, liðug skepna með klofna tungu, talandi höggormur, hvíslandi og tælandi. Þau vissu að þau máttu neyta allra ávaxta listigarðsins af öllun trjánum – nema einu! En freistingar eru erfiðar og það vissi tælandi tunga höggormsins og hann lagði fyrir þau eina spurningu, mun lúmskari – og örlagaríkari – en nokkru sinni hefur heyrst í flóknustu gátum – Gettu betur – þátta allra landa og í allri mannkynssögunni. Og þau féllu í gildruna! Hvorki var kvikmyndavél né hljóðnemi á staðnum – og NB! – engir áhorfendur! Sagan er nefnilega fiksjón, tilbúin mynd af tilvistarglímu. Hún er sprottin úr sálarlífi höfundar. Líklega var þetta snjalla skáld karlkyns. Ég ímynda mér að hann og konan hafi átt í erjum, börnin verið óþekk, bræður í deilum, systur afundnar og grannarnir geiflandi sig og grettandi í tíma og ótíma. Og enginn bar til að flýja til í faðm Bakkusar og fá sér einn kaldan. Og höfundurinn spyr: Hvernig stendur á því að veröldin er eins og svikin vara, keypt á Netinu og ekki hægt að skila? Þessi saga er um tilvist okkar og samskipti sem ganga ekki upp, sálarflækjur og siðblindu og allt það sem fer úrskeiðis. Af hverju fokkast allt upp hjá mér? spurði höfundur kannski með einhverju óprenthæfu hebresku enskuslettulíki – og er Biblían nú engin pempía þegar kemur að málfari. Geta má þess að í Eden voru engin epli. Jonagold voru ekki komin á markaðinn. Í textanum er bara nefndur ávöxtur. Eplið er síðari tíma innskot rómantískra málara. Þessi saga er táknsaga, túlkunarlykill að mannlífinu. Hún segir allt um okkur og er þar af leiðandi eilíf. Við lærum margt af góðum sögum í Biblíunni – og Njálu líka, en í hvorugri bókanna er þó allt til eftirbreytni. Nei, öðru nær. Djöfulskapur í hebreskum textum eða íslenskum, er ekki til eftirbeytni, heldur aðeins til upplýsingar, sem stílbragð og til að forðast. Um leið eru þessi rit full af sætri visku og minna má á að viskan býr líka í ljótleikanum, lærdóm má draga af drasli. Biblían er bókasafn (bibliotek) og bækur hennar urðu til á löngum tíma og eru 66 auk svonefndra Apókrýfurita sem eru nú aftur með í nýjustu útgáfum íslenskum. Sjá tengil neðanmáls. En í bókinni er gullinn túlkunarlykill. Hann er fólginn í þeirri persónu sem umskapað hefur heim okkar til betri vegar með lögmáli eða leiðsögn kærleikans. Vestræn þjóðfélög hafa þegið öll sín gildi úr huga þeirrar persónu sem mótað hefur heiminn meir en nokkur önnur. Þú veist hvað hann heitir. Hann heitir Jesús – og Nota Bene, með essi í nefnifalli og beygist á okkar ástkæra, ylhýra: Jesús – Jesú – Jesú – Jesú. Einfalt og tært. Biblían og Njála. Þessar tvær bækur sem hér hafa verið nefndar þarf að lesa með það í huga að báðar geyma sögur af syndugu fólki. Byrjar hann nú með syndina, einu sinni enn, sagði kerlingin um prestinn. Já, það þarf að útskýra syndina. Í Nýja testamentinu (NT) er orðið hamartia notað um það sem á íslensku heitir synd, sem merkir geigun, að missa marks, hitta ekki skotskífuna, brenna af í vítaspyrnu, keyra út af, slæsa og húkka í golfi, missa pútt, fara á svig við hið rétta o.s.frv. Syndinni má einnig líkja við brotalöm. Fyrsti bíllinn sem ég eignaðist var syndugur. Hlaup var í stýri og því leitaði hann ætíð út af veginum svo ég varð að gera mitt ýtrast til að halda honum á réttum vegi – og það tókst! Seinna varð mér ljóst í gegnum Biblíuna að í mér er sami vandi, sama geigunin sem veldur því að mér hættir til að fara út af Veginum! Og aftur að lestri Biblíunnar. Hana þarf ætíð að lesa með augum Krists, með Jesú-gleraugum. Við þurfum að flokka textana út frá kærleiksboðskap hans sem kennir okkur að elska allt fólk hverrar trúar sem það er, kynhneigðar, sjálfskilnings eða afstöðu til lífsins. Kristur hjálpar okkur að greina hismið frá kjarnanum í lífinu, í Biblíunni, Njálu, á Netinu og alls staðar. En við þurfum samt ekki að vera sammála öllum skoðunum annarra. Enda er slíkt ógerlegt og er efni í annan pistil. Paradís er horfin, en við erum samt á leiðinni þangað, svo magnað og mótsagnakennt sem það er nú þetta líf. Góðar stundir. — Höfundur er pastor emeritus Hér er hægt að hlusta á lestur höfundar á greininni hér.
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar