Á hverju vori hefst kapphlaup meðal foreldra barna í yngstu stigum grunnskóla borgarinnar, þar sem keppt er um takmörkuð pláss í sumarstarf frístundaheimilanna. Að missa af plássi á frístundaheimili getur verið dýrkeypt fyrir heimilið, enda er dagvistun forsenda þess að foreldrar og forráðamenn komist til vinnu. Sumarleyfi barna í grunnskólum borgarinnar eru mun lengri en sumarleyfi á vinnumarkaði.
Reykjavíkurborg starfrækir vandað frístundastarf fyrir grunnskólanema en þar dvelja flest börn í fyrstu bekkjum grunnskóla á veturna eftir að skóladegi lýkur. Á starfsstöðvunum vinnur úrvals starfsfólk sem skipuleggur dagskrá í samvinnu við börnin sjálf og sinnir þeim af hlýju og áhuga. Í frístundinni leika krakkarnir sér saman undir eftirliti, taka þátt í listasmiðjum, íþróttum og fara í vettvangsferðir svo fátt eitt sé nefnt. Foreldrar þessara ungu Reykvíkinga finna vel fyrir því hve ánægðir krakkarnir eru með frístundina, þau hlakka til að mæta og finnst súrt að missa úr degi. Frístundaheimilin eru hreinlega ómissandi og það er þakkarvert að svo gott fólk veljist þar til starfa þrátt fyrir lágt kaup.
Frístundaheimilin starfrækja sumarnámskeið frá 8.30-16.30 alla virka daga í sex vikur yfir sumartímann. En sá er galli á gjöf Njarðar að frístundaheimilin fá einungis fjármagn til að sinna um helmingi af eftirspurninni og færri komast að en vilja. Hér er því um takmörkuð gæði að ræða og ætla mætti að þeim gæðum yrði skipt á réttlátan hátt. En svo er ekki.
Opnað er fyrir umsóknir á tilteknum degi og tíma á vorin. Þeir foreldrar sem vita hvernig kerfið virkar sitja tilbúnir við tölvuna og skrá sitt barn á allar þær vikur sem þau óska eftir. Sú regla sem forstöðumönnum starfsstöðvanna er gert að fara eftir við inntöku er: Fyrstur kemur, fyrstur fær. Þau sem eru fyrst til að skrá sín börn fá því pláss, oft í allar þær vikur sem þau óska eftir, en þau sem á eftir koma fá kannski ekkert. Engin önnur viðmið eru við inntöku, hvorki félagsleg eða efnahagsleg staða foreldra né annað sem getur veitt börnum forgang. Þau sem sækja um á slaginu kl. 10 fá allt á meðan þau sem sækja um tuttugu mínútum seinna fá kannski ekkert.
Um er að ræða mikið niðurgreidda þjónustu á vegum borgarinnar, sem kostuð er með útsvari sem við borgarbúar greiðum í sameiningu til samreksturs samfélagsins okkar.
Þetta ósanngjarna kerfi bitnar í fyrsta lagi á börnunum sjálfum sem mörg hver vilja helst vera í sumarfrístund með bekkjarfélögum sínum. Í öðru lagi snýr óréttlætið að foreldrum í efnahagslegu tilliti því hér um mikla mismun að ræða hvað varðar skiptingu á almannagæðum. Hver vika í sumarfrístund kostar um 15.000 krónur en til samanburðar eru flest önnur úrræði, svo sem sumarnámskeið fyrir börn á vegum íþróttafélaga eða myndlistarskóla, að minnsta kosti fórum sinnum dýrari. Það getur því munað mjög miklu í kostnaði fyrir þá foreldra sem neyðast til að kaupa námskeið annars staðar allt sumarið.
Þá er fyrirkomulag af þessu tagi, sem krefst þekkingar á kerfishlið umsóknar, til þess fallið að mismuna börnum innflytjenda og annarra nýrra Íslendinga sem ekki tala íslensku sem fyrsta mál og búa að smærra tengslaneti. Slíkir hópar mega síst við því að verða af þjónustu á borð við sumarfrístund. Þó að borgin sé með sértæk úrræði sem snúa að afslætti námskeiðsgjalda fyrir nýja Íslendinga er umsóknarkerfið þessum hópum óvilhallt. Foreldrar sem sinna grunn- og bráðaþjónustu, til dæmis heilbrigðisstarfsfólk, hafa sömuleiðis síðri tök á því að vakta umsóknarglugga klukkan 10 að morgni. Þá geta veikindi einnig valdið því að ekki sé hægt að vakta gluggann. Skv. 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 ber borginni að tryggja jafnræði borgaranna og má einnig vísa til 65. gr. stjórnarskrár sem kveður á um að tryggja beri borgurum sama rétt og leggur bann við mismunun á grundvelli þjóðfélagsstöðu.
Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins var lögfestur hér á landi með lögum nr. 19/2013. Þar er vísað til lögfestrar meginreglu barnaréttar um að í öllum ákvörðunum sem snúa að börnum, skuli fyrst líta til þess hvað sé barninu fyrir bestu. Að úthluta gæðum með þessum hætti skapar ójöfnuð sem hefur áhrif á efnahag fjölskyldu barnsins, félagslega stöðu þess og líðan.
Þá má kanna hvernig slíkt fyrirkomulag samræmist mannréttindastefnu Reykjavíkurborgar sem kveður á um baráttu gegn margþættri mismunun og áherslu á heildstæða sýn.
Óskandi væri að Reykjavíkurborg skuldbindi sig til að bjóða öllum þeim grunnskólabörnum, sem þess óska, pláss í sumarfrístund eftir þörfum hverrar fjölskyldu. En á meðan ekki er sett meira fjármagn í þennan mikilvæga málaflokk setjum við fram skýlausa kröfu um að gæðunum sé útdeilt á sanngjarnari hátt. Það ætti að vera sjálfssagt að foreldrar fengju ráðrún til að senda inn umsóknir sem síðan yrði unnið úr og fólki boðin pláss í samræmi við gagnsæ og sanngjörn viðmið.
Höfundar eru foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur:
Valgerður Pálmadóttir
Nína Richter
Hjördís Harðardóttir
Tryggve Folkeson
Halla Þórlaug Óskarsdóttir
Eva Rún Snorradóttir
Guðrún Harðardóttir
Kasper Kristensen
Lea María Lemarquis
Andréa Massad
Thabit Lakh
Sindri Magnússon
Guðlaug Elísabet Finnsdóttir
Ingibjörg Snædal Guðmundsdóttir
Hólmfríður Hafsteinsdóttir
Guðrún Hrund Harðardóttir
Eva Lára Haukdsóttir
Júlía Runólfsdóttir
Jón Heiðar Kolbrúnarson
Anna Dís Guðrúnardóttir
Ósk Jóhannesdóttir
Yrsa Þöll Gylfadóttir
Vilborg Guðjónsdóttir
Kristján Hrannar Pálsson
