Ungt afbrotafólk og mikilvægi endurhæfingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar 10. október 2024 08:01 Nýlegar fréttir um reynslulausn ungs einstaklings sem hlaut 12 ára dóm fyrir manndráp kalla á umræðu í samfélaginu um það hvernig við sem samfélag nálgumst ungt afbrotafólk innan íslenska fullnustukerfisins. Þrátt fyrir mikla reiði vegna málsins verðum við að horfa til breiðari sjónarmiða. Tilgangur refsinga snýst ekki eingöngu um að refsa heldur einnig að endurhæfa og koma í veg fyrir frekari afbrot. Það er nauðsynlegur þáttur í kerfinu út frá öryggi samfélagsins til lengri tíma. Betrun frekar en refsivöndurinn Rannsóknir sýna að fangelsisvist ein og sér, án viðeigandi endurhæfingar, getur aukið líkur á að einstaklingar snúi aftur í samfélagið verr í stakk búnir til að takast á við lífið. Þetta á sérstaklega við um ungt fólk. Fangavist getur valdið djúpstæðri félagslegri útskúfun og takmörkuðum tækifærum til betrunar. Eins og afbrotafræðingurinn Helgi Gunnlaugsson hefur bent á, er markmiðið með reynslulausn eða öðrum úrræðum ekki að leyfa brotamönnum að sleppa við refsingu, heldur að auka líkurnar á betrun og draga úr frekari glæpum. Ungt fólk hefur mikla möguleika á að breyta lífi sínu, svo framarlega sem það fær viðeigandi stuðning og leiðbeiningar. Í stað þess að beina reiði okkar að úrræðum eins og reynslulausn, verðum við að skilja að slík úrræði stuðla að betrun og skapa öryggi fyrir samfélagið. Hlutverk áfangaheimila og stigskipting fullnustu Í nýlegu máli þar sem ungur maður var fluttur í afplánun á áfangaheimilinu Vernd eftir að hafa hlotið 12 ára dóm fyrir manndráp vaknaði mikil umræða um réttmæti slíkrar ákvörðunar. Mikilvægt er að beita sérsniðnum úrræðum fyrir ungt fólk, þar sem áherslan er á betrun og uppbyggingu fremur en hefðbundna fangelsisvist. Áfangaheimili eins og Vernd eru ekki frímiðar heldur mikilvægt skref í ferli sem miðar að því að undirbúa einstaklinga undir að snúa aftur í samfélagið. Þar er lögð áhersla á að kenna fólki rútínu, stuðla að atvinnuþátttöku eða námi og byggja upp heilbrigðan lífsstíl. Afplánun dóma í íslenska fullnustukerfinu fer fram á stigskiptan hátt: frá lokuðu úrræði yfir í opið úrræði, áfangaheimili, rafrænt eftirlit og loks reynslulausn. Þetta ferli miðar að því að tryggja smám saman betrun og aðlögun að samfélaginu. Lög um reynslulausn fyrir ungt fólk Samkvæmt lögum um fullnustu refsinga frá árinu 2016 hefur Fangelsismálastofnun heimild til að veita ungu fólki sem brýtur af sér undir 21 árs, reynslulausn eftir að þriðjungur dóms hefur verið afplánaður. Þetta ákvæði miðar að því að verja ungt fólk fyrir neikvæðum áhrifum langvarandi fangavistar og gefa því tækifæri til að nýta tímann í endurhæfingu. Slík úrræði eru þó oft misskilin og óvinsæl í augum almennings, en það er nauðsynlegt að skilja að þau draga úr líkum á því að viðkomandi falli aftur í afbrot. Þetta úrræði kemur í veg fyrir að fleiri verði brotaþolar sömu einstaklinga. Betrun er lykilatriði Betrun á meðan á fangelsisvist stendur er eitt af lykilverkefnum ríkisins, sérstaklega þegar kemur að ungu fólki. Afstaða hefur lengi lagt áherslu á að ungt afbrotafólk afpláni sem skemmstan tíma í fangelsi því að langvarandi fangavist getur gert meiri skaða en gagn. Á sama tíma þarf að tryggja að ungt fólk fái stuðning og leiðsögn til að vinna í eigin málum og forðast áframhaldandi brotastarfsemi. Rannsóknir benda til þess að fangelsi án betrunar geti orðið gróðrarstía fyrir áframhaldandi glæpastarfsemi, sérstaklega hjá ungu fólki sem á margra ára líf framundan. Áhersla á menntun, félagslegan stuðning og jafningjaráðgjöf getur dregið úr endurkomu í fangelsi. Þörf á betrunarstefnu Það er eðlilegt að fólk upplifi reiði í ljósi nýlegra mála en sem samfélag verðum við að einblína á lausnir til lengri tíma. Fangavist sem einungis er hugsað sem refsing, án markvissrar betrunar, tryggir ekki að brotamenn falli ekki aftur í glæpi. Aftur á móti sýna rannsóknir að þegar ungu fólki er boðið upp á endurhæfingu, nám og jafningjaráðgjöf minnka líkur á endurteknum glæpum. Þess vegna er mikilvægt að við leggjum áherslu á betrun frekar en þunga refsingu. Samantekt Íslenska fullnustukerfið byggir á meginreglunni um að hjálpa brotamönnum að snúa aftur í samfélagið. Þessi stefna hefur sýnt sig vera árangursrík, sérstaklega með því að veita ungu afbrotafólki tækifæri til að taka ábyrgð á eigin lífi. Ísland er eina Norðurlandaþjóðin sem enn reiðir sig að hluta á refsistefnu en litlu vísarnir að betrunarstefnunni, eins og stigskipting fullnustu og reynslulausn, eru mikilvægir í þessu samhengi. Það væru alvarlegt mistök að hverfa frá þeim úrræðum. Til að komast nær markmiðum okkar sem samfélag er nauðsynlegt að dómstólar og fullnustukerfið haldi áfram að setja betrun í forgang. Við þurfum að huga vandlega að því hvernig við nálgumst mál ungs afbrotafólks og veita þeim önnur tækifæri í gegnum úrræði eins og áfangaheimili, rafrænt eftirlit og reynslulausn. Það er lykilatriði að við, sem samfélag, hjálpum fólki að byggja upp betra líf. Reynslan sýnir að án endurhæfingar getur fangelsi haft alvarleg neikvæð áhrif, sérstaklega á unga einstaklinga. Aðeins með því að bjóða raunveruleg tækifæri til betrunar tryggjum við framtíðaröryggi og velferð okkar allra. Höfundur er formaður Afstöðu - félags fanga á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fangelsismál Ofbeldi barna Manndráp á bílastæði í Hafnarfirði Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Skoðun Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Sjá meira
Nýlegar fréttir um reynslulausn ungs einstaklings sem hlaut 12 ára dóm fyrir manndráp kalla á umræðu í samfélaginu um það hvernig við sem samfélag nálgumst ungt afbrotafólk innan íslenska fullnustukerfisins. Þrátt fyrir mikla reiði vegna málsins verðum við að horfa til breiðari sjónarmiða. Tilgangur refsinga snýst ekki eingöngu um að refsa heldur einnig að endurhæfa og koma í veg fyrir frekari afbrot. Það er nauðsynlegur þáttur í kerfinu út frá öryggi samfélagsins til lengri tíma. Betrun frekar en refsivöndurinn Rannsóknir sýna að fangelsisvist ein og sér, án viðeigandi endurhæfingar, getur aukið líkur á að einstaklingar snúi aftur í samfélagið verr í stakk búnir til að takast á við lífið. Þetta á sérstaklega við um ungt fólk. Fangavist getur valdið djúpstæðri félagslegri útskúfun og takmörkuðum tækifærum til betrunar. Eins og afbrotafræðingurinn Helgi Gunnlaugsson hefur bent á, er markmiðið með reynslulausn eða öðrum úrræðum ekki að leyfa brotamönnum að sleppa við refsingu, heldur að auka líkurnar á betrun og draga úr frekari glæpum. Ungt fólk hefur mikla möguleika á að breyta lífi sínu, svo framarlega sem það fær viðeigandi stuðning og leiðbeiningar. Í stað þess að beina reiði okkar að úrræðum eins og reynslulausn, verðum við að skilja að slík úrræði stuðla að betrun og skapa öryggi fyrir samfélagið. Hlutverk áfangaheimila og stigskipting fullnustu Í nýlegu máli þar sem ungur maður var fluttur í afplánun á áfangaheimilinu Vernd eftir að hafa hlotið 12 ára dóm fyrir manndráp vaknaði mikil umræða um réttmæti slíkrar ákvörðunar. Mikilvægt er að beita sérsniðnum úrræðum fyrir ungt fólk, þar sem áherslan er á betrun og uppbyggingu fremur en hefðbundna fangelsisvist. Áfangaheimili eins og Vernd eru ekki frímiðar heldur mikilvægt skref í ferli sem miðar að því að undirbúa einstaklinga undir að snúa aftur í samfélagið. Þar er lögð áhersla á að kenna fólki rútínu, stuðla að atvinnuþátttöku eða námi og byggja upp heilbrigðan lífsstíl. Afplánun dóma í íslenska fullnustukerfinu fer fram á stigskiptan hátt: frá lokuðu úrræði yfir í opið úrræði, áfangaheimili, rafrænt eftirlit og loks reynslulausn. Þetta ferli miðar að því að tryggja smám saman betrun og aðlögun að samfélaginu. Lög um reynslulausn fyrir ungt fólk Samkvæmt lögum um fullnustu refsinga frá árinu 2016 hefur Fangelsismálastofnun heimild til að veita ungu fólki sem brýtur af sér undir 21 árs, reynslulausn eftir að þriðjungur dóms hefur verið afplánaður. Þetta ákvæði miðar að því að verja ungt fólk fyrir neikvæðum áhrifum langvarandi fangavistar og gefa því tækifæri til að nýta tímann í endurhæfingu. Slík úrræði eru þó oft misskilin og óvinsæl í augum almennings, en það er nauðsynlegt að skilja að þau draga úr líkum á því að viðkomandi falli aftur í afbrot. Þetta úrræði kemur í veg fyrir að fleiri verði brotaþolar sömu einstaklinga. Betrun er lykilatriði Betrun á meðan á fangelsisvist stendur er eitt af lykilverkefnum ríkisins, sérstaklega þegar kemur að ungu fólki. Afstaða hefur lengi lagt áherslu á að ungt afbrotafólk afpláni sem skemmstan tíma í fangelsi því að langvarandi fangavist getur gert meiri skaða en gagn. Á sama tíma þarf að tryggja að ungt fólk fái stuðning og leiðsögn til að vinna í eigin málum og forðast áframhaldandi brotastarfsemi. Rannsóknir benda til þess að fangelsi án betrunar geti orðið gróðrarstía fyrir áframhaldandi glæpastarfsemi, sérstaklega hjá ungu fólki sem á margra ára líf framundan. Áhersla á menntun, félagslegan stuðning og jafningjaráðgjöf getur dregið úr endurkomu í fangelsi. Þörf á betrunarstefnu Það er eðlilegt að fólk upplifi reiði í ljósi nýlegra mála en sem samfélag verðum við að einblína á lausnir til lengri tíma. Fangavist sem einungis er hugsað sem refsing, án markvissrar betrunar, tryggir ekki að brotamenn falli ekki aftur í glæpi. Aftur á móti sýna rannsóknir að þegar ungu fólki er boðið upp á endurhæfingu, nám og jafningjaráðgjöf minnka líkur á endurteknum glæpum. Þess vegna er mikilvægt að við leggjum áherslu á betrun frekar en þunga refsingu. Samantekt Íslenska fullnustukerfið byggir á meginreglunni um að hjálpa brotamönnum að snúa aftur í samfélagið. Þessi stefna hefur sýnt sig vera árangursrík, sérstaklega með því að veita ungu afbrotafólki tækifæri til að taka ábyrgð á eigin lífi. Ísland er eina Norðurlandaþjóðin sem enn reiðir sig að hluta á refsistefnu en litlu vísarnir að betrunarstefnunni, eins og stigskipting fullnustu og reynslulausn, eru mikilvægir í þessu samhengi. Það væru alvarlegt mistök að hverfa frá þeim úrræðum. Til að komast nær markmiðum okkar sem samfélag er nauðsynlegt að dómstólar og fullnustukerfið haldi áfram að setja betrun í forgang. Við þurfum að huga vandlega að því hvernig við nálgumst mál ungs afbrotafólks og veita þeim önnur tækifæri í gegnum úrræði eins og áfangaheimili, rafrænt eftirlit og reynslulausn. Það er lykilatriði að við, sem samfélag, hjálpum fólki að byggja upp betra líf. Reynslan sýnir að án endurhæfingar getur fangelsi haft alvarleg neikvæð áhrif, sérstaklega á unga einstaklinga. Aðeins með því að bjóða raunveruleg tækifæri til betrunar tryggjum við framtíðaröryggi og velferð okkar allra. Höfundur er formaður Afstöðu - félags fanga á Íslandi.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun