Þann 14.12 s.l. Birtist hér grein undir yfirskriftinni “Af hverju að valda upplýsingaóreiðu um mettaða fitu”, þar sem ráðleggingar yfirvalda um að fólk dragi úr neyslu mettaðrar fitu eru ítrekaðar. Mikilvægt er að staldra við og skoða hvaðan þær ráðleggingar koma, hvernig mataræði hefur breyst í kjölfarið, og hvort þær breytingar geti tengst aukinni tíðni offitu, sykursýki og fjölda annara sjúkdóma.
Hvaðan koma ráðleggingar um að minnka mettaða fitu?
Faraldur kransæðasjúkdóma hófst í Bandaríkjunum snemma á síðustu öld. Ýmsar kenningar voru lagðar fram varðandi orsök en vísindamaður að nafni Ancel Keys beindi athyglinni að fitu með samanburði á mataræði í sjö löndum sem sýndi fram á fylgni milli mettaðrar fitu og tíðni kransæðastíflu. Aðferðarfræðin og tengslin voru gagnrýnd og aðrar kenningar ræddar, en þegar forsetinn fékk kransæðastíflu 1955 fylgdi krafa um niðurstöðu. Eftir margra ára umræðu í bandaríska þinginu urðu til ráðleggingar 1977 um að sneiða hjá mettaðri fitu. Pólitík, ekki vísindi, réði úrslitum.
Síðar kom í ljós að áðurnefndur Keys og meðrannsakendur hans höfðu sleppt því að birta (falið) mikilvægar rannsóknarniðurstöður sem afsönnuðu kenninguna þegar hún var prófuð í mönnum, sjá hér og hér.
Veldur mettuð fita kransæðasjúkdómi?
Þrátt fyrir fjölda rannsókna hefur ekki tekist að sanna að mettuð fita í mat valdi hjarta- og æðasjúkdómum. Dæmi um ágætar yfirlitsgreinar sem sýna hið gagnstæða má sjá t.d. hér og hér. Þar kemur fram að mikilvægt sé hvaðan fitan komi en ekki sé hægt að leggja að jöfnu mettaða fitu í náttúrulegum matvælum á borð við smjör, osta og kjöt samanborið við fitu sem leynist í kexi og sælgæti líkt og margar rannsóknir gera.
Í greininni 14.12 er vísað til íslenskrar rannsóknar sem sýndi samband milli minni neyslu á mettaðri fitu, lækkandi kólesteróls og lægri dánartíðni vegna kransæðasjúkdóms. Hins vegar er ekki greint á milli áhrifa náttúrulegrar mettaðrar dýrafitu og tilbúinnar transfitu sem við vitum í dag að er mjög skaðleg (veldur m.a. kransæðasjúkdómi). Transfitu var einkum að finna í smjörlíki sem var mikið notað við matargerð í upphafi rannsóknartímabilisins (mun meira en smjör) en notkun þess minnkaði stórlega yfir tímabilið (ca. 75%).
Veldur hækkað kólesteról í blóði hjarta- og æðasjúkdómum?
Umræðan um blóðfitur er flókin. Ljóst er að samband LDL-kólesteróls og sjúkdóma í hjarta- og æðakerfi er flóknara en oft hefur verið haldið fram (sjá hér). Þá má nota ýmsa aðra blóðfituþætti til mats á áhættu, t.d. hlutfall þríglýseríða (TG) og HDL-kólesteróls (hér). Á meðan minnkuð neysla mettaðrar fitu getur lækkað LDL er minni neysla sykurs og einfaldra kolvetna líklegri til að bæta hlutfall TG og HDL.
Mikilvægt er að beina sjónum að helstu þáttum sem valda (ekki bara tengjast) hjarta- og æðasjúkdómum, en rannsóknir sýna að efnaskiptaheilkenni og sykursýki 2 sé óumdeilanlega megin áhættuþáttur (hér) hjarta- og æðasjúkdóma í dag. Sykursýki og aðrir krónískir lífsstílssjúkdómar eru langstærsta heilbrigðisvandamál samtímans og hafa sterk tengsl við neyslu á sykri og unnum matvælum sem leystu náttúruleg (fiturík) matvæli af hólmi.
Af hverju er upplýsingaóreiða um matvæli og mettaða fitu?
Fjárhagslegir hagsmunir auka hættu á upplýsingaóreiðu í rannsóknum.
Matvælamarkaðurinn er samkeppnismarkaður þar sem gríðarlegar fjárhæðir liggja undir og í dag er ljóst að hagsmunaaðilar í matvælaiðnaði hafa mótað og afvegaleitt umræðuna og rannsóknir um sykur og fitu í marga áratugi. T.d. birtist grein grein í JAMA 2016 sem opinberaði að sykuriðnaðurinn hafði borgað virtum næringarfræðingum í Harvard til að skrifa grein þar sem lítið var gert úr áhrifum sykurs og fita máluð sem orsök hjartasjúkdóma. Líklegt er að þessi grein hafi haft mikil áhrif á stefnumótun s.l. áratuga.
Í dag er stór hluti matvæla með lágu fituinnihaldi en inniheldur í staðinn hátt hlutfall kolvetna, sykurs, salts og aukefna til að gera þau lystug. Fyrirtækin græða en samfélagið borgar í aukinni sjúkdómsbyrði.
Hafa ráðleggingar heilbrigðis- og næringaryfirvalda valdið faraldri offitu og efnaskiptasjúkdóma?
Á undanförnum áratugum hefur sjúkdómsbyrði vegna krónískra lífsstílssjúkdóma vaxið gríðarlega. Við getum ekki fullyrt að opinberar ráðleggingar séu orsökin fyrir þessu en við teljum hins vegar að sú tilraun að ráðleggja fólki að forðast náttúrulega fituríkan mat eins og kjöt og mjólkurvörur hafi frekar ýtt undir aukna neyslu á óhollari, gjörunnum matvælum. Við teljum rétt að endurskoða þessar ráðleggingar og beina fólki fyrst og fremst að því að borða náttúrulegan mat og forðast sykur og gjörunnin matvæli.
Hver erum við og hvað vitum við um málið?
Við erum hópur lækna með áhuga og þekkingu á lífsstíls– og samfélagssjúkdómum og rannsóknum þeim tengdum. Við fögnum þeirri uppbyggilegu umræðu sem hefur átt sér stað að undanförnu og viljum gera enn betur í þeim efnum.
Guðmundur Fr Jóhannsson
Viðar Magnússon
Ari Axelsson
Erla Gerður Sveinsdóttir
Kjartan Hrafn Loftsson
Kristín Sigurðardóttir
Kristján Þór Gunnarsson
Ragnhildur Magnúsdóttir
Tekla Hrund Karlsdóttir
Una Emilsdóttir
