Svar við greininni „Lífsstílslæknar og samsæriskenningar um mettaða fitu“ Hópur lækna skrifar 21. janúar 2025 08:31 Í ljósi greinar sem fjallaði um skrif okkar „Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu“ finnst okkur mikilvægt að koma neðangreindum punktum á framfæri. Við ætlum okkur ekki að fara munnhöggvast á opinberum vettvangi með því að kasta tilvísunum í rannsóknir á víxl eða taka þátt í ómálefnalegum skotgrafahernaði. Vonandi getum við átt uppbyggileg samtöl á öðrum vettvangi. Við viljum miðla gagnreyndum upplýsingum um lífsstíl, mataræði og heilsufar sem getur gagnast þjóðinni á vegferð til heilbrigðara lífs. Virðing fyrir ólíkum skoðunum Við viljum leggja áherslu á að við berum fulla virðingu fyrir fjölbreyttum hópi fagfólks sem aðstoðar fólk varðandi heilsu þ.m.t. fyrir starfi næringarfræðinga og eins ólíkum lífsskoðunum sem varða mataræði, þar á meðal vegan-lífsháttum. Við höfum séð á umræðunni að einhverjir úr þessum hópum virðast hafa tekið okkar skrifum sem einhverskonar árás á sig. Okkar skrif voru ekki sett fram með því markmiði, heldur ábending um vankanta á þeirri stefnumótun sem hefur þróast á alþjóðavísu síðustu áratugi og hvernig fleiri þættir en heilsufar almennings (t.d. pólitík) virðast hafa haft áhrif á þá þróun. Stefnumótun og rannsóknir hafa áhrif um allan heim. Samnorrænu ráðleggingarnar um mataræði eru að okkar mati betri en víða annarsstaðar og að mestu leyti góðar eins og þær eru í dag. Vert er að benda á að ráðleggingarnar hafa tekið miklum breytingum síðustu áratugi. Við vorum ekki að gagnrýna þessar leiðbeiningar í heild sinni eins og þær eru í dag þó við höfum verið að benda á að við teljum svona mikla áherslu á að draga úr neyslu á góðri, náttúrulegri, mettaðri fitu beina sjónum frá því sem er stærsta vandamálið, allt of mikil neysla á sykri og gjörunnum matvælum. Okkur þykir leitt ef einhverjir hafa tekið okkar skrifum sem almennri gagnrýni á opinberar ráðleggingar Embættis landlæknis í heild sinni. Það sem lýtur að óhóflegri neyslu á sykri og gjörunnum matvælum erum við greinilega alveg sammála um. Skýring á afstöðu okkar Okkar skrif hafa hvergi mælt með ofneyslu á mettaðri fitu eða einhliða mataræði sem byggist eingöngu á kjöti eða dýraafurðum. Enn síður hvetjum við til neyslu mettaðrar fitu sem finnst í óhollum matvörum á borð við mikið unnin matvæli og skyndibita. Þvert á móti vildum við benda á þá hættu sem skapast þegar of mikil áhersla er lögð á að forðast náttúrulega mettaða fitu og hverju það hefur valdið í sögulegu samhengi. Slíkt getur gert neytendur hrædda við holl og næringarþétt matvæli og leitt til þess að þeir velji frekar óhollari valkosti svo sem sykurrík, kolvetnarík og mikið unnin matvæli. Það virðist því sem okkur hafi verið lögð orð í munn eða gert ráð fyrir að við mælum með eða vinnum eftir ákveðinni afmarkaðri hugmyndafræði. Svo er ekki. Aðaláhættuþættir hjarta- og æðasjúkdóma og annara langvinnra lífstílssjúkdóma eru insúlínviðnám, efnaskiptavilla og sykursýki af tegund 2. Ekki má gleyma tóbaksreykingum, óhóflegri áfengisneyslu, streitu og hreyfingarleysi. Of mikil áhersla á mettaða fitu í heild sinni getur því dregið athyglina frá þessum raunverulegu hættum. Kall eftir faglegri umræðu Við teljum það miður að umræðan hafi færst yfir í persónulegar árásir og að hjólað hafi verið í einstaklinga úr okkar hópi með aðdróttunum. Við viljum benda á að við erum sem hópur á engan hátt að selja afmarkaða hugmyndafræði eða hagnast efnahagslega á okkar skrifum. Enn síður var síðasta grein hugsuð sem einhverskonar auglýsing eins og hefur verið gefið í skyn. Mörg okkar eru ríkisstarfsmenn og við störfum á ólíkum sviðum læknisfræðinnar. Einnig finnst okkur ódýrt að láta líta út eins og við aðhyllumst samsæriskenningar þegar við vitnum í sögulegar og vel skráðar staðreyndir. Það má nefna að fleiri hafa bent á hvernig iðnaðurinn og hagsmunaaðilar hafa haft áhrif á vísindin (t.d. varðandi styrkina frá sykuriðnaðinum) eins og t.d. Laufey Steingrímsdóttur, prófessor emeritus við Háskóla Íslands, sem hefur um áratuga skeið verið einn helsti næringar- og matvælafræðingur þjóðarinnar, fjallar um í þessari annars ágætu grein. Tölulegar staðreyndir Ísland stendur frammi fyrir alvarlegum heilsufarsvanda. Örfá dæmi: 70% fullorðinna á Íslandi eru yfir kjörþyngd. 30% barna þjóðarinnar eru yfir kjörþyngd. Íslendingar fá um 50% heildarorkunnar úr gjörunnum matvælum, yngra fólk enn meira (landskönnun á mataræði Íslendinga) Ævilengd hefur vissulega aukist lungann úr síðustu öld og náði 82.8 árum á Íslandi 2019. Æviárum við góða heilsu hefur hins vegar fækkað undanfarin ár og eru nú um 67 ár. Þetta er að mestu vegna langvinnra lífsstílstengdra sjúkdóma. Álag á heilbrigðiskerfið í dag tengist að miklu leyti sykursýki af tegund 2, efnaskiptavillu og öðrum langvinnum lífsstílssjúkdómum (ósmitbærir sjúkdómar) sem mynda um 80% allra heilbrigðisútgjalda. Heildarútgjöld til heilbrigðismála á Íslandi voru 400 milljarðar árið 2024 Fjölbreytt og náttúrulegt mataræði Við mælum með fjölbreyttu, næringarþéttu og náttúrulegu (sem minnst unnu) mataræði. Munum við fjalla meira um það síðar. Slíkt mataræði getur haft mismunandi útfærslur eftir þörfum hvers einstaklings. Opinberar ráðleggingar Embættis Landlæknis eru góðar fyrir heilbrigða einstaklinga og þjóna þeim tilgangi að vera leiðbeiningar fyrir alla í samfélaginu sem beinagrind að góðri næringu. Við skiljum mæta vel hver tilgangur þessara leiðbeininga er en við leggjum áherslu á að þær þurfa stöðugt að taka breytingum í takt við nýja þekkingu og rannsóknir og eru ekki hafnar yfir málefnalega gagnrýni. Eins viljum við benda á að ef fólk er með sykursýki tegund 2, efnaskiptavillu eða aðra sjúkdóma er mikilvægt að sníða mataræðið að þörfum, óskum og markmiðum hvers og eins, sem hluta meðferðar. Lokaorð Við köllum eftir faglegri og opinni umræðu um næringu og þykir miður að umræðan hafi verið færð yfir í persónulegar árásir sem gera einstaka höfunda tortryggilega. Jafnvel var ýjað að því að fjárhagslegir eða annarlegir hvatar lægju að baki. Öll eigum við það sameiginlegt að brenna fyrir aukinni lýðheilsu, bættu matvælaumhverfi og miðlun gagnlegra upplýsinga til almennings til að bera ábyrgð á eigin heilsu, svo þau þurfi sjaldnar að leita læknis. Fjöldi rannsókna og gagna bendir til þess að mataræðisráðleggingar síðustu áratuga hafi ekki fyllilega þjónað tilgangi sínum en við fögnum þeim jákvæðu breytingum sem orðið hafa. Við óskum þess að framhald umræðunnar byggist á gagnrýnum, faglegum og uppbyggilegum grunni. Að lokum viljum við benda á að Félag lífsstílslækninga á Íslandi er með málþing á Læknadögum sem nú standa yfir og svo er málþing í boði Fræðslustofnunar LÍ opið almenningi á miðvikudagskvöldið 22. janúar kl 20 í Hörpu. Að dagskránni standa Félag Lífstílslækna og Lýðheilsuráð Læknafélag Íslands. Málþingið nefnist “Næring allra, sérstaklega barna - fjárfesting til framtíðar”. Þar gefst fólki tækifæri á að heyra frekari umræður um mikilvægi lífstíls og næringar. Hver erum við og hvað vitum við um málið? Við erum hópur lækna með áhuga og þekkingu á lífsstíls– og samfélagssjúkdómum og rannsóknum þeim tengdum. Við fögnum þeirri umræðu sem hefur átt sér stað að undanförnu og viljum gera enn betur í þeim efnum. Kristján Þór Gunnarsson Guðmundur Fr Jóhannsson Ari Axelsson Erla Gerður Sveinsdóttir Kjartan Hrafn Loftsson Kristín Sigurðardóttir Ragnhildur Magnúsdóttir Tekla Hrund Karlsdóttir Una Emilsdóttir Viðar Magnússon Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilsa Heilbrigðismál Mest lesið Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Í ljósi greinar sem fjallaði um skrif okkar „Upplýsingaóreiða og rannsóknir á mettaðri fitu“ finnst okkur mikilvægt að koma neðangreindum punktum á framfæri. Við ætlum okkur ekki að fara munnhöggvast á opinberum vettvangi með því að kasta tilvísunum í rannsóknir á víxl eða taka þátt í ómálefnalegum skotgrafahernaði. Vonandi getum við átt uppbyggileg samtöl á öðrum vettvangi. Við viljum miðla gagnreyndum upplýsingum um lífsstíl, mataræði og heilsufar sem getur gagnast þjóðinni á vegferð til heilbrigðara lífs. Virðing fyrir ólíkum skoðunum Við viljum leggja áherslu á að við berum fulla virðingu fyrir fjölbreyttum hópi fagfólks sem aðstoðar fólk varðandi heilsu þ.m.t. fyrir starfi næringarfræðinga og eins ólíkum lífsskoðunum sem varða mataræði, þar á meðal vegan-lífsháttum. Við höfum séð á umræðunni að einhverjir úr þessum hópum virðast hafa tekið okkar skrifum sem einhverskonar árás á sig. Okkar skrif voru ekki sett fram með því markmiði, heldur ábending um vankanta á þeirri stefnumótun sem hefur þróast á alþjóðavísu síðustu áratugi og hvernig fleiri þættir en heilsufar almennings (t.d. pólitík) virðast hafa haft áhrif á þá þróun. Stefnumótun og rannsóknir hafa áhrif um allan heim. Samnorrænu ráðleggingarnar um mataræði eru að okkar mati betri en víða annarsstaðar og að mestu leyti góðar eins og þær eru í dag. Vert er að benda á að ráðleggingarnar hafa tekið miklum breytingum síðustu áratugi. Við vorum ekki að gagnrýna þessar leiðbeiningar í heild sinni eins og þær eru í dag þó við höfum verið að benda á að við teljum svona mikla áherslu á að draga úr neyslu á góðri, náttúrulegri, mettaðri fitu beina sjónum frá því sem er stærsta vandamálið, allt of mikil neysla á sykri og gjörunnum matvælum. Okkur þykir leitt ef einhverjir hafa tekið okkar skrifum sem almennri gagnrýni á opinberar ráðleggingar Embættis landlæknis í heild sinni. Það sem lýtur að óhóflegri neyslu á sykri og gjörunnum matvælum erum við greinilega alveg sammála um. Skýring á afstöðu okkar Okkar skrif hafa hvergi mælt með ofneyslu á mettaðri fitu eða einhliða mataræði sem byggist eingöngu á kjöti eða dýraafurðum. Enn síður hvetjum við til neyslu mettaðrar fitu sem finnst í óhollum matvörum á borð við mikið unnin matvæli og skyndibita. Þvert á móti vildum við benda á þá hættu sem skapast þegar of mikil áhersla er lögð á að forðast náttúrulega mettaða fitu og hverju það hefur valdið í sögulegu samhengi. Slíkt getur gert neytendur hrædda við holl og næringarþétt matvæli og leitt til þess að þeir velji frekar óhollari valkosti svo sem sykurrík, kolvetnarík og mikið unnin matvæli. Það virðist því sem okkur hafi verið lögð orð í munn eða gert ráð fyrir að við mælum með eða vinnum eftir ákveðinni afmarkaðri hugmyndafræði. Svo er ekki. Aðaláhættuþættir hjarta- og æðasjúkdóma og annara langvinnra lífstílssjúkdóma eru insúlínviðnám, efnaskiptavilla og sykursýki af tegund 2. Ekki má gleyma tóbaksreykingum, óhóflegri áfengisneyslu, streitu og hreyfingarleysi. Of mikil áhersla á mettaða fitu í heild sinni getur því dregið athyglina frá þessum raunverulegu hættum. Kall eftir faglegri umræðu Við teljum það miður að umræðan hafi færst yfir í persónulegar árásir og að hjólað hafi verið í einstaklinga úr okkar hópi með aðdróttunum. Við viljum benda á að við erum sem hópur á engan hátt að selja afmarkaða hugmyndafræði eða hagnast efnahagslega á okkar skrifum. Enn síður var síðasta grein hugsuð sem einhverskonar auglýsing eins og hefur verið gefið í skyn. Mörg okkar eru ríkisstarfsmenn og við störfum á ólíkum sviðum læknisfræðinnar. Einnig finnst okkur ódýrt að láta líta út eins og við aðhyllumst samsæriskenningar þegar við vitnum í sögulegar og vel skráðar staðreyndir. Það má nefna að fleiri hafa bent á hvernig iðnaðurinn og hagsmunaaðilar hafa haft áhrif á vísindin (t.d. varðandi styrkina frá sykuriðnaðinum) eins og t.d. Laufey Steingrímsdóttur, prófessor emeritus við Háskóla Íslands, sem hefur um áratuga skeið verið einn helsti næringar- og matvælafræðingur þjóðarinnar, fjallar um í þessari annars ágætu grein. Tölulegar staðreyndir Ísland stendur frammi fyrir alvarlegum heilsufarsvanda. Örfá dæmi: 70% fullorðinna á Íslandi eru yfir kjörþyngd. 30% barna þjóðarinnar eru yfir kjörþyngd. Íslendingar fá um 50% heildarorkunnar úr gjörunnum matvælum, yngra fólk enn meira (landskönnun á mataræði Íslendinga) Ævilengd hefur vissulega aukist lungann úr síðustu öld og náði 82.8 árum á Íslandi 2019. Æviárum við góða heilsu hefur hins vegar fækkað undanfarin ár og eru nú um 67 ár. Þetta er að mestu vegna langvinnra lífsstílstengdra sjúkdóma. Álag á heilbrigðiskerfið í dag tengist að miklu leyti sykursýki af tegund 2, efnaskiptavillu og öðrum langvinnum lífsstílssjúkdómum (ósmitbærir sjúkdómar) sem mynda um 80% allra heilbrigðisútgjalda. Heildarútgjöld til heilbrigðismála á Íslandi voru 400 milljarðar árið 2024 Fjölbreytt og náttúrulegt mataræði Við mælum með fjölbreyttu, næringarþéttu og náttúrulegu (sem minnst unnu) mataræði. Munum við fjalla meira um það síðar. Slíkt mataræði getur haft mismunandi útfærslur eftir þörfum hvers einstaklings. Opinberar ráðleggingar Embættis Landlæknis eru góðar fyrir heilbrigða einstaklinga og þjóna þeim tilgangi að vera leiðbeiningar fyrir alla í samfélaginu sem beinagrind að góðri næringu. Við skiljum mæta vel hver tilgangur þessara leiðbeininga er en við leggjum áherslu á að þær þurfa stöðugt að taka breytingum í takt við nýja þekkingu og rannsóknir og eru ekki hafnar yfir málefnalega gagnrýni. Eins viljum við benda á að ef fólk er með sykursýki tegund 2, efnaskiptavillu eða aðra sjúkdóma er mikilvægt að sníða mataræðið að þörfum, óskum og markmiðum hvers og eins, sem hluta meðferðar. Lokaorð Við köllum eftir faglegri og opinni umræðu um næringu og þykir miður að umræðan hafi verið færð yfir í persónulegar árásir sem gera einstaka höfunda tortryggilega. Jafnvel var ýjað að því að fjárhagslegir eða annarlegir hvatar lægju að baki. Öll eigum við það sameiginlegt að brenna fyrir aukinni lýðheilsu, bættu matvælaumhverfi og miðlun gagnlegra upplýsinga til almennings til að bera ábyrgð á eigin heilsu, svo þau þurfi sjaldnar að leita læknis. Fjöldi rannsókna og gagna bendir til þess að mataræðisráðleggingar síðustu áratuga hafi ekki fyllilega þjónað tilgangi sínum en við fögnum þeim jákvæðu breytingum sem orðið hafa. Við óskum þess að framhald umræðunnar byggist á gagnrýnum, faglegum og uppbyggilegum grunni. Að lokum viljum við benda á að Félag lífsstílslækninga á Íslandi er með málþing á Læknadögum sem nú standa yfir og svo er málþing í boði Fræðslustofnunar LÍ opið almenningi á miðvikudagskvöldið 22. janúar kl 20 í Hörpu. Að dagskránni standa Félag Lífstílslækna og Lýðheilsuráð Læknafélag Íslands. Málþingið nefnist “Næring allra, sérstaklega barna - fjárfesting til framtíðar”. Þar gefst fólki tækifæri á að heyra frekari umræður um mikilvægi lífstíls og næringar. Hver erum við og hvað vitum við um málið? Við erum hópur lækna með áhuga og þekkingu á lífsstíls– og samfélagssjúkdómum og rannsóknum þeim tengdum. Við fögnum þeirri umræðu sem hefur átt sér stað að undanförnu og viljum gera enn betur í þeim efnum. Kristján Þór Gunnarsson Guðmundur Fr Jóhannsson Ari Axelsson Erla Gerður Sveinsdóttir Kjartan Hrafn Loftsson Kristín Sigurðardóttir Ragnhildur Magnúsdóttir Tekla Hrund Karlsdóttir Una Emilsdóttir Viðar Magnússon
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun