Forgangsröðum forgangsröðun Gylfi Ólafsson skrifar 3. janúar 2025 12:30 Ríkisstjórnin hefur kallað eftir hugmyndum að leiðum til að spara ríkinu pening. Hér er hugmynd: forgangsröðum í heilbrigðiskerfinu. Við skrifum ekki réttu skýrslurnar Í heilbrigðisráðuneyti sem vandar sig er eðlilegt að skrifaðar séu skýrslur af ýmsu tagi. Utan um þær eru stofnaðir starfshópar, vinnuhópar eða sérfræðingahópar með breiðri aðkomu. Starfshópar eru auðvitað mismunandi, frá því að vera eins manns upp í þrettán, og fjalla um breið viðfangsefni og þröng, að eigin frumkvæði eða vegna ytri pressu. Flestar þessar skýrslur fjalla um að auka, efla, tryggja og styrkja. Blessunarlega hefur verið ráðrúm til að auka útgjöld til heilbrigðismála, byggja og bæta. En peningurinn klárast auðvitað á endanum því bónasekkinn er bágt að fylla. Það eru alltaf hægt að gera meira. Fleiri lyf, meiri tími starfsfólks, betri búnaður. Það hefur því lengi vakið athygli mína að enga skýrslu þekki ég um þá þjónustu sem við ætlum ekki að veita. Þetta er óheppilegt, því að mörgu leyti eru þær umdeildari ákvarðanirnar um það hvað ekki á að gera og hvenær komið er nóg. Niðurstöðum þeirra er sárara að taka. Sjúklingar og aðstandendur mótmæla og fá fjölmiðla með sér í lið. Stjórnendum heilbrigðisstofnana eða heilbrigðisstarfsfólki sjálfu er sannarlega ekki ljúft að segja nei þegar aðrir starfsmenn og/eða sjúklingar óska eftir fjárútlátum. Allar sálfélagslegar forsendur toga í segja já. Já-fólk hefur meira gaman í vinnunni. Þau þurfa ekki að sitja undir gagnrýni. Góð forgangsröðun snýst á endanum um að gera sem mest gagn fyrir þann pening sem um er að tefla. Að sú þjónusta sé veitt sem nýtist best og í samræmi við siðferðileg gildi sem rétt er að leggja til grundvallar. Forgangsröðun tekur oft þá mynd að segja hvað á að gera, en hún þarf jöfnum höndum að fjalla um það sem á ekki að gera. En stjórnmálamenn hafa takmarkaðan áhuga á að forgangsraða. Það sýnir saga síðustu fimm ára. Starfshópur um fagráð Byrjum árið 2019. Þá fór fram heilbrigðisþing sem fjallaði um forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu og á Alþingi var þingsályktun samþykkt ári seinna. Þar var eitt verkefni að „ráðherra skipi starfshóp sem undirbúi stofnun þverfaglegrar og ráðgefandi siðanefndar um forgangsröðun í heilbrigðisþjónustu“. Þessi starfshópur var vissulega skipaður og í mars 2022 skilaði hann svo af sér áliti. Það er auðvelt að vera hótfyndinn um útkomuna: Starfshópurinn lagði til að stofnað yrði fagráð. Að kerskninni slepptri, þá þurfti auðvitað að ræða ýmislegt og setja það niður í minnisblað sem starfshópurinn lagði fram. Þar var lagt til að í fagráðinu yrði sjö manns ásamt starfsmanni sem starfa myndi í kallfæri frá Vísindasiðanefnd og nýta sömu aðstöðu. Kostnaður yrði um þriðjungur kostnaðar Vísindasiðanefndar eða 25–30 milljónir miðað við 2025. Fagráðið myndi þá vera ráðgefandi en ekki stjórnvald sem tæki ákvarðanir. Það gæfi út leiðbeinandi álit um forgangsröðun um ólík svið heilbrigðisþjónustunnar og samspil þeirra. Einnig þyrfti fagráðið að skoða sérstaklega tækninýjungar af ýmsu tagi, fjalla um álitamál og vinna þar jöfnum höndum að málum sem beint væri til ráðsins og því sem ráðið hefði frumkvæði að sjálft. Óheppilegt er að fagráðið fjalli um málefni einstakra sjúklinga, en einstök mál geta auðvitað orðið til þess að fagráðið taki til umfjöllunar það svið sem málið tilheyrir. Eitt helsta markmiðið með slíkri nefnd væri að styrkja ákvarðanatöku, fyrst og fremst til að koma í veg fyrir handahófskennda og dulda ákvarðanatöku. Í kjölfarið á framlagningu minnisblaðsins lýsti Willum Þór Þórsson þáverandi heilbrigðisráðherra því yfir að þetta fagráð yrði sett á fót. En þrátt fyrir þær yfirlýsingar gerðist ekkert meir. Málið er stopp. Engir peningar á fjárlögum 2023, 24 eða 25. Forgangsröðun er ekki forgangsraðað. Forgangsröðum forgangsröðun Nýr heilbrigðisráðherra ætti að setja fagráð um forgangsröðun á fót. Hún þarf auðvitað að setja mark sitt á fyrirkomulagið, en talsverð undirbúningsvinna hefur þegar farið fram. Nú er auðvitað kúnstugt af mér að leggja til fjárútlát þegar kallað er eftir sparnaðartillögum og fækkun stofnana ríkisins. Staðreyndin er hins vegar sú að kostnaðurinn er sáralítill í samhenginu, og verkefninu hefur verið fundinn staður í starfandi stofnun. Nýrrar ríkisstjórnar bíður krefjandi verkefni við að koma skikki á fjármál ríkisins en bæta jafnframt þjónustu. Fjórðungur rekstrargjalda ríkisins fara til málefnasviða sem heyra undir heilbrigðiskerfið. Þar fara hundruð milljarða í gegn. Ég býst ekki við kúvendingu í fjárreiðum heilbrigðiskerfisins þó sett yrði á stofn fagráð um forgangsröðun. En það væri skýrt skref í rétta átt og farvegur fyrir ígrundaða umræðu um heilbrigðiskerfið og lífið sjálft. Höfundur er doktor í heilsuhagfræði og fyrrverandi forstjóri Heilbrigðisstofnunar Vestfjarða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gylfi Ólafsson Heilbrigðismál Rekstur hins opinbera Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Mest lesið Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Skoðun Hvað varð um loftslagsmálin? Kamma Thordarson skrifar Skoðun Bakpokinn sem þyngist aðeins hjá öðrum Inga Sæland skrifar Skoðun Örlög Íslendinga og u-beygja áhrifamesta fjármálamanns heims Snorri Másson skrifar Skoðun Ég kýs Magnús Karl sem rektor Bylgja Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Jóhann Páll: Vertu í liði með náttúrunni ekki gegn henni Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Lífið gefur engan afslátt Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir sem næsti rektor HÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vitskert veröld Einar Helgason skrifar Skoðun Draumurinn um hið fullkomna öryggisnet Signý Jóhannesdóttir skrifar Skoðun Sönnunarbyrði og hagsmunaárekstur Arnar Sigurðsson skrifar Skoðun Sem doktorsnemi styð ég Silju Báru til Rektors Háskóla Íslands Eva Jörgensen skrifar Skoðun Sterk og breið samtök – tími til að styrkja rödd minni fyrirtækja Friðrik Árnason skrifar Skoðun Nýjar ráðleggingar um mataræði María Heimisdóttir skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru slæmar fyrir ímynd Íslands Clive Stacey skrifar Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Í heimi sem samþykkir þjóðarmorð er ekkert jafnrétti Najlaa Attaallah skrifar Skoðun Heilinn okkar og klukka lífsins Birna V. Baldursdóttir ,Heiðdís B. Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Silja Bára skilur stjórnsýslu HÍ! Elva Ellertsdóttir,Kolbrún Eggertsdóttir skrifar Sjá meira
Ríkisstjórnin hefur kallað eftir hugmyndum að leiðum til að spara ríkinu pening. Hér er hugmynd: forgangsröðum í heilbrigðiskerfinu. Við skrifum ekki réttu skýrslurnar Í heilbrigðisráðuneyti sem vandar sig er eðlilegt að skrifaðar séu skýrslur af ýmsu tagi. Utan um þær eru stofnaðir starfshópar, vinnuhópar eða sérfræðingahópar með breiðri aðkomu. Starfshópar eru auðvitað mismunandi, frá því að vera eins manns upp í þrettán, og fjalla um breið viðfangsefni og þröng, að eigin frumkvæði eða vegna ytri pressu. Flestar þessar skýrslur fjalla um að auka, efla, tryggja og styrkja. Blessunarlega hefur verið ráðrúm til að auka útgjöld til heilbrigðismála, byggja og bæta. En peningurinn klárast auðvitað á endanum því bónasekkinn er bágt að fylla. Það eru alltaf hægt að gera meira. Fleiri lyf, meiri tími starfsfólks, betri búnaður. Það hefur því lengi vakið athygli mína að enga skýrslu þekki ég um þá þjónustu sem við ætlum ekki að veita. Þetta er óheppilegt, því að mörgu leyti eru þær umdeildari ákvarðanirnar um það hvað ekki á að gera og hvenær komið er nóg. Niðurstöðum þeirra er sárara að taka. Sjúklingar og aðstandendur mótmæla og fá fjölmiðla með sér í lið. Stjórnendum heilbrigðisstofnana eða heilbrigðisstarfsfólki sjálfu er sannarlega ekki ljúft að segja nei þegar aðrir starfsmenn og/eða sjúklingar óska eftir fjárútlátum. Allar sálfélagslegar forsendur toga í segja já. Já-fólk hefur meira gaman í vinnunni. Þau þurfa ekki að sitja undir gagnrýni. Góð forgangsröðun snýst á endanum um að gera sem mest gagn fyrir þann pening sem um er að tefla. Að sú þjónusta sé veitt sem nýtist best og í samræmi við siðferðileg gildi sem rétt er að leggja til grundvallar. Forgangsröðun tekur oft þá mynd að segja hvað á að gera, en hún þarf jöfnum höndum að fjalla um það sem á ekki að gera. En stjórnmálamenn hafa takmarkaðan áhuga á að forgangsraða. Það sýnir saga síðustu fimm ára. Starfshópur um fagráð Byrjum árið 2019. Þá fór fram heilbrigðisþing sem fjallaði um forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu og á Alþingi var þingsályktun samþykkt ári seinna. Þar var eitt verkefni að „ráðherra skipi starfshóp sem undirbúi stofnun þverfaglegrar og ráðgefandi siðanefndar um forgangsröðun í heilbrigðisþjónustu“. Þessi starfshópur var vissulega skipaður og í mars 2022 skilaði hann svo af sér áliti. Það er auðvelt að vera hótfyndinn um útkomuna: Starfshópurinn lagði til að stofnað yrði fagráð. Að kerskninni slepptri, þá þurfti auðvitað að ræða ýmislegt og setja það niður í minnisblað sem starfshópurinn lagði fram. Þar var lagt til að í fagráðinu yrði sjö manns ásamt starfsmanni sem starfa myndi í kallfæri frá Vísindasiðanefnd og nýta sömu aðstöðu. Kostnaður yrði um þriðjungur kostnaðar Vísindasiðanefndar eða 25–30 milljónir miðað við 2025. Fagráðið myndi þá vera ráðgefandi en ekki stjórnvald sem tæki ákvarðanir. Það gæfi út leiðbeinandi álit um forgangsröðun um ólík svið heilbrigðisþjónustunnar og samspil þeirra. Einnig þyrfti fagráðið að skoða sérstaklega tækninýjungar af ýmsu tagi, fjalla um álitamál og vinna þar jöfnum höndum að málum sem beint væri til ráðsins og því sem ráðið hefði frumkvæði að sjálft. Óheppilegt er að fagráðið fjalli um málefni einstakra sjúklinga, en einstök mál geta auðvitað orðið til þess að fagráðið taki til umfjöllunar það svið sem málið tilheyrir. Eitt helsta markmiðið með slíkri nefnd væri að styrkja ákvarðanatöku, fyrst og fremst til að koma í veg fyrir handahófskennda og dulda ákvarðanatöku. Í kjölfarið á framlagningu minnisblaðsins lýsti Willum Þór Þórsson þáverandi heilbrigðisráðherra því yfir að þetta fagráð yrði sett á fót. En þrátt fyrir þær yfirlýsingar gerðist ekkert meir. Málið er stopp. Engir peningar á fjárlögum 2023, 24 eða 25. Forgangsröðun er ekki forgangsraðað. Forgangsröðum forgangsröðun Nýr heilbrigðisráðherra ætti að setja fagráð um forgangsröðun á fót. Hún þarf auðvitað að setja mark sitt á fyrirkomulagið, en talsverð undirbúningsvinna hefur þegar farið fram. Nú er auðvitað kúnstugt af mér að leggja til fjárútlát þegar kallað er eftir sparnaðartillögum og fækkun stofnana ríkisins. Staðreyndin er hins vegar sú að kostnaðurinn er sáralítill í samhenginu, og verkefninu hefur verið fundinn staður í starfandi stofnun. Nýrrar ríkisstjórnar bíður krefjandi verkefni við að koma skikki á fjármál ríkisins en bæta jafnframt þjónustu. Fjórðungur rekstrargjalda ríkisins fara til málefnasviða sem heyra undir heilbrigðiskerfið. Þar fara hundruð milljarða í gegn. Ég býst ekki við kúvendingu í fjárreiðum heilbrigðiskerfisins þó sett yrði á stofn fagráð um forgangsröðun. En það væri skýrt skref í rétta átt og farvegur fyrir ígrundaða umræðu um heilbrigðiskerfið og lífið sjálft. Höfundur er doktor í heilsuhagfræði og fyrrverandi forstjóri Heilbrigðisstofnunar Vestfjarða.
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Tífalt hærri vextir, meiri skuldir - menntastefna stjórnvalda? Júlíus Viggó Ólafsson,Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Netöryggi á krossgötum: Hvernig tryggjum við íslenska innviði? Heimir Fannar Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Hvað er kona? - Þörf kynjakerfisins til að skilgreina og stjórna konum Arna Magnea Danks skrifar
Skoðun Ég styð Ingibjörgu Gunnarsdóttur í stöðu rektors við Háskóla Íslands Herdís Sveinsdóttir skrifar
Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke Skoðun