Frá rafvæðingu til vitvæðingar – framfaraöldin sem ruddi brautina til farsællar framtíðar Árni Sigurðsson skrifar 15. janúar 2025 09:03 Í dag er rafmagn alls staðar, krafturinn sem knýr líf okkar, ómissandi en þó ósýnilegur. Við kveikjum á rofa og ljós fylla heimili okkar; setjum síðan í gang sjónvarpið og upplýsingaflóð streymir inn í stofuna. Rafmagn er samofið nútímasamfélagi að því marki að fjarvera þess vekur meiri athygli en nærvera þess. Rétt eins og með heilsuna þá tökum við ekki eftir henni fyrr en hún bregst. Á svipaðan hátt er gervigreind (AI) nú að læðast inn í líf okkar – í senn alltumlykjandi og ósýnilegt umbreytingarafl sem mun móta framtíðina meira og hraðar en flestir geta gert sér í hugarlund í dag. „Innsæi okkar um framtíðina er línulegt en raunveruleiki upplýsingatækninnar er veldisvaxandi.“- (Ray Kurzweil, f. 1948) Vitvæðing innviða: Rétt eins og rafmagnið umbylti samfélaginu, atvinnuháttum og lífi okkar, er gervigreind nú að umbylta öllu með vitvæðingu. Hér snýst málið ekki aðeins um sjálfvirkni heldur um snjallvæðingu innviða sem fléttast inn í alla þætti lífs okkar, vinnu og samskipta. Flókin hátæknikerfi eru grunnstoðir nútímasamfélags: samgöngur, birgðakeðjur, greiðslukerfi og fjármálamarkaðir, svo örfá dæmi séu tekin. Þau treysta nú þegar á mikla reiknigetu tölvukerfa og stórgagnavinnslu, en með tímanum mun AI enn frekar snjallvæða þessi ferli: hámarka skilvirkni, spá fyrir um framtíðina og gera sjálfstæðari virkni mögulega án frumkvæðis mannshugarins. Samruni hennar við þessi kerfi verður svo algjör að hún verður ósýnileg og samtvinnuð hjálparhella í öllu sem við gerum. „Okkur hættir til að ofmeta áhrif tækninnar til skamms tíma en vanmeta áhrif hennar til lengri tíma.“- (Roy Amara, 1925–2007) Heimur snjallvæddrar skynsemi Allt sem við framleiðum, miðlum og neytum mun taka stakkaskiptum fyrir tilstilli gervigreindar. Í framleiðslu munu AI-stýrð kerfi hámarka framleiðslulínur, fyrirbyggja bilanir í tækjabúnaði og aðlaga vörur og þjónustulausnir að þörfum hvers og eins. Í samskiptum mun AI styðja tungumálaþýðingar, greina kjarnann frá hisminu í gegndarlausu upplýsingaflóði samtímans og sérsníða lausnir í heilbrigðis- og menntamálum. Hún mun lesa í þarfir, gefa ábendingar um viðeigandi vörur eða þjónustu og sérsníða verslunar- og þjónustuupplifun okkar. Þetta snýst þó ekki eingöngu um aukna skilvirkni, meiri hraða eða betra verð; hér er um að ræða áður óþekkt tækifæri. Nákvæmar sjúkdómsgreiningar og klæðskerasaumaðar lækningalausnir munu spara tíma, peninga og mannslíf. Persónulegt námsumhverfi mun laga sig að ólíkum námsþörfum og getu nemenda, meðan sjálfbær orkukerfi – þar sem snjallnetbúnaður miðlar orku sem hagkvæmast – munu bæta lífsgæðin til muna. Þetta er þó aðeins lítið brot af þeim umbreytandi möguleikum sem gervigreind mun færa mannkyni. „Allt sem hægt er að gera sjálfvirkt, verður gert sjálfvirkt.“- (Shoshana Zuboff, f. 1951) Nýtt skeið nýsköpunar: Rétt eins og rafmagnið mun gervigreind verða ósýnileg, en þó alls staðar, og knýja framfarir á ótal sviðum. Hún mun auðvelda vísindamönnum að flýta rannsóknum, listamönnum að kanna nýjar víddir sköpunar og frumkvöðlum að þróa áður óþekktar lausnir sem svara áskorunum samtímans. Aðlögun AI verður svo inngróin að komandi kynslóðir munu eiga erfitt með að ímynda sér heim án hennar – líkt og okkur reynist nú erfitt að ímynda okkur líf án rafmagns. „Besta leiðin til að spá fyrir um framtíðina er að skapa hana.“- (Peter Drucker, 1909–2005) Framtíðin, ábyrgð og ný tækifæri: Þessi víðtæka samþætting AI við allt svið mannlegs samfélags mun fela í sér mikla ábyrgð. Það er brýnt að hlúa að réttlæti, gegnsæi og siðlegri notkun gervigreindar. Rétt eins og við höfum komið á öryggisstöðlum og reglum um rafmagn þarf að skapa traustan ramma utan um AI, draga úr hugsanlegri áhættu og hámarka ávinninginn fyrir mannkyn allt. Veldisvöxtur tækniframfara: Jafnframt er mikilvægt að skilja eðli tækniþróunar, einkum nú, þegar þróunin er bæði hröð og veldisvaxandi. Eins og Ray Kurzweil (f. 1948) hefur bent á, er tækniþróun ekki línuleg heldur veldisvaxandi. Okkur hættir til að ofmeta hvað hægt sé að ná fram á stuttum tíma (til dæmis einu ári) og vanmeta hvað má gera á lengra tímabili (fimm til tíu árum). Þetta á sérstaklega við um gervigreind. Margir gera óafvitandi ráð fyrir að framfarir 21. aldar verði aðeins tvöfaldar á við það sem gerðist á 20. öld, en raunveruleikinn gæti orðið mun meiri. Kurzweil hefur jafnvel talað um að við gætum séð tvöhundruðfalt framfarahlutfall, svo að framfarir sem jafnast á við 20.000 ár (miðað við þróunarhraða ársins 2000) gætu raungerst á þessari öld. Þau áhrif er erfitt að meta, en þó er fyrirséð að þau verði afgerandi. Framtíðin er ekki söm sem fyrr: Framtíðin sem gervigreind býður upp á er hvorki fjarlæg né óraunhæf sýn; hún er að raungerast fyrir augum okkar – og það hratt. Með því að skilja umbreytandi möguleika AI, veldisvöxtinn í þróun hennar og þær áskoranir sem fylgja getum við beislað þetta byltingarkennda afl til að byggja upp framtíð þar sem nýsköpun, skilvirkni og mannleg velferð ná nýjum hæðum. Gervigreind er ekki aðeins „næsta stóra mál“; hún er sjálfur umbreytingakraftur framtíðarinnar, samofinn öllu sem við gerum, framleiðum, miðlum og neytum. Og hún mun banka upp á miklu fyrr, og með miklu meiri áhrifum, en flestir gera sér í hugarlund. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði símenntunar, fyrirlestra- og námskeiðahalds. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Sigurðsson Mest lesið Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Þarf að hemja hina ofurríku? Fastir pennar Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Ef eitthvað væri að marka Bjarna Gunnar Smári Egilsson Skoðun Landsbyggðin án háskóla? Ketill Sigurður Jóelsson Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Sjá meira
Í dag er rafmagn alls staðar, krafturinn sem knýr líf okkar, ómissandi en þó ósýnilegur. Við kveikjum á rofa og ljós fylla heimili okkar; setjum síðan í gang sjónvarpið og upplýsingaflóð streymir inn í stofuna. Rafmagn er samofið nútímasamfélagi að því marki að fjarvera þess vekur meiri athygli en nærvera þess. Rétt eins og með heilsuna þá tökum við ekki eftir henni fyrr en hún bregst. Á svipaðan hátt er gervigreind (AI) nú að læðast inn í líf okkar – í senn alltumlykjandi og ósýnilegt umbreytingarafl sem mun móta framtíðina meira og hraðar en flestir geta gert sér í hugarlund í dag. „Innsæi okkar um framtíðina er línulegt en raunveruleiki upplýsingatækninnar er veldisvaxandi.“- (Ray Kurzweil, f. 1948) Vitvæðing innviða: Rétt eins og rafmagnið umbylti samfélaginu, atvinnuháttum og lífi okkar, er gervigreind nú að umbylta öllu með vitvæðingu. Hér snýst málið ekki aðeins um sjálfvirkni heldur um snjallvæðingu innviða sem fléttast inn í alla þætti lífs okkar, vinnu og samskipta. Flókin hátæknikerfi eru grunnstoðir nútímasamfélags: samgöngur, birgðakeðjur, greiðslukerfi og fjármálamarkaðir, svo örfá dæmi séu tekin. Þau treysta nú þegar á mikla reiknigetu tölvukerfa og stórgagnavinnslu, en með tímanum mun AI enn frekar snjallvæða þessi ferli: hámarka skilvirkni, spá fyrir um framtíðina og gera sjálfstæðari virkni mögulega án frumkvæðis mannshugarins. Samruni hennar við þessi kerfi verður svo algjör að hún verður ósýnileg og samtvinnuð hjálparhella í öllu sem við gerum. „Okkur hættir til að ofmeta áhrif tækninnar til skamms tíma en vanmeta áhrif hennar til lengri tíma.“- (Roy Amara, 1925–2007) Heimur snjallvæddrar skynsemi Allt sem við framleiðum, miðlum og neytum mun taka stakkaskiptum fyrir tilstilli gervigreindar. Í framleiðslu munu AI-stýrð kerfi hámarka framleiðslulínur, fyrirbyggja bilanir í tækjabúnaði og aðlaga vörur og þjónustulausnir að þörfum hvers og eins. Í samskiptum mun AI styðja tungumálaþýðingar, greina kjarnann frá hisminu í gegndarlausu upplýsingaflóði samtímans og sérsníða lausnir í heilbrigðis- og menntamálum. Hún mun lesa í þarfir, gefa ábendingar um viðeigandi vörur eða þjónustu og sérsníða verslunar- og þjónustuupplifun okkar. Þetta snýst þó ekki eingöngu um aukna skilvirkni, meiri hraða eða betra verð; hér er um að ræða áður óþekkt tækifæri. Nákvæmar sjúkdómsgreiningar og klæðskerasaumaðar lækningalausnir munu spara tíma, peninga og mannslíf. Persónulegt námsumhverfi mun laga sig að ólíkum námsþörfum og getu nemenda, meðan sjálfbær orkukerfi – þar sem snjallnetbúnaður miðlar orku sem hagkvæmast – munu bæta lífsgæðin til muna. Þetta er þó aðeins lítið brot af þeim umbreytandi möguleikum sem gervigreind mun færa mannkyni. „Allt sem hægt er að gera sjálfvirkt, verður gert sjálfvirkt.“- (Shoshana Zuboff, f. 1951) Nýtt skeið nýsköpunar: Rétt eins og rafmagnið mun gervigreind verða ósýnileg, en þó alls staðar, og knýja framfarir á ótal sviðum. Hún mun auðvelda vísindamönnum að flýta rannsóknum, listamönnum að kanna nýjar víddir sköpunar og frumkvöðlum að þróa áður óþekktar lausnir sem svara áskorunum samtímans. Aðlögun AI verður svo inngróin að komandi kynslóðir munu eiga erfitt með að ímynda sér heim án hennar – líkt og okkur reynist nú erfitt að ímynda okkur líf án rafmagns. „Besta leiðin til að spá fyrir um framtíðina er að skapa hana.“- (Peter Drucker, 1909–2005) Framtíðin, ábyrgð og ný tækifæri: Þessi víðtæka samþætting AI við allt svið mannlegs samfélags mun fela í sér mikla ábyrgð. Það er brýnt að hlúa að réttlæti, gegnsæi og siðlegri notkun gervigreindar. Rétt eins og við höfum komið á öryggisstöðlum og reglum um rafmagn þarf að skapa traustan ramma utan um AI, draga úr hugsanlegri áhættu og hámarka ávinninginn fyrir mannkyn allt. Veldisvöxtur tækniframfara: Jafnframt er mikilvægt að skilja eðli tækniþróunar, einkum nú, þegar þróunin er bæði hröð og veldisvaxandi. Eins og Ray Kurzweil (f. 1948) hefur bent á, er tækniþróun ekki línuleg heldur veldisvaxandi. Okkur hættir til að ofmeta hvað hægt sé að ná fram á stuttum tíma (til dæmis einu ári) og vanmeta hvað má gera á lengra tímabili (fimm til tíu árum). Þetta á sérstaklega við um gervigreind. Margir gera óafvitandi ráð fyrir að framfarir 21. aldar verði aðeins tvöfaldar á við það sem gerðist á 20. öld, en raunveruleikinn gæti orðið mun meiri. Kurzweil hefur jafnvel talað um að við gætum séð tvöhundruðfalt framfarahlutfall, svo að framfarir sem jafnast á við 20.000 ár (miðað við þróunarhraða ársins 2000) gætu raungerst á þessari öld. Þau áhrif er erfitt að meta, en þó er fyrirséð að þau verði afgerandi. Framtíðin er ekki söm sem fyrr: Framtíðin sem gervigreind býður upp á er hvorki fjarlæg né óraunhæf sýn; hún er að raungerast fyrir augum okkar – og það hratt. Með því að skilja umbreytandi möguleika AI, veldisvöxtinn í þróun hennar og þær áskoranir sem fylgja getum við beislað þetta byltingarkennda afl til að byggja upp framtíð þar sem nýsköpun, skilvirkni og mannleg velferð ná nýjum hæðum. Gervigreind er ekki aðeins „næsta stóra mál“; hún er sjálfur umbreytingakraftur framtíðarinnar, samofinn öllu sem við gerum, framleiðum, miðlum og neytum. Og hún mun banka upp á miklu fyrr, og með miklu meiri áhrifum, en flestir gera sér í hugarlund. Höfundur er fyrrum framkvæmdastjóri Stjórnunarfélagsins og með 36 ára reynslu á sviði símenntunar, fyrirlestra- og námskeiðahalds.
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun