Hugvekja í raforkuskorti Þrándur Sigurjón Ólafsson skrifar 18. desember 2024 08:30 Almenn umræða um orkuskort á Íslandi er að aukast verulega. Jarðhræringar á Reykjanesi og sögulega lág vatnsstaða í lónum Landsvirkjunar hafa meðal annars undirstrikað þá staðreynd að skortur er á raforku í landinu. Við lifum óvenjulega tíma í þessum efnum og ástæða er til að íhuga hvernig best skuli brugðist við stöðunni. Raforkuöryggi almennings þarf að tryggja betur Þegar raforkumarkaður var gefinn frjáls árið 2003 var orkuöryggishlutverk Landsvirkjunar afnumið. Fyrirtækinu bar ekki lengur skylda til að tryggja almenningi orku. Þetta var í takti við þróun erlendis og ekki óeðlilegt. Lagasetning sem á að tryggja nægt framboð raforku til almennings og smærri fyrirtækja með almennari hætti hefur þó setið á hakanum hérlendis, öfugt við mörg önnur lönd sem við berum okkur saman við. Umræða um orkuöryggi hefur þó skotið upp kollinum af og til. Árið 2022 vann starfshópur tillögur fyrir ráðherra um framboðsskyldu á alla orkuframleiðendur. Það þýðir að raforkuframleiðendur yrðu skyldugir til að bjóða orku inn á almennan markað í réttu hlutfalli við heildarframleiðslu sína. Tökum dæmi: Framleiðandi sem framleiðir samtals 1% af allri orku í landinu yrði að tryggja 1% af raforkuþörf almennra raforkunotenda. Þessi einfalda aðferð myndi tryggja orkuöryggi almennings til framtíðar. Það er miður að þessi framboðsskylda hafi enn ekki náð fram að ganga. Án framboðsskyldu má til dæmis stofna nýtt fyrirtæki í vindorkuframleiðslu sem eingöngu selur orku til stórnotenda. Landsvirkjun uppfyllir ekki slíka framboðsskyldu til almennings í dag, þótt hún sé á góðri leið með það, en HS Orka gerir það ríkulega og Orka Náttúrunnar einnig. Raforkumarkaðir að þróast Þar sem frjálsir raforkumarkaðir eru til staðar leika þeir víða stórt hlutverk í að tryggja raforkuöryggi. Í lögum um Landsnet er þess sérstaklega getið að fyrirtækið hefur heimild til stofnunar raforkumarkaðar, enda sé skipulagður markaður forsenda heilbrigðra viðskipta. Hér hefur verið brotalöm á framkvæmd. Stofna átti raforkumarkaðinn ISBAS árið 2008 en því var frestað þar sem ekki þótti skynsamlegt að stofna raforkukauphöll í miðju efnahagshruni. Á eftirhrunsárunum var gerð tilraun og þá stóð til að Landsvirkjun yrði viðskiptavaki sem bæði keypti og seldi orku á markaði. Það gekk ekki eftir. Á árinu 2024 hefur orðið mikil breyting á þessu. Í stað þess að enginn markaður sé til staðar hafa tvö félög sem reka raforkumarkað hafið starfsemi, Vonarskarð og ELMA, dótturfyrirtæki Landsnets. Markaður hefur verið virkur og hafa flestir raforkuframleiðendur tekið þátt í honum bæði sem kaupendur og seljendur. Að undanförnu hefur Landsvirkjun einnig verið að kaupa orku. Við kaupin er hægt að minnka framleiðslu á móti og geyma vatnsforðann lengur í miðlunarlónum. Markaðurinn stuðlar þannig að því að miðlunargeta Landsvirkjunar nýtist betur. Stórnotendur hluti af lausninni Ítrekað hefur verið gefið í skyn í umræðu um raforkumál að heildsölufyrirtæki raforku kaupi orku af markaði og selji áfram til stórnotenda. Það sé freistandi því þeir borgi betur en almenningur. Orka „leki” þannig á milli „markaða”. Því er haldið fram að vegna þessa freistnivanda sé Landsvirkjun í vandræðum þar sem kaupendum, sem kaupa orkuna af Landsvirkjun, sé ekki treystandi. Einmitt hið gagnstæða er reynsla okkar hjá HS Orku. HS Orka hefur átt í góðu samstarfi við stórnotendur og samið um minnkaða sölu eða endurkaup þegar þörf er á því. Stórnotendur eru ekki vandinn í þessu samhengi heldur hluti af lausninni. Það er þó mikilvægt, þegar kreppir að og raforkuöryggi almennings er ógnað, að hlutlaus aðili eins og Landsnet eða Orkustofnun gegni nýju lögboðnu hlutverki um að stýra endurkaupum frá stórnotendum til almennings. Þetta hlutverk má ekki vera á forsendum orkufyrirtækja. Lausnin liggur á borðinu Í dag vofir orkuskortur yfir landinu sem bitnað getur á almenningi, heimilum og smáum fyrirtækjum. Mögulega hefur skortur á formlegum raforkuvettvangi komið okkur í þær ógöngur sem við erum í dag því opinbert markaðsverð hefur vantað sem hvati til að byggja nýjar virkjanir. Til skamms tíma er framboðsskylda ein tillaga að lausn og hún liggur á borði stjórnvalda. Höfundur er sérfræðingur í orkuviðskiptum hjá HS Orku og var fulltrúi í starfshópi um raforkuöryggi á heildsölumarkaði. Greinin hefur verið uppfærð. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Mest lesið Halldór 28.06.2025 Halldór Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Sjá meira
Almenn umræða um orkuskort á Íslandi er að aukast verulega. Jarðhræringar á Reykjanesi og sögulega lág vatnsstaða í lónum Landsvirkjunar hafa meðal annars undirstrikað þá staðreynd að skortur er á raforku í landinu. Við lifum óvenjulega tíma í þessum efnum og ástæða er til að íhuga hvernig best skuli brugðist við stöðunni. Raforkuöryggi almennings þarf að tryggja betur Þegar raforkumarkaður var gefinn frjáls árið 2003 var orkuöryggishlutverk Landsvirkjunar afnumið. Fyrirtækinu bar ekki lengur skylda til að tryggja almenningi orku. Þetta var í takti við þróun erlendis og ekki óeðlilegt. Lagasetning sem á að tryggja nægt framboð raforku til almennings og smærri fyrirtækja með almennari hætti hefur þó setið á hakanum hérlendis, öfugt við mörg önnur lönd sem við berum okkur saman við. Umræða um orkuöryggi hefur þó skotið upp kollinum af og til. Árið 2022 vann starfshópur tillögur fyrir ráðherra um framboðsskyldu á alla orkuframleiðendur. Það þýðir að raforkuframleiðendur yrðu skyldugir til að bjóða orku inn á almennan markað í réttu hlutfalli við heildarframleiðslu sína. Tökum dæmi: Framleiðandi sem framleiðir samtals 1% af allri orku í landinu yrði að tryggja 1% af raforkuþörf almennra raforkunotenda. Þessi einfalda aðferð myndi tryggja orkuöryggi almennings til framtíðar. Það er miður að þessi framboðsskylda hafi enn ekki náð fram að ganga. Án framboðsskyldu má til dæmis stofna nýtt fyrirtæki í vindorkuframleiðslu sem eingöngu selur orku til stórnotenda. Landsvirkjun uppfyllir ekki slíka framboðsskyldu til almennings í dag, þótt hún sé á góðri leið með það, en HS Orka gerir það ríkulega og Orka Náttúrunnar einnig. Raforkumarkaðir að þróast Þar sem frjálsir raforkumarkaðir eru til staðar leika þeir víða stórt hlutverk í að tryggja raforkuöryggi. Í lögum um Landsnet er þess sérstaklega getið að fyrirtækið hefur heimild til stofnunar raforkumarkaðar, enda sé skipulagður markaður forsenda heilbrigðra viðskipta. Hér hefur verið brotalöm á framkvæmd. Stofna átti raforkumarkaðinn ISBAS árið 2008 en því var frestað þar sem ekki þótti skynsamlegt að stofna raforkukauphöll í miðju efnahagshruni. Á eftirhrunsárunum var gerð tilraun og þá stóð til að Landsvirkjun yrði viðskiptavaki sem bæði keypti og seldi orku á markaði. Það gekk ekki eftir. Á árinu 2024 hefur orðið mikil breyting á þessu. Í stað þess að enginn markaður sé til staðar hafa tvö félög sem reka raforkumarkað hafið starfsemi, Vonarskarð og ELMA, dótturfyrirtæki Landsnets. Markaður hefur verið virkur og hafa flestir raforkuframleiðendur tekið þátt í honum bæði sem kaupendur og seljendur. Að undanförnu hefur Landsvirkjun einnig verið að kaupa orku. Við kaupin er hægt að minnka framleiðslu á móti og geyma vatnsforðann lengur í miðlunarlónum. Markaðurinn stuðlar þannig að því að miðlunargeta Landsvirkjunar nýtist betur. Stórnotendur hluti af lausninni Ítrekað hefur verið gefið í skyn í umræðu um raforkumál að heildsölufyrirtæki raforku kaupi orku af markaði og selji áfram til stórnotenda. Það sé freistandi því þeir borgi betur en almenningur. Orka „leki” þannig á milli „markaða”. Því er haldið fram að vegna þessa freistnivanda sé Landsvirkjun í vandræðum þar sem kaupendum, sem kaupa orkuna af Landsvirkjun, sé ekki treystandi. Einmitt hið gagnstæða er reynsla okkar hjá HS Orku. HS Orka hefur átt í góðu samstarfi við stórnotendur og samið um minnkaða sölu eða endurkaup þegar þörf er á því. Stórnotendur eru ekki vandinn í þessu samhengi heldur hluti af lausninni. Það er þó mikilvægt, þegar kreppir að og raforkuöryggi almennings er ógnað, að hlutlaus aðili eins og Landsnet eða Orkustofnun gegni nýju lögboðnu hlutverki um að stýra endurkaupum frá stórnotendum til almennings. Þetta hlutverk má ekki vera á forsendum orkufyrirtækja. Lausnin liggur á borðinu Í dag vofir orkuskortur yfir landinu sem bitnað getur á almenningi, heimilum og smáum fyrirtækjum. Mögulega hefur skortur á formlegum raforkuvettvangi komið okkur í þær ógöngur sem við erum í dag því opinbert markaðsverð hefur vantað sem hvati til að byggja nýjar virkjanir. Til skamms tíma er framboðsskylda ein tillaga að lausn og hún liggur á borði stjórnvalda. Höfundur er sérfræðingur í orkuviðskiptum hjá HS Orku og var fulltrúi í starfshópi um raforkuöryggi á heildsölumarkaði. Greinin hefur verið uppfærð.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar